"Zo stoned als een garnaal": hoe Koot&Bie de Nederlandse taal veranderden

Van "De Klisjeemannetjes" over het "Simplisties Verbond" tot "Keek op de week" en typetjes als "Jacobse en Van Es": Wim de Bie en Kees van Kooten hielden Nederland en Vlaanderen jarenlang een satirische spiegel voor. 

In de jaren 60, 70, 80 en 90 maakte het cabaretduo talrijke programma's voor radio en televisie en bedachten "Koot&Bie" ongeveer 400 typetjes. Dat verklaart gelijk hun enorme en unieke invloed op de Nederlandse taal. Ruim 40 woorden en gezegdes die het duo introduceerde, zijn "gemunt", ofwel opgenomen in de Van Dale.

"Van Kooten en De Bie waren erg creatief met taal", vertelt Ton den Boon, hoofdredacteur van de Dikke Van Dale. "Bijna iedereen keek naar hun programma's door het kleinere tv-aanbod in die jaren. Op maandag speelde iedereen dan op het werk of op school hun typetjes na. Zo werd de taal uit de sketches overgenomen en raakten mensen er vertrouwd mee."

Het duo bracht veel uitdrukkingen en woorden in omloop die mensen nu nog steeds gebruiken, zonder door te hebben dat zij ze hebben verzonnen. "De taalvormen werden toen snel opgepikt door de jeugd, door schrijvers en wetenschappers, maar ook door politici en journalisten", licht Ewoud Sanders toe bij de Nederlandse openbare omroep NPO. Sanders is taalkundige en schrijver van het boek "Jemig de pemig!", over de invloed van Wim de Bie en Kees van Kooten op het Nederlands.

"Op het moment dat de taalvorm loskomt van de personages of typetjes, kan je zeggen dat De Bie voortleeft in de Nederlandse taal", gaat Sanders verder.

De cabaretier en schrijver overleed maandag op 83-jarige leeftijd. "We moeten hem herinneren als een grote taalkunstenaar, en samen met Van Kooten als een ongelooflijk invloedrijk duo." We zetten hieronder de leukste invloeden op een rijtje.

De mens is van nature een zwartkijker. Toch werd "het doemdenken" pas op 2 maart 1980 geïntroduceerd door Van Kooten en De Bie. Zij kondigden toen in hun sketch aan naar Nieuw-Zeeland te emigreren om te ontkomen aan het overal in Nederland woekerende doemdenken over de atoomoorlog.

Jeugdige ouders of hippe senioren, ze zijn er al jaren en het worden er steeds meer. Maar de eersten die zich 'oudere jongeren' noemden waren Koos Koets en Robbie Kerkhof, alias Kees van Kooten en Wim de Bie, op 25 februari 1990. Het gaat om mensen die niet meer zo pril zijn, maar zich wel zo gedragen. "Het is heel herkenbaar als je jong bent, en heel pijnlijk eens je oud bent", lacht Ton den Boon van de Dikke van Dale.

"(negatief) iem. die graag alles precies regelt", staat er in Van Dale. De "regelneef" deed op 28 januari 1977 zijn intrede in het Nederlands. Op de "Tweede Lange Avond van het Simplisties Verbond" werden toen verschillende eigentijdse types opgevoerd, die allen als "neef" werden betiteld. Ook de "geilneef " maakte toen zijn debuut, de (te) vaak seksueel opgewonden man.

"De bakker van de hoek / Doet hasjish in z'n koek / Pa nam een pondje mee / Als koekje bij de thee", zingt het satirische duo in hun single uit 1975 "Stoont als een garnaal". Sindsdien wordt de uitdrukking graag gebruikt door liefhebbers van de begeerde softdrug.

Het was de verkiezingsslogan van de door "Jacobse en Van Es" opgerichte politieke partij, "De Tegenpartij". Maar haar slagkracht bleef niet beperkt tot de fictieve sketch: ook Pim Fortuyn en Jean-Pierre Van Rossem namen de leuze mee in hun betoog.