Lang naar gezocht, eindelijk gevonden: VRT vindt interview uit 1964 terug met de Belg die de oerknal bedacht

Het heelal is zo'n 14 miljard jaar geleden ontstaan met een "big bang", of oerknal. Sindsdien dijt het heelal uit en wordt het alsmaar groter. De theorie kent zowat iedereen. Minder bekend is dat de Leuvense priester-kosmoloog Georges Lemaître 100 jaar geleden al tot dat inzicht kwam.

In de jaren 60 kon de toenmalige BRT Lemaître interviewen over zijn oerknaltheorie. Maar het interview ging verloren en enkel een kort fragment van een minuut bleek te zijn bewaard in het VRT-archief. Dat was toch wat jaren werd gedacht. Tot nu. 

"De filmfiche bleek verkeerd te zijn gecategoriseerd en de naam van Lemaître was verkeerd gespeld", zegt Kathleen Bertrem van het VRT-archief. "Daardoor bleef het interview al die jaren onontdekt. Tijdens het digitaliseren van aangetaste filmrollen is de opname teruggevonden. Een medewerker herkende Lemaître meteen op de beelden en besefte dat een schat was gevonden."

20 minuten lang vertelt Georges Lemaître hoe volgens hem het heelal moet zijn ontstaan vanuit één primitief atoom: een superdichte massa die is "geëxplodeerd" en maar blijft uitdijen. Hij ging daarmee in tegen wat veel wetenschappers tot dan toe dachten: dat de kosmos statisch en onveranderlijk was. De theorie wordt in het begin ook op scepsis onthaald.

In het interview vertelt Lemaître dat hij niet begrijpt waarom andere astronomen, zoals Fred Hoyle, blijven geloven in een "standvastig heelal". "Dat idee werd onaanvaardbaar, daar enkele feiten wezen op een uitzetting van het heelal", zegt Lemaître in het interview. "Men moest dus een wijziging aanvaarden, de tegenstanders moesten toegeven, maar ze minimaliseerden de wijziging."

Het is trouwens de Britse astronoom Fred Hoyle die de benaming "big bang" als eerste gebruikte, om de spot te drijven met de theorie. Maar gaandeweg sluiten meer en meer wetenschappers zich erbij aan, ook Einstein. Toch duurt het nog tot 1965, één jaar voor Lemaîtres dood, dat de oerknaltheorie wordt bewezen door de ontdekking van de kosmische achtergrondstraling.

Kosmoloog Thomas Hertog (KU Leuven) is verheugd dat het volledige interview is teruggevonden. "Het is geweldig om te zien. We weten wel min of meer wat Lemaître dacht uit zijn geschriften, maar dit voegt echt een extra dimensie toe aan de persoon Lemaître en de diepgang van zijn denken rond de oerknal", zegt Hertog. "Wat een pareltje, dit interview."

Lemaître legt in het interview uit hoe zijn oerknaltheorie verenigbaar is met zijn geloof en werk als priester. "Het is bijzonder om te horen en te zien hoe Lemaître zijn woorden wikt en weegt, en hoe hij erin slaagt om God buiten zijn oerknal te houden", zegt Hertog.

"Dat kon enkel door een concept te ontwikkelen voor het beginpunt van de tijd. De dag zonder gisteren, zoals Lemaître zelf zei. Dat betekende dat de oerknal geen oorzaak nodig had."

"Hij moest daar dus ook geen god of absolute natuurkracht bij betrekken. Dat is radicaal anders dan hoe Hoyle of Einstein over de oerknal dachten. Dat is in mijn ogen het kroonjuweel van dit interview."

Lemaître kreeg nooit de Nobelprijs voor Natuurkunde. Pas in 2018 werd de wet van Hubble, die de snelheid beschrijft waarmee sterrenstelsels zich van elkaar verwijderen, officieel hernoemd tot wet van Hubble-Lemaître. Lemaître formuleerde zijn theorie namelijk al in 1927, twee jaar voor de Amerikaanse astronoom Edwin Hubble.