2 op de 3 vrouwen bij het leger krijgen te maken met seksueel grensoverschrijdend gedrag: "Mijn lichaam liet me in de steek, ik kon niet vechten"

Twee op de drie vrouwen bij het leger krijgen tijdens hun loopbaan te maken met seksueel grensoverschrijdend gedrag. Die vernietigende cijfers staan in een studie uit 2021. En ja, de alarmbellen zijn afgegaan bij Defensie. Alleen verre van voldoende. In "Terzake" getuigt een vrouwelijke militair die het slachtoffer werd van seksueel geweld door haar chef. De man werd veroordeeld, maar lijkt binnen Defensie gewoon verder zijn gang te kunnen gaan.

"Ik drink normaal gezien niet. Het was een gezellige avond. Ze waren aan het drinken en dat ging binnen zoals niets en ineens werd alles zwart. Dat had ik nog nooit meegemaakt." Aan het woord is Lena, een schuilnaam voor onze anonieme getuige. Als blijkt dat ze te dronken is om nog achter het stuur te kruipen, biedt haar chef haar een lift aan. Dat lijkt iedereen het veiligst. 

Alleen rijdt de man niet naar haar woonst, maar naar de zijne. Daar pleegt hij seksueel geweld op Lena. "Ik dacht vroeger altijd dat als zoiets gebeurt, je ertegen vecht. Nu weet ik dat dit niet gaat. Je hoort je denken, je hoort jezelf zeggen: beweeg! Maar dat commando blijft in je hersenen en je lichaam doet niets. Je lichaam is niet meer van jezelf."

BEKIJK - De volledige getuigenis van Lena in "Terzake":

Videospeler inladen...

Lena is lang niet de enige vrouwelijke militair die met seksueel grensoverschrijdend gedrag geconfronteerd wordt. Uit een studie van adjudant-majoor Kaatje Buyse blijkt dat 67 procent van de vrouwelijke militairen tijdens hun loopbaan geconfronteerd worden met al dan niet fysiek seksueel grensoverschrijdend gedrag. 

Bij ACOD Defensie krijgen we maandelijks wel een of andere melding met als klassiekers schunnige sms’jes en dickpics. Alleen bereiken zowel de kleinere als de ernstigere gevallen vaak de buitenwereld niet

Natasja Gaytant, ACOD Defensie

Van seksistische opmerkingen over een “onschuldige” tik op de billen, het dragen van ondergoed van vrouwelijke collega’s, voyeurisme tot verkrachting. Het rijtje van seksueel grensoverschrijdend gedrag bij Defensie is lang en divers. Bij ACOD Defensie krijgen ze maandelijks wel een of andere melding, zegt Natasja Gaytant van ACOD Defensie. "Met als klassiekers schunnige sms’jes en dickpics." Alleen bereiken zowel de kleinere, als de ernstigere gevallen vaak de buitenwereld niet.

"Een paar maanden geleden contacteerde een vrouwelijke militair me. Ze was opgeroepen om getuige te zijn voor haar collega. Het ging over seksueel grensoverschrijdend gedrag. Wat bleek? Zij was zelf al lastiggevallen door die persoon. Alleen had ze daar altijd over gezwegen. Zulke zaken zien we wel vaker en als niemand het meldt dan blijft dat gedrag gewoon voortduren", aldus Gaytant. En dat is meteen het eerste probleem: het taboe dat rond het onderwerp moet doorbroken worden. 

Zwijgen voor de goede vrede

De angst om te getuigen is groot bij vrouwelijke militairen. "Eerst en vooral heerst er binnen Defensie een groot gevoel van loyauteit", legt advocate en expert militair recht Carine Flamend uit. "De slachtoffers willen de naam van Defensie niet bezoedelen. Daarnaast is er ook veel schaamte. Niemand loopt graag met deze verhalen te koop."

Dat ervaart ook Lena, die het geweld dat haar is aangedaan eerst zelf probeert te verwerken. Tevergeefs. “Ik was totaal het noorden kwijt. Ik herkende mezelf niet meer en ik was verlegen. Ik wilde er zelf uitkomen. Ik vind het nog altijd zo’n belediging voor jezelf als zoiets je wordt aangedaan.”  

Maar het is niet alleen loyauteit en schaamte die tot zwijgen nopen. Wie praat, vreest voor het etiket van nestbevuiler. Ook Lena. Na een stilzwijgen van drie maanden breekt ze en zoekt ze hulp. 

"Ik ben beginnen te bellen naar de sociale dienst van het leger. Daar kon ik eerst niet terecht. Dan heb ik een collega gebeld van wie ik dacht dat ze vertrouwenspersoon was. Zij was dat niet, maar ze heeft me doorgestuurd naar de juiste persoon. Die heeft dan een afspraak gemaakt bij de juridische dienst in Brussel. Op die afspraak was ook de politie aanwezig."

Ondanks de veroordeling kreeg Lena van een collega nog naar het hoofd geslingerd: “Dit had toch anders opgelost kunnen worden, niet?” 

Het komt tot een rechtszaak, waarbij de rechter het seksueel geweld bewezen acht. Lena's chef - die altijd is blijven beweren dat alles met wederzijdse toestemming gebeurd is - wordt in beroep veroordeeld tot twee jaar voorwaardelijk en een ontzetting uit de rechten met uitstel. Ondanks de veroordeling kreeg Lena van een collega nog naar het hoofd geslingerd: "Dit had toch anders opgelost kunnen worden, niet?" 

Kruis over carrière

En er is nog een belangrijke reden voor het hardnekkige stilzwijgen van de vrouwelijke militairen: carrièreschade. “Als men een bevordering wil krijgen, weet men nooit welke rol dit kan spelen", zegt Carine Flamend. Het zou niet mogen, maar iedereen heeft wel degelijk het gevoel dat het -al dan niet terecht- een impact heeft.

Flamend vindt het dan ook een taak van Defensie om de slachtoffers hierin gerust te stellen. Dat ze zich geen zorgen hoeven te maken over een mogelijke carrière-impact als ze hun verhaal naar buiten brengen. Ook Natasja Gaytant merkt dat het een reden is voor slachtoffers om geen officiële stappen te zetten. 

Al moedigt ze collega’s aan om actie te ondernemen. Zeker bij zwaardere feiten. "De stap om klacht neer te leggen voor bijvoorbeeld verkrachting blijkt vaak te verregaand. Dat betreuren we en zelf zijn we gebonden aan de discretie die een vertrouwelijk gesprek met zich meebrengt." 

Bijna altijd is er drank in het spel

Uit de studie van adjudant-majoor Kaatje Buyse blijkt eveneens dat seksueel grensoverschrijdend gedrag vaak getriggerd wordt door overmatig alcoholgebruik. Iets wat advocaat Carine Flamend herkent. "In vrijwel alle gevallen die ik in die context heb behandeld is er drank gemoeid', bevestigt ze.  

De dader had gewoon sorry gezegd en zei: "Ach, ik was dronken. We moeten dit oplossen zoals volwassen mensen en we zullen daarmee moeten leren leven. Ik wil geen ambras met mijn vrouw.”

Lena

Ook bij Lena was dit het geval. "Had ik niet gedronken dan had ik geen black-out gehad. Dan was niets van dit alles gebeurd.” En ook haar chef had die avond te diep in het glas gekeken. 

De ochtend na de feiten wees hij haar daar nog eens op. "De dader had gewoon sorry gezegd en zei: "Ach, ik was dronken. We moeten dit oplossen zoals volwassen mensen en we zullen daarmee moeten leren leven. Ik wil geen ambras met mijn vrouw"."

Net zoals vele van haar vrouwelijke collega’s beschouwde Lena Defensie als een aangename werkplek. Tot op het ogenblik dat er een grens werd overschreden. Zelf vindt ze dat Defensie kordater moet optreden tegen de aanwezige “rotte appels” én al zeker als het om hiërarchische meerderen gaat, die misbruik maken van hun machtspositie. 

"We hebben al gevallen gehad waar de hiërarchie zichzelf schuldig gemaakt heeft aan ernstig grensoverschrijdend gedrag, zelfs aantasting van de eerbaarheid", licht advocate Flamend toe. "Je merkt dan dat er een mechanisme in werking treedt dat de indruk geeft dat die hiërarchie die zaken niet zo ernstig neemt en dat die hiërarchie een hand boven het hoofd gehouden wordt.”

Nood aan mentaliteitsverandering

Defensie kreeg voor het eerst vrouwen in dienst in 1975. Van de 25.000 militairen die ons leger vandaag telt, is 2.500  een vrouw. Ondanks dat ze intussen al bijna 50 jaar deel uitmaken van Defensie blijft het leger een mannenbastion. En dat laat zich voelen, vindt Natasja Gaytant. 

“Tot op vandaag staan er te weinig vrouwen bovenaan de hiërarchie. Aan de top staan vooral mannen. Daarom dat de problematiek van seksueel grensoverschrijdend gedrag misschien nog te veel door een mannenbril bekeken wordt”.  

Vorig jaar lanceerde Defensie een bewustmakingscampagne tegen grensoverschrijdend gedrag. Affiches werden opgehangen, sessies georganiseerd, dilemmakaarten verspreid. Een positieve evolutie, maar het blijft onvoldoende, zegt Natasja Gaytant.

BEKIJK - De campagneclip van stafchef Hofman over seksueel grensoverschrijdend gedrag:

Videospeler inladen...

"Wij zouden graag hebben dat er al van bij de basisvorming wordt ingezet op de juiste normen en waarden. Wat is aanvaardbaar gedrag naar je vrouwelijke collega toe en wat kan niet. Of naar andere collega’s toe, die genderneutraal of transgender zijn. Dat dit van bij de basis wordt meegegeven en niet later. Als mensen al bijna 10 jaar bij Defensie zitten, dan zijn dat toch wel vijgen na Pasen."

Vrouwelijke militairen horen nog te vaak: zo zijn mannen nu eenmaal.  Die mentaliteit moet er echt uit

Carine Flamend, advocaat

Iets wat Carine Flamend beaamt. "Er zijn stappen in de goede richting gezet, maar op dit ogenblik lijken ze me manifest onvoldoende. Vrouwelijke militairen horen nog te vaak: zo zijn mannen nu eenmaal. Die mentaliteit moet er echt uit. Men moet werkelijk bekijken hoe we de problematiek kunnen voorkomen. Als het toch gebeurt, moet het duidelijk zijn hoe met zulke zaken wordt omgegaan."

Adieu Defensie

Seksueel grensoverschrijdend gedrag hakt er behoorlijk in bij de slachtoffers. In de studie van adjudant-majoor Kaatje Buyse geeft 3 op de 10 vrouwelijke militairen aan dat het hun welzijn aantast. Doordat ze er te lang over zwijgen, sukkelen ze vaak in een depressie of burn-out. Sommige vrouwelijke militairen haken zelfs definitief af.

"Een vrouw, hogere categorie, werd slachtoffer van seksueel grensoverschrijdend gedrag. Ze kreeg weinig gehoor toen ze haar verhaal deed. Uiteindelijk is ze uit het leger gestapt, omdat ze er niet meer mee kon leven. Wél blijft ze actief als reservist, want haar hart klopt nog altijd voor Defensie. Het is pijnlijk zulke collega’s op die manier kwijt te spelen", vindt Natasja Gaytant.

En laat het verlies van loyale werkkrachten nu net zijn wat Defensie kan missen als kiespijn. Door een combinatie van pensioneringsgolven en vrijwillige vertrekken, raakt ons leger meer en meer uitgedund. De afgelopen vijf jaar verloor Defensie op jaarbasis makkelijk tot 1.000 medewerkers of meer.

We dienen er bij de rekrutering extra aandacht voor te hebben of alle toekomstige militairen de juiste mindset hebben en hun intrinsieke waarden stroken met de werkomstandigheden bij Defensie

Natasja Gaytant, ACOD Defensie

Doordat Defensie wanhopig is naar vers bloed, wordt de lat om te rekruteren almaar lager gelegd. Dat baart ACOD zorgen, zegt Natasja Gaytant. “We dienen er bij de rekrutering extra aandacht voor te hebben of alle toekomstig militairen, vooraleer ze bij Defensie beginnen, de juiste mindset hebben. Hun intrinsieke waarden moeten stroken met de werkomstandigheden bij Defensie." Want, zo vinden Gaytant en Flamend, preventie is de sleutel om de problematiek zoveel mogelijk te vermijden.

Afloop bij Lena

Ondanks wat ze meegemaakt heeft, denkt Lena er niet aan om het leger vaarwel te zeggen. “Waarom zou ik moeten opgeven wat ik altijd graag gedaan heb? Dat gun ik die andere persoon niet." Ook voor een overplaatsing naar een andere eenheid heeft ze bedankt. Door een samenloop van omstandigheden heeft ze wel een andere chef.

Hij heeft gewoon een stuk van me afgenomen. Hij is veroordeeld ja, maar voor hem is er niks veranderd

Lena

Haar voormalige chef is ondanks zijn veroordeling nog steeds actief binnen Defensie. Of hij een tuchtstraf opgelegd heeft gekregen, weet Lena niet. Een brief hierover van haar advocaat naar minister van Defensie Ludivine Dedonder (PS) bleef tot nu toe onbeantwoord. Dat zijn naam onlangs nog op een lijst van medewerkers stond die in aanmerking kwamen voor een bevordering, is bij Lena hard binnengekomen.

"Ik vind dat er nog een slag in het gezicht van het slachtoffer bij. Net alsof ze hem nog de handen boven het hoofd houden. Hij heeft gewoon een stuk van me afgenomen. Hij is veroordeeld ja, maar voor hem is er niks veranderd."

Meest gelezen