Hé, toen hadden ze nog schaamhaar! - Celia Ledoux

Kunst is als kaas. Nee, wacht. Die vergelijking gaat vast stinken.
Wat ik bedoel: ik geniet van de net-verouderde middenmoot. Het moet geen Hadewijch zijn, 't mag ook van eergisteren. De grootste junk is weggefilterd for your convenience. Alles is nog makkelijk te krijgen, geen massahysterie zit je dwars.

Naast het gemak speelt vooral aantrekking. Je herbekijkt een maatschappij en voelt de culturele scheve noten. In al die boeken en films van de afgelopen eeuw hadden ze ook al seks. Je mocht wel nog schaamhaar hebben. Hé: die daar heeft zelfs beenhaar en een beetje snor. En de gemiddelde mediaborst was toen een stuk kleiner. Ik herbekijk Tootsie en zie hoe feministisch die film is. De jaren '80-boeken van Sue Townsend over de austeriteit: krijgen we zulke literatuur straks in België?

In de sci-fi literaire reeks Dune van Frank Herbert wonen Vrijmans, een woestijnvolk, op een onherbergzame planeet. Technologisch geavanceerde volkeren vinden hen meedogenloze barbaren en azen op hun “specie”, grondstof die het complete vervoerssysteem en de beschaving aandrijft. De Vrijmans leven volgens een erecode, de “ontwikkelde” technocraten roeien heelder planeten uit. Voeg een ecothema en wat verlichtingsmash toe, en het doet u vast aan iets denken. Ik ging eens een Star Warsfilm zien en viel in de donderende cinema in slaap. Teveel plagiaat van Dune.
Wag the Dog bekeek ik vorige week, over een geënsceneerde oorlog vol aangewakkerd patriottisme en mediamanipulatie. Grappig, maar 't leek opeens zo weinig overdreven, zo... realistisch. Gisteren is soms vandaag.

't Gaat soms ver. Een documentaire over kloosterleven uit de jaren '80, gecoproduceerd door KRO en “BRT”. Leg een gebloemd toile ciréetje onder die kloostergerechten en ze kunnen een nostalgieprogrammaatje met Madame Zsazsa in. De dag nadat ik massa's handgeverfde kloosterwol zie, praten twee studentjes op de trein over hun breiwerk bezig horen. “Van oma geleerd”, zeggen ze. Van uw tante nonneke, denk ik.

In Breakfast at Tiffany's krijgt Audrey Hepburn een Japanse buur, gespeeld door een westerse man met neptanden, een geelgemaakt gezicht en fake spleetogen die chinglish spreekt. Niemand vond dat in die tijd schokkend. Lachen met andere culturen: high five!

Shoah heb ik pas gekeken. Niet uit plotse interesse. Verschillende keren al leende ik 'm uit en keek hem toch niet. Schrik voor de details van wat je ongeveer weet.
De details blijken herkenbaar. Al die “profiteurs” van de staat. Elke verandering, klein, in etappes, onmerkbaar. Tot het opeens, onmerkbaar, gruwelijk was geworden.
De kracht van het verzwegene. “Sonderbehandlung”. Het ongezegde bestaat niet.
De misleiding. De “treinladingen” spartelden tegen tussen trein en doodskamer. Dus een speech: “We hebben werkkrachten nodig. Willen jullie werken?” “Ja!”, roepen de doden. Opflakkerende hoop. Ze moeten alleen nog even douchen.
De verhalen. De kinderen, gillend in de gas-vrachtwagens. De Joodse gettoleider die braaf mensen afvoert, maar lobbyt voor de gettokinderen. Wanneer ze niet gered kunnen worden, knikt hij, schrijft in zijn dagboek dat ook de kinderen afgevoerd worden, en doodt zichzelf.

Het vrouwenhaar wordt geknipt als ze in groep naakt voor de gaskamer staan. Haar is een grondstof. “We moesten echt knippen. Niet scheren. Een snel kapsel, om geen paniek te zaaien”, zegt een Pools-Joodse kapper. Alle ooggetuigen vertellen rationeel. Eentje zelfs lachend.
De kapper vertelt hoe een lichting uit zijn dorp de antichambre van de gaskelders binnenkwam. Kindjes, vrouwen, vrienden. Een collega-kapper herkent zijn echtgenote en schoonzus. Gewapende bewakers zien toe op hun zwijgen. “Moest hij hen over hun dood vertellen? Hen tot wanhoop brengen?” Hij zwijgt, en knipt hen iets langer. Knuffelt ze even.
Op de details breken de vertellers. Een miljoen is een statistiek, maar op één gebaar stapt een man mee de gaskamer in. Wordt eruit gepraat door een ander: “Jouw dood geeft die van ons geen zin.”
Alleen de bewakers praten nog flink en verstandelijk over de operaties en “die Juden”. Droog beschrijven ze hoe de vrachtwagen precies snel genoeg reed zodat de lading vergast was bij aankomst aan de begraafputten. Afvloeien, rationaliseren, efficiëntie.

Onlangs werd Turks Fruit op de Nederlandse TV getoond. De seksscènes werden eruit geknipt. Te heftig. Buiten rap krijgen ook Cat Stevens' seventiesliedjes strategische radiobliebs.
Censuur is niets nieuws.
Middeleeuwse sprookjes, gruwelijk bloederige verhalen vol seks en monsters, werden gecensureerd door de Grimms. Disneyfication stopte er een paar direct marketingmonsters in en maakte de rest nog braver.
Zelfs de Bijbel werd in de 17e eeuw herschreven. Al die seks en gore. Bowlderisation heette dat toen. Heelder romans werden herschreven. (Vast een aardige bijverdienste voor schrijvers.)
Alles komt terug.

In the Breakfast Club brengt een knul een pistool mee naar school om daarmee zelfmoord te plegen. Het ding gaat af in zijn kastje. Hij krijgt één zaterdagmiddag strafstudie. Voor een pistool. Op school. Dat àfgaat. Geen ophef, groot overleg, psychologische screening, geen cameraploeg voor de school of politici die oreren over maatschappelijke teloorgang.

In De Witte van Zichem wordt die kleine terloops, voortdurend afgeslagen. Anderzijds spookt hij ongestraft kattenkwaad uit dat een hedendaags kind minstens op rilatine, wellicht op jarenlange gedragstherapie zouden komen te staan of zelfs op gesloten instelling. Routineuze kinder- en dierenmishandeling gaan hand in hand met een teder soort kennis van de natuur en zijn ritmes. Uw kindertijd op het platteland, dames en heren: melancholie en schok in wisselstroom.
Zwangere vrouwen die zuipen en drinken. Kinderen naakt in beeld. Meisjes van vijftien trouwen, jongens van acht werken, armen worden openlijk beschimpt, rijken noemen hun eigen karakter verhevener, verfijnder. The commies made me do it! Die vuile kapitalisten! Framing wisselt met de mode. Gelukkig verbetert er iets: de schabouwelijke vertalingen. Maar de (zero) tolerance van Vlaamse uitdrukkingen wisselt wel. Gallicismen, germanismen, anglicismen: toon mij uw besmetting en ik raad uw decennium.

Vroeger was alles strenger? Wij hebben het monopolie op vrijheid of verfijnde humor? Onze oma's en opa's deden niet aan seks voor het huwelijk? Kunst van gisteren verlost u van illusies.
Jij, je maatschappij, je verworvenheden, overtuigingen of stommiteiten: ze duren eeuwig. Tot morgen.

(Celia Ledoux is schrijver en columnist.)