Britse archeologen vinden best bewaarde bewijs ter wereld voor een Romeinse kruisiging

In 2017 voerden archeologen van Albion Archaeology opgravingen uit op de site van een oude melkfabriek in Fenstanton, in het oosten van Engeland. Op de site zouden nieuwe huizen gebouwd worden en de opgravingen waren nodig om daarvoor een vergunning te krijgen. 

De onderzoekers ontdekten een Romeinse nederzetting, wat niet ongewoon was aangezien Fenstanton aan de Via Devana ligt, de weg die de Romeinse steden in Cambridge en Godmanchester verbond, en er verschillende archeologische sites uit de IJzertijd in de streek gevonden zijn. 

Op de site werden 5 kleine Romeinse begraafplaatsen ontdekt, wat eveneens niet ongewoon was. De begraafplaatsen hadden zowat de grootte van een familiebegraafplaats, maar uit DNA-onderzoek bleek dat er verrassend weinig familiale groepen begraven waren. De graven dateerden voor het grootste deel uit de 4e eeuw n.C. en bevatten de resten van 40 volwassenen en 5 kinderen. 

De meeste overblijfselen vertoonden sporen van een slechte gezondheid, zoals aandoeningen van de tanden, malaria en ook fysieke verwondingen zoals breuken. 

Geen enkel graf leek opmerkelijk tijdens de opgravingen, maar toen een van de skeletten, Skeleton 4926, in het laboratorium gewassen werd en ontdaan van de modder die eraan kleefde, bleek er een nagel door zijn rechter hielbeen te zitten. 

Skelet 4926 was een man van zo'n 1m70, wat een gemiddelde lengte was voor die tijd, en uit een analyse van zijn gebit bleek dat hij tussen 25 en 35 jaar moet geweest zijn toen hij stierf. 

Uit koolstofdatering bleek dat hij tussen 130 en 360 n.C. gestorven is en uit DNA-analyses bleek dat hij geen familie was van een van de andere mensen uit de begraafplaatsen, maar dat hij wel behoorde tot de plaatselijke bevolking. 

Hij had slechte tanden en artritis - gewrichtsontstekingen - en zijn overblijfselen vertoonden kentekens van verwondingen voor zijn dood, onder meer zes gebroken ribben - waarschijnlijk veroorzaakt door een slag, mogelijk met een zwaard - die net begonnen te genezen. Daarnaast waren er ook sporen van infectie of ontsteking aan zijn benen. Zijn scheenbeenderen waren dunner geworden, wat een aanwijzing is voor het feit dat hij vastgebonden of geketend is geweest. 

Skelet 4926 was in zijn graf omgeven door 12 ijzeren nagels en lag naast een houten structuur, waarvan men denkt dat het een lijkbaar was, waarop zijn lichaam gelegd kan zijn nadat het van het kruis was gehaald. 

Een dertiende nagel was horizontaal door zijn rechter hielbeen gegaan. Het lijkt onwaarschijnlijk dat die nagel per ongeluk door het bot geslagen zou zijn tijdens het in elkaar zetten van de houten baar waarop zijn lichaam geplaatst was - er werd zelfs een tweede, ondiepe holte gevonden in het bot, wat erop wijst dat een eerste poging om het bot te doorboren en hem aan het kruis te nagelen mislukt was. 

Hoewel kruisiging bij de Romeinen relatief vaak voorkwam, zijn osteologische bewijzen - sporen op beenderen - voor de praktijk extreem zeldzaam. 

Daar zijn verschillende redenen voor, zei osteo-archeoloog doctor Corinne Duhig van de University of Cambridge, die deelnam aan de opgravingen. Zo werden nagels lang niet altijd gebruikt, het slachtoffer werd normaal met touwen aan de dwarsbalk gebonden, en de lichamen van gekruisigde mensen kregen meestal geen plechtige begrafenis. 

En als er wel nagels gebruikt werden, was het gebruikelijk om die te verwijderen na de kruisiging om ze te hergebruiken, weg te gooien of om er amuletten van te maken. 

Hoewel de vondst van de nagel in het hielbeen geen onomstotelijk bewijs is voor het feit dat de man gekruisigd werd, is het de enige plausibele verklaring. Dat maakt van de nieuwe vondst de eerste ooit in Noord-Europa en hooguit het vierde archeologische voorbeeld dat wereldwijd ooit gevonden is. 

Er is slechts één ander voorbeeld gevonden met een nagel in situ door het bot. Dat werd ontdekt in 1968 tijdens bouwwerkzaamheden in het noorden van Jeruzalem, maar het is minder goed bewaard en er bestaat enige controverse over. 

Daarnaast zijn er twee skeletten gevonden met gelijkaardige gaten in Gavello in Italië en in Mendes in Egypte, maar zonder dat de nagel er nog in zat. Daardoor is er twijfel over hoe de gaten ontstaan kunnen zijn. 

Volgens Duhig is het nieuwe skelet mogelijk het best bewaarde voorbeeld ter wereld van een kruisiging uit de Romeinse tijd. 

Kruisiging was een belangrijke methode om de doodstraf uit te voeren in de Romeinse periode tot keizer Constantijn de Grote de praktijk verbood tijdens zijn regeerperiode die liep van 306 tot 337 n.C. 

In feite was de straf al verboden voor burgers van het keizerrijk in 212 n.C., maar er waren wel uitzonderingen voor bepaalde misdaden zoals verraad en slaven konden nog steeds gekruisigd worden, zeiden Duhig en haar collega's. 

Ze wijzen erop dat skelet 4926 een normale begrafenis heeft gekregen in een van de begraafplaatsen van de gemeenschap, hoewel de osteologische aanwijzingen dat hij geketend is geweest, erop wijzen dat hij een slaaf kan geweest zijn of gevangen had gezeten voor zijn dood. 

Dat vinden de archeologen van Albion Archaeology zelfs het meest opvallende aan de vondst. "Het meest opmerkelijke feit in verband met dit skelet is niet dat de man gekruisigd werd, maar dat zijn lichaam na zijn dood opgehaald is en een formele begrafenis heeft gekregen naast anderen, wat ons dit extreem zeldzame bewijs heeft nagelaten van wat er met hem gebeurd was", zo schrijven ze. 

"De gelukkige combinatie van een goede bewaring en het feit dat de nagel in het bot is gelaten, heeft me toegelaten dit bijna unieke voorbeeld te onderzoeken, terwijl er zoveel duizenden verloren zijn gegaan", zei Duhig. 

"Het toont aan dat de bewoners van zelfs deze kleine nederzetting aan de rand van het imperium niet konden ontsnappen aan de meest barbaarse straf van Rome", zo zei ze.  

De Cambridgeshire County Council zegt dat het de bedoeling is dat het skelet in een museum zal tentoongesteld worden. "In de Romeinse periode waren er veel en verschillende begraafpraktijken en soms worden er aanwijzingen gezien voor verminking voor of na de dood, maar nooit voor kruisiging", zei archeologe Kasia Gdaniec van het historisch team van de council.

Naast de menselijke overblijfselen werden er ook een aantal Romeinse artefacten gevonden. Opmerkelijke vondsten zijn onder meer geëmailleerde broches, een groot aantal munten, versierd aardewerk en aanzienlijke hoeveelheden beenderen van dieren die op een speciale manier versneden waren. Die wijzen erop dat er op de site een grote industriële onderneming moet geweest zijn om zeep of talg voor kaarsen te maken. 

De opgravingen op de site werden geleid door David Ingham van Albion Archaeology en het was de bedoeling de bevindingen in 2020 te publiceren. Door corona heeft dat echter vertraging opgelopen en de volledige resultaten zullen nu volgend jaar gepubliceerd worden. Intussen zijn vandaag al wel de eerste details gepubliceerd in het tijdschrift British Archaeology. 

Dit artikel is gebaseerd op een persmededeling van Albion Archaeology en een persmededeling van de University of Cambridge.