Zijn er fouten gemaakt tijdens Operatie Kelk? Geen doofpotoperatie, wel "indicaties" van druk door Kerk en "strubbelingen" tussen magistraten 

Zijn er fouten gemaakt tijdens Operatie Kelk, het grote onderzoek naar misbruik in de kerk? Die vraag wilde de Hoge Raad voor Justitie beantwoorden naar aanleiding van het VRT-Canvasprogramma 'Godvergeten'. Intussen telt het onderzoek 104 kaften, goed voor 50.000 pagina's. 

Zes maanden later heeft de Raad zijn rapport klaar. Concreet moesten er zes vragen beantwoord worden, legt de Hoge Raad voor Justitie uit. "Iedereen heeft een bepaald idee over dit dossier, dus feiten en fictie van elkaar onderscheiden, is zeker geen slecht idee."

• Zijn alle etappes verlopen volgens de regels van het strafwetboek? 
• Zijn er clandestiene zittingen georganiseerd? 
• Zijn de belangrijkste inbeslaggenomen stukken van het aartsbisdom op onrechtmatige wijze teruggegeven of verdwenen? 
• Heeft de Katholieke Kerk druk uitgeoefend? 
• Heeft het gerecht het onderzoek zelf moedwillig gedwarsboomd? Met andere woorden: is er sprake van een doofpotoperatie? 
• Wat met de lange duur van de procedure? 

De Hoge Raad benadrukt wel dat het geen sinecure was om dit onderzoek te voeren. Het onderzoek is nog steeds niet afgerond, dus er bestaat zoiets als het geheim van het onderzoek. "Het was over eieren lopen om het evenwicht te houden tussen wat we kunnen vertellen én hoe we het geheim van het onderzoek niet schenden." Bovendien gaat het om een onderzoek dat maar liefst 14 jaar geleden begonnen is. "Dat maakt de waarheidsvinding niet altijd evident."

Bovendien heeft de Hoge Raad de zogenoemde werkkaften (het dossier met persoonlijke nota's bij) niet mogen inkijken. Of daar nog relevante of belangrijke dingen instaan, weten ze dus niet. 

Het hele rapport kan je hier lezen. 

Het hele onderzoek overlopen, zou ons hier te ver brengen - er is tenslotte 14 jaar te overspannen, maar eigenlijk zegt de conclusie van de Hoge Raad het zelf: er zijn wel degelijk "disfuncties" (lees: problemen) vastgesteld doorheen al die jaren. 

"Ondanks het harde werk van vele magistraten en speurders dat ook erkenning verdient, stelde de Hoge Raad voor de Justitie vast dat niet alles is verlopen zoals het moest of had mogen verwacht worden."

Volgens Walter Van Steenbrugge, advocaat van verschillende slachtoffers, werden er clandestiene zittingen gehouden tijdens het onderzoek. "Een beladen begrip", noemt de Hoge Raad het. "Dat kunnen we als Hoge Raad zeker niet zeggen. Er zijn geen stiekeme zittingen in de kelder van het justitiegebouw gehouden. Toch zijn er vragen te stellen bij verschillende zittingen."

Dat gaat dan over bepaalde zittingen tijdens het onderzoek waar bijvoorbeeld de burgerlijke partijen niet op uitgenodigd waren. "Voor twee van die zittingen zijn de uitspraken later vernietigd, dus er is geen rechtstreekse schade. Walter Van Steenbrugge heeft verschillende brieven gestuurd over die zittingen, waarop hij geen antwoord gekregen heeft. Dat was het minste dat ze hadden kunnen doen. Weken later was dat antwoord er wel, maar de zitting was dan al lang gepasseerd. Er was bovendien nog een derde zitting, in 2014, waarvoor de burgerlijke partijen niet uitgenodigd waren. Ze waren dus niet op de hoogte en konden niet in beroep gaan tegen die beslissing. Dat is een disfunctie."

Er is ook een zitting geweest - en nu wordt het even heel juridisch-technisch - waar een magistraat (in het onderzoek magistraat X genoemd) als rechter zat, terwijl die een hele tijd ervoor in hetzelfde onderzoek gewraakt was. Ook dat had niet mogen gebeuren. 

Tijdens de beruchte huiszoeking in het aartsbisdom op 24 juni 2010 zijn er honderden en honderden archiefdozen in beslag genomen. Die zijn uiteindelijk ook teruggegeven aan het bisdom. "Onwettig" volgens Walter Van Steenbrugge. Is dat effectief zo? 

"We zijn geen Hof van Cassatie, de vraag of dat archief ten onrechte is teruggegeven komt ons niet toe", nuanceert de Hoge Raad voor Justitie. "Maar de stukken hebben tot een bepaalde datum gelegen op de griffie en de burgerlijke partijen - Walter Van Steenbrugge dus - hebben meermaals inzagerecht gekregen." 

Misschien de grootste vraag uit het hele rapport: heeft de Katholieke Kerk druk uitgeoefend op het dossier? En eigenlijk wordt nét die vraag niet echt beantwoord: "Er is misschien druk geweest of misschien niet. We kunnen het niet bewijzen en ook niet uitsluiten. Dat is de moeilijkheid. We mogen geen telefoons tappen of huiszoekingen doen, maar we hebben wel honderden uren aan het dossier besteed om een zo grondig mogelijk verslag op te stellen."

"Niemand is ons komen zeggen dat die onder druk gezet is van de Kerk, toch zijn er bepaalde indicaties dat er mogelijk druk geweest zou kunnen zijn." De Hoge Raad geeft daar ook enkele voorbeelden van: zo is er ooit een ontmoeting geweest tussen leden van het parket-generaal en de advocaat van kardinaal Danneels en het aartsbisdom, Fernand Keuleneer. "We weten niet wat er daar gezegd is, we kunnen niet met zekerheid zeggen of er druk is uitgevoerd." Er zijn ook telefoons geweest tussen de toenmalige minister van Justitie - Stefaan De Clerck - en de procureur-generaal over de zaak. De Clerck zou mogelijk ook gecontacteerd zijn door het Vaticaan.

Ook hier blijft natuurlijk de moeilijkheid dat we intussen 14 jaar verder zijn. Het gerucht dat de dienstwagen van aartsbisschop André Léonard ooit gesignaleerd werd aan het Poelaertplein (waar het Justitiepaleis ligt) kon zoveel jaar later bijvoorbeeld niet bevestigd worden. 

En druk van andere kanten? "Dat kunnen we wel stellen", klinkt het. "Bepaalde actoren hebben veel brieven gestuurd, er waren strubbelingen tussen magistraten, er was de media-aandacht die voor druk gezorgd heeft..."

Nee, een doofpotoperatie is er niet geweest. Zo ver wil de Hoge Raad voor Justitie niet gaan in zijn rapport. Toch zijn er ook hier verschillende problemen vastgesteld. Dat gaat dan bijvoorbeeld over spanningen tussen magistraten onderling, onderzoeksrechters die elkaar in de haren vliegen - tot klachten over stalking toe -, verschillende visies op het dossier .... "De procedure werd bemoeilijkt door onderlinge strubbelingen tussen magistraten", klinkt het. "Die energie is niet gespendeerd aan het onderzoek zelf."

Toch nuanceert de Hoge Raad ook dit punt. "Het grote aantal magistraten zou een garantie geweest moeten zijn dat één individuele magistraat geen stokken in de wielen heeft kunnen steken." 

Kort gezegd: ja, de Hoge Raad voor Justitie vindt dat het onderzoek "ongewoon lang" duurt - andere termen zoals verjaring of redelijke termijn willen ze er niet bij sleuren. "Maar iedereen die het dossier in handen heeft, zal dit vaststellen. Het is geopend in juni 2010, bijna 14 jaar later is er nog geen datum voor een rechtspleging (om te bepalen of er een proces komt, red.)"

Ook dat noemt de Hoge Raad een disfunctie. "Het is betreurenswaardig dat mensen die eventueel slachtoffer zijn en die hoop koesteren op een gerechtelijk onderzoek nog altijd aan het wachten zijn."

Opmerkelijk: de Raad stelt wel dat er tussen 2010 en 2014 "heel hard gewerkt is". Maar sindsdien lijkt het wat stiller geworden. Het federaal parket geeft daar onder meer als verklaring dat er veel capaciteit gegaan is naar het onderzoek naar de aanslagen van 22 maart 2016 - iets wat de Raad "gedeeltelijk" kan volgen. "Toch zijn we ook van oordeel dat er al een eindvordering opgesteld had kunnen zijn."

De eindwoorden van de voorzitter van de Hoge Raad zijn misschien nog wel het meest treffende: "Procedures moeten gevoerd worden, er zijn veel inspanningen gebeurd met de beste bedoelingen. Maar voor een dossier over kindermisbruik en verkrachting, met zeer grote impact op de samenleving, moeten we na veertien jaar ook durven te zeggen dat we er met onze samenleving en dus ook met justitie niet in geslaagd zijn om een aanpak te vinden en antwoorden te geven die menselijk en rechtvaardig aanvoelen. Slachtoffers voor wie het gerechtelijke onderzoek nu al veertien jaar aansleept, voelen zich helaas nogmaals slachtoffer."

Een formele conclusie van het rapport is dat niet, toch noemt ze die vaststelling "problematisch". 

De Hoge Raad heeft dan ook enkele aanbevelingen - gaande van "het vermijden van zulke mammoetdossiers" tot "toezien op sporen van wrakingsverzoeken" - om te voorkomen dat zulke fouten zich nog herhalen. 

En het onderzoek zelf? Daarop blijft het wachten tot de eindvordering van het federaal parket klaar is. Dan zullen we weten of het in the end  tot een proces zal komen. Wordt vervolgd.