Bonus voor de luchtkwaliteit door corona is bijna helemaal weggesmolten
De concentraties aan stikstofdioxide in de lucht - een goede indicator voor luchtvervuiling algemeen - zijn na het begin van de coronacrisis en de lockdown die daarmee gepaard ging sterk gedaald, maar zijn intussen alweer zo goed als op hun oude niveau. Dat meldt het Koninklijk Belgisch Instituut voor Ruimte-Aëronomie (BIRA) op basis van satellietgegevens. "De luchtvervuiling keert terug wanneer de maatregelen versoepelen." Vooral in steden is er nog een positief effect.
Wetenschappers van het BIRA gebruiken satellietgegevens van Tropomi om het verband te onderzoeken tussen de coronacrisis en de luchtkwaliteit: ze brengen daarvoor stikstofdioxide (NO2) in onze atmosfeer in kaart. Tropomi meet geen fijnstof, maar NO2 en fijnstof hangen in principe nauw samen, waardoor NO2 een heel goede indicator is voor luchtvervuiling.
NO2 komt vrij bij verbranding van fossiele brandstoffen, en wordt in België vooral gegenereerd door wegtransport (40%), de industrie en energieproductie (elk ongeveer een zesde) en ook de zogenoemde residentiële sector (de verwarming van onze huizen bijvoorbeeld).
Hoe werkt Tropomi?
Tropomi (TROPOspheric Monitoring Instrument) en is ontwikkeld om de luchtkwaliteit op aarde te meten. Het instrument scant elke dag vanuit de ruimte de troposfeer (de onderste laag van de atmosfeer) op vervuilende stoffen. Dat doet het door het licht dat door de atmosfeer verstrooid wordt te vergelijken met direct zonlicht. Zo kan het elke dag zien hoe hoog de concentraties vervuilende stoffen in de lucht zijn.
Heel sterk effect in steden als Madrid en Milaan
Het BIRA heeft satellietgegevens op langere termijn vergeleken om een goed beeld te krijgen. "In maart-april 2020, tijdens de strenge lockdownfase in Europa, werden in grote steden in Spanje, Italië en Frankrijk zeer sterke afnames geregistreerd in de satellietwaarnemingen van NO2 (in de grootteorde van 40-50%), en gematigde afnames (in de orde van 20%) in Belgische steden zoals Brussel en Antwerpen)."
"De belangrijkste reden is goed geïdentificeerd: het autoverkeer, een van de belangrijkste bronnen van stikstofoxiden (NO en NO2), is tijdens de eerste fase van de lockdown drastisch verminderd", zegt het BIRA nog.
Atmosfeerwetenschapper Maite Bauwens van het BIRA zegt dat we sterkere trends zagen in zuidelijke steden zoals Milaan en Madrid, wellicht omdat de lockdownmaatregelen daar nog iets drastischer waren. "Voor België liggen ze in de lijn van wat we in Duitsland en Engeland zagen."
In steden als Milaan en Madrid zagen we NO2-afnames van 40 tot 50%, in Belgische steden ging het veeleer om 20 procent
Bonus voor de luchtkwaliteit smelt weg
Maar intussen lijken de concentraties in juli en augustus wel stilaan terug te keren naar de oude waarden van voor corona: "Zij staan zo goed als op de oude niveaus", bevestigt Bauwens. En toch: "Misschien is de toename iets trager dan verwacht. De economie is ook ietsje trager weer aan het heropstarten dan dat de maatregelen weer werden losgelaten." Wellicht speelt het verminderde autoverkeer, door het telewerk, hier een rol.
Uitspraken doen over de toekomst, vindt Bauwens moeilijk, en ze wil waarschuwen voor overhaaste conclusies: zo zagen we dat in China de waarden eerst fel daalden tijdens de lockdown, om daarna weer stijgen en zelfs boven de oude pre-coronawaarden uit te komen. "Maar nu zijn die waarden opnieuw gedaald, voor juli en augustus zien we een vermindering van 10 procent tegenover dezelfde periode vorig jaar in China."
Zolang er maatregelen blijven waardoor we minder met de auto rijden (het vrachtverkeer is structureel amper gedaald red.), verwacht Bauwens eventueel wel een mogelijk positief effect. Met andere woorden, als we massaal blijven telewerken, kan dat de luchtkwaliteit effectief vooruit helpen. Maar dat is niet het enige: ook beter isoleren kan helpen, zodat we minder fossiele brandstoffen moeten verbranden om onze huizen te verwarmen. Helemaal geen fossiele brandstoffen aanspreken is uiteraard nog beter.
Op de onderstaande grafiek van het BIRA zien we bovenaan de toestand in maart en april, en onderaan die in juli en augustus, telkens vergeleken met één jaar geleden. Het vakje onderaan rechts is het belangrijkste: het toont de verschillen nu de lockdownmaatregelen versoepeld zijn. Dat grafiekje kleurt minder fel dan dat erboven, wat betekent dat verschillen tijdens de zomermaanden al heel wat kleiner waren dan tijdens de lockdownperiode.
Vooral in de steden zien we (voorlopig nog) lagere waarden dan voor de corona-uitbraak: in Brussel waren de NO2-waarden nog altijd 10 procent lager, in Antwerpen nog 2 procent. Of we daarom van een betere luchtkwaliteit kunnen spreken in onze steden nu, kan het BIRA niet zomaar zeggen. "We schatten de onzekerheid op de afname door Covid-19 op ongeveer 15 à 20 procent." Anderzijds: uit metingen van meetstations op de grond is al meermaals gebleken dat de projecties van Tropomi heel goed overeenkomen met de realiteit. In dat geval zou er voorlopig nog altijd een kleine winst zijn.
In andere steden als New Delhi en Lima is de winst voorlopig nog groter, maar daar waren de waarden ook zeer sterk gedaald in de beginfase van corona. In de grafiek hieronder van het BIRA kunt u zien hoe we waarden in de verschillende steden evolueerden. De rode lijn is die van dit jaar, de zwarte die van vorig jaar. De lockdownperiode loopt van links naar rechts; hoe lichter grijs, hoe meer maatregelen er versoepeld werden.
Vervuilde lucht en onze gezondheid
De projecties van Tropomi zijn niet zonder belang voor de volksgezondheid: "Luchtvervuiling wordt wereldwijd erkend als de vijfde belangrijkste risicofactor voor sterfte. Volgens het meest recente rapport van het Europees Milieuagentschap is 1 op de 8 sterfgevallen in Europa het gevolg van ziektes die gelinkt kunnen worden aan luchtverontreiniging."
De stikstofdioxidewaarden staan opnieuw zo goed als op hun oude niveau intussen
