Hebben Amerikaanse media de maatschappij om zeep geholpen? Ex-Fox News-journalist klapt uit de biecht

Chris Stirewalt werd de laan uitgestuurd omdat hij de feiten vertelde. Op de verkiezingsdag van 3 november 2020 riep hij laat op de avond de staat Arizona uit voor Joe Biden. De verkiezing was beslist. Het Trump-kamp was woest, want met Arizona voor Biden, toegewezen uitgerekend door Fox News, was het game over voor Donald Trump. Twee maanden later mocht Stirewalt - ondanks zijn juiste inschatting - na 12 jaar zijn koffers pakken. U kent Chris Stirewalt misschien omdat hij in juni 2022 ook heeft getuigd in de Congrescommissie over de bestorming van het Capitool.

Stirewalt heeft een boek geschreven waarin hij de wereld van het nieuws fileert. Over hoe het leven op de redactie gaat bij Fox verneem je (helaas) weinig. Wellicht heeft Stirewalt daarover een zwijgovereenkomst moeten tekenen. Niettemin, Broken News. Why the Rage Machine Divides America spaart niemand. Volgens de auteur maken de media de maatschappij min of meer kapot. Altijd op zoek naar hogere klik-, luister-, lees- of kijkcijfers zijn media zeer bereid om de tegenstellingen in de samenleving harder aan te blazen. Hoe luider de stem, hoe groter de ophef, hoe meer succes voor commerciële media in de VS. Media, schrijft Stirewalt, spelen gretig in op de angsten en de woede van de mensen. Het rendeert en het creëert een trouwe fanclub.

Volgens Chris Stirewalt weigerde de directie van Fox News om de kiezers van Trump erop attent te maken dat de president wel eens de verkiezing zou kunnen verliezen. De nieuwszender verspreidde achterdocht en verdachtmakingen over de toekomst van hun vrijheid, eigenlijk om ze een extra abonnement van 75 dollar aan te smeren voor de streamingdienst van Fox, genaamd Fox Nation. Fox News zit overigens momenteel in een peperdure rechtszaak verwikkeld. Een firma die stemcomputers leverde in tientallen staten tijdens de presidentsverkiezingen (Dominion) eist 1,6 miljard dollar voor geleden schade, nadat op de zender vele keren was herhaald dat met de stemcomputers fraude was gepleegd ten voordele van Joe Biden.

Stirewalts betoog is helder: media in Amerika zijn een soort Rage Against the Machine. De nieuwsmedia spuwen gif in de hoofden van de mensen. De evolutie begon toen de traditionele nieuwszenders CBS, ABC, en NBC vanaf eind de jaren 80 concurrentie kregen van tientallen kabelzenders. De verkleutering werd ingezet, want het nieuws moest voortaan concurreren met de bikini’s in Baywatch. 

Ook de Fairness Doctrine werd (onder Reagan) afgeschaft, een regel die zei dat je bij controverse evenwichtig de standpunten moest weergeven in één uitzending. In de plaats kwam een ecologie van elk zijn goesting en elk zijn kant. Meer polarisatie. De opkomst van de haatradio van Rush Limbaugh en anderen.

Met de opgang van Trump ging die evolutie in een stroomversnelling. Tegenstanders van Trump (ook gerespecteerde traditionele media) maakten het tot hun missie om Trump dwars te zitten. De hysterie die daarbij aan de dag werd gelegd was bijzonder, maar het leverde wel een vuist vol dollars op. De overdadige en luidruchtige verontwaardiging verdeelde al snel de Amerikanen in twee kampen die niet meer naar elkaar luisteren. Woorden werden kogels.

De agenda van de meeste Amerikaanse media is groen, de kleur van de dollar. Het is een verdienmodel. Daarom heeft een groot deel van de pers er belang bij dat de woede op stoom blijft. De wereld is binair: wit of zwart, goed of kwaad, topper of flopper. Het gespuug van Trump bracht veel geld in het laatje. De pers bloeide en groeide. Vandaag bestaat er bijna heimwee naar Trump, toen hij zei dat de pers "de vijand van het volk" was. De kijkcijfers en de oplages zijn sinds zijn aftreden met zeker 30 procent gekelderd. 

Comédiennne Michelle Wolf hield in 2018 de media een confronterende spiegel voor tijdens het correspondentendiner van het Witte Huis. Ze sneerde naar de nieuwswereld: "Jullie doen alsof jullie Trump haten, maar eigenlijk houden jullie van hem", zei ze. “He has helped to sell your newspapers and your books and your tv."

Haar spot werd slechts matig gesmaakt. De journalistiek, en ik mag dat schrijven, is altijd uitermate kritisch voor alle anderen, maar helaas zelden voor zichzelf.

Met de opkomst van Trump, schrijft Chris Stirewalt, veranderde politieke verslaggeving in een verslavende tv-soap. De baas van CBS bekende dat Trump slecht was voor het land, maar uitstekend voor CBS. In Amerika kreeg elk kamp zijn eigen zender met trouwe fans. MSNBC en CNN voor het linksere Amerika en Fox News voor rechts Amerika. Met de opstand tegen de traditionele media ontstond een hele ecologie van partijdige zenders en websites, zoals het radicaal-rechtse Breitbart. 

Verkiezingen en politiek worden gecoverd volgens het entertainmentmodel. Wijzer word je niet, wel bozer en fanatieker, door het eindeloze uitsmeren van conflicten, nog een keer versterkt met de megafoon van Twitter, Facebook of TikTok. 

Trump krijgt de helft van de bevolking mee: ze zijn het beu dat de mainstream media hen een beetje gaan voorschrijven hoe ze moeten denken of leven, en wat ze wel en niet moeten vinden van de wereld. Reguliere media hebben in de voorbije vijf jaar een stuk van hun geloofwaardigheid verloren door constant achter Trump aan te zitten en al te vaak aan te schurken tegen het denken van de culturele elites en het establishment. Er wàs al groot wantrouwen tegen de reguliere pers, en nu is het compleet. Dat is dramatisch, want daardoor raakt ook het noodzakelijke schuurwerk van de journalistiek tegen de macht in diskrediet.

De culturele en stedelijke elite kreeg lik op stuk met de verkiezing van Trump, en dat was een trauma. Het legde een ongemakkelijke waarheid bloot: dat journalistiek niet enkel gaat over opinies en gepraat in en om de hoofdstad Washington, maar over verrast willen worden door wat mensen te lande écht denken en zeggen. 

In dat opzicht legde Trump de vinger op een diepe wonde die de meeste media niet hadden opgemerkt: het pessimisme, de teleurstelling en de jarenlang etterende frustraties van het volk waren onder de radar gebleven. Wie rondreisde had het nochtans kunnen zien: de werkloosheid in de verlaten industriestadjes, de opiatencrisis, de dalende levensverwachting, de zware tol van de globalisering. Amerikaanse roest. Talloos veel mensen in die gebieden waren al een hele tijd pissed. Trump gaf ze een stem en had oog voor de onderklasse. 

Als journalist moet je vooral veel tijd doorbrengen in werelden die de jouwe niet zijn. Je moet vragen stellen over waarom de dingen gebeuren, en bereid zijn om verrast of verbijsterd te worden door de antwoorden. Journalistiek gaat niet over je kijkers of lezers voorschotelen wat ze willen horen, schrijft Chris Stirewalt in Broken News. Gebalanceerde verslaggeving is tijdrovend en kost geld. Je moet reizen, mensen horen en spreken, je eigen vooroordelen bijstellen en een zo onpartijdig mogelijk stuk maken. Helaas: voor Amerikaanse mediabonzen staat gebalanceerd gelijk aan saai, en dus weg zappen. Zulke stukken scoren commercieel niet.

Natuurlijk bestaat er uitstekende tv-journalistiek in de VS. PBS Newshour van de (zwak gefinancierde) openbare omroep is een uitstekend en zeldzaam voorbeeld. Er kijken elke dag twee miljoen mensen naar, maar nuance en degelijkheid veroorzaken geen deining of controverse. 

Kijkers worden “gekweekt” om opwinding te voelen, verontwaardiging en woede. Hoe kan anders een zender overeind blijven in een kabellandschap met 150 zenders? Hoe anders val je op in de news feed van Facebook? De algoritmes zijn afgesteld op lang blijven hangen, op woede en emotie dus. 

Een land dat steeds minder toegang biedt tot betrouwbare en onpartijdige informatie, zit diep in de puree. Een nieuwsbusiness die er geregeld een punt van maakt om leugens, en propaganda te verkondigen en haat te zaaien, is een bedreiging voor vrijheid en democratie, stelt Stirewalt.

Joe Biden ging nog een stap verder toen hij onlangs de Trumpvleugel van de Republikeinen halve fascisten noemde. Feitelijk had hij geen ongelijk, als je naar de kenmerken van het fascisme kijkt: actieve milities, charismatische leider met bijhorende cultus, zoeken van publieke vijanden, nadruk op nationale frustraties, extreem nationalisme, minachting voor de instellingen, en gebruik van geweld om de bestaande orde omver te werpen. Niet toevallig gaf president Biden een televisiespeech in prime time om te waarschuwen tegen de bedreigingen voor de Amerikaanse democratie.

Nieuwsconsumenten gedragen zich daardoor als leden van een soort cultus en isoleren zichzelf in een intellectuele bubbel. De conversatie met andere opvattingen wordt afgesneden. 

Chris Stirewalt noemt het in zijn boek post-journalistiek: het fabriceren van chronische ontevredenheid. Wie als journalist die visie afwijst, vliegt eruit, ondervond Stirewalt aan den lijve. Het doet me ook denken aan het drama met Christine Chubbuck, een tv-journaliste bij een lokale tv-zender in Sarasota in Florida, die op 15 juli 1974 on air zelfmoord pleegde. 

Ze was het oneens met de redactionele politiek van de zender om vooral misdaad en sensatienieuws te brengen. Ze raakte gedeprimeerd. Vlak voor ze zich op antenne een kogel door het hoofd joeg, keek ze recht in de camera: “In keeping with Channel 40’s policy of bringing you the latest in blood and guts, we bring you another first: an attempted suicide.” Even later was Chubbuck (29) dood. 

Nieuwsmedia bedienen het trouwe publiek op zijn wenken. Het zijn als kerken met beminde gelovigen. Elke boodschap die tegen dat geloof ingaat, wordt verstikt, volgens Chris Stirewalt. Ook de Republikeinse partij doet het. Vraag het maar aan de gedumpte Liz Cheney. De Democraten probeerden senator Joe Manchin ook in een hoek te drummen toen hij niet meewilde met de meerderheid, maar de partijleiding bleef met hem voort onderhandelen.

Als Fox News avond na avond meedoet aan het verspreiden van leugens over de verkiezing, moet het ons dan verwonderen, vraagt Chris Stirewalt zich af, dat een woedende massa vervolgens het Capitool bestormt, opgejut door desinformatie? Bij Fox is het zelfs niet ideologisch. Ze geloven hun eigen leugens zelf niet (hun kijkers helaas wel), maar doen het uit financiële overwegingen. Zo werkt de mercantiele geest van vader Rupert en zoon Lachlan Murdoch, eigenaars van Fox News.

Intussen wordt ook het geschiedenisonderwijs belaagd, en bibliotheken. Lessen of boeken die kritisch staan tegenover het patriottische gedachtegoed worden meer en meer gebannen. Dat is een akelige vaststelling, als ook de geschiedenis wordt opgesmukt naar de eigen overtuiging van politici. In boekhandels van Barnes and Noble zie ik dezer dagen tafels vol boeken waarop staat: "the forbidden books". Zijn boekverbrandingen de volgende etappe?

Dat nieuwszenders 24 uur op 24 uitzenden, draagt ook bij tot het oeverloze gewauwel op de Amerikaanse tv, en het eindeloze herhalen, soms dagen aan een stuk, het uitmelken van dezelfde controverse. Je krijgt er een verwrongen wereldbeeld van. Het mediabeest moet worden gevoed. Voortdurend worden kijkers en lezers in een staat van alarm gebracht. "U wilt toch zeker niets missen van wat er gebeurt?" Als het twee dagen heet is, wordt alarm geslagen. Als het vier dagen regent, is er paniek. Twee soorten reacties zijn er, schrijft Stirewalt in zijn boek: de nieuwsverslaafden die nerveus niets willen missen, en de afhakers: zij die de knop uitzetten en weer willen leven.

Nog geen 8 procent van de Amerikaanse twintigers kijkt dagelijks naar het televisienieuws. Minder dan 1 op de 5 twintigers leest nog de krant (online of op papier). Een deel van de Amerikanen weet van de wereld niet meer, omdat ze zich opgejaagd voelen door het nieuws. Dat is tragisch voor de kritische geestelijke gezondheid van een samenleving. Diegenen die blijven, zijn vooral woest en angstig. 

Vroeger was er het meningsverschil tussen mensen. Nu is het meteen oorlog. De ander is geen tegenstander, maar een vijand: kwaadaardig of een slechterik. Ik maak het zelf wel eens mee als ik Amerikanen interview: "Ben jij de Vlaamse CNN of ben je de Vlaamse Fox?" Je moét kennelijk tot een kamp behoren. Journalistiek als sportwedstrijd: "Voor welk team supporter jij?" Het leidt al snel tot politiek hooliganisme.

Journalisten verantwoorden nogal vaak hun stukken, aldus Chris Stirewalt, door te schrijven of te zeggen "dat er veel controverse is ontstaan" over dit of over dat. Neem het privédansfeestje van de Finse vrouwelijke premier Sanna Marin. De "controverse" – daar moeten we eerlijk in zijn – is  gemaakt én vervolgens opgeklopt door de media zelf. Vervolgens reageert de rest van de maatschappij, en dat genereert weer nieuws. We vergeten dat demagogen en valse populisten vervolgens garen spinnen van zulke verhalen. Zij teren op woede en controverse. 

Joe Biden is slecht voor de Amerikaanse media. Amper controverse, en dus (heerlijk) saai. Bezig met beleid, geen boze tweets, beleid in de luwte. Het interessantst lijkt hij voor een aantal media vooral omdat hij oud is. Daar gaat het hier voortdurend over, en als hij stottert (een relict uit zijn kindertijd) of naar een spiekbriefje kijkt (hij is bijna 80!) wordt meteen gespeculeerd over mogelijke dementie. Ik verzin het niet. Ik merk het zelf: de vraag uit Brussel naar Amerikanieuws is onmiskenbaar groter als Trump weer van zich laat horen. Nooit saai, altijd opwindend. 

Biden kreeg het meeste media-aandacht (negatieve) bij de chaotische terugtrekking van de troepen uit Afghanistan in augustus 2021. Toen de laatste soldaat terug was gekeerd, sprak vervolgens geen kat in de VS nog over Afghanistan. De opwinding zat in de chaos en de controverse, helaas niet in het lot van een straatarm land.

Zeer belangrijk is ook de teloorgang van de lokale krantenjournalistiek in de VS. Onderzoek toont aan, schrijft Chris Stirewalt in Broken News, dat lokale politici corrupter worden en slechter besturen als er geen lokale krant meer is die hen wakker houdt en ze het vuur na aan de schenen legt. Lokale tv is er nog wél, en die boert goed in de VS, maar daar zijn het vooral ongevallen, rampen, misdaad en het verkeer die de klok slaan. Denk terug aan Christine Chubbuck en haar klachten over blood and guts. Betrokkenheid van burgers kan je volgens Stirewalt alleen vergroten op het lokale niveau. Betrokkenheid in de eigen leef- en werkomgeving doet burgers beter overeenkomen, ondanks andere opvattingen over de wereld.

Tussen 2004 en 2020 zijn 2.300 lokale kranten in de VS verdwenen, vaak de enige bron van informatie in afgelegen regio's. De daling is het grootst in het Zuiden, niet toevallig de regio waar ook de grootste woede heerst over de nationale politiek, ver weg in Washington. Stirewalt beweert zelfs dat Congresleden uit regio's zonder lokale journalistiek luier zijn en luidruchtiger. Zonder journalistiek toezicht in eigen streek staat de deur wijd open voor vriendjespolitiek. Informatiearmoede heeft gevolgen. 

Het is veel moeilijker om een buurman of streekgenoot te haten. Het is veel makkelijker om iemand te haten die je niet kent, ver weg, iemand die je nooit hebt ontmoet of nooit zult zien. Je kunt je vooroordelen laten voortbestaan zonder ze ooit te toetsen aan de realiteit. De stereotypen worden altijd bevestigd. En je trekt makkelijker van leer tegen onbekenden, en je gooit zonder probleem de beleefdheid overboord. 

Ik maak het zelf geregeld mee als ik mensen interview in pakweg Kentucky of Alabama. Als ze vernemen dat ik uit New York kom, vragen ze me bezorgd hoe het is om te leven in zo'n hell hole vol moord en misdaad. En hoe dat was toen alle winkels werden leeggeplunderd tijdens de George Floydprotesten in 2020. Dat doembeeld hebben ze gezien op Fox. Ze hoorden het van Tucker Carlson of Sean Hannity. Als ik vriendelijk vertel dat het eigenlijk niet klopt, en dat het nieuws vaak het uitzonderlijke toont en niet de norm, willen ze me niet geloven. Ze hebben medelijden met me. Ze omarmen gretig de verwrongen versie van de realiteit, ook met bewijs van het tegendeel. 

De meeste journalisten wonen en werken in grote steden, onder gelijk denkenden. Dat creëert ontegensprekelijk vooroordelen tegenover mensen van het hartland van de VS. Redacties bestaan meestal uit progressieve burgers die zich niet makkelijk in een conservatieve wereld kunnen inleven. Hoe hard ze ook hun best willen doen, er bestaat sowieso al argwaan van conservatief Amerika tegenover de liberal media. Met de komst van Trump en het verenigde front van de mainstream media tégen hem is de achterdocht enkel toegenomen. 

Dààrom beschouwen ze de berichtgeving over de huiszoeking op Trumps landgoed in Florida ook als een aanval op hen. Dan mag de berichtgeving nog correct zijn, feitelijk en onweerlegbaar: het helpt niet, want je bent van het vijandelijke kamp, wat je ook beweert. Onwetendheid wordt op die manier de bondgenoot van haat en vijandschap. Daarom blijft geen enkele beschuldiging aan Trump plakken. Zijn fans zien het als een nieuw offensief van de culturele elite die al zo lang op hen neerkijkt. Het is onvoorstelbaar tragisch. Het einde van de waarheid.

Een nieuwe generatie politici in het zog van Trump ziet politiek ook niet langer als een methode om beleid te maken, maar vooral als een vehikel om amok te maken en aandacht te krijgen door controverse. Politiek is show en theater. Stirewalt haalt uit naar stokebrand Marjorie Taylor-Greene aan de rechtse kant, en Alexandria Ocasio-Cortez aan de linkerzijde. Veel show op sociale media, maar aan wetten maken komen ze niet toe, schrijft Stirewalt, zelf een conservatieve journalist die nu werkt bij de (neo)conservatieve denktank, het American Enterprise Institute. Ik moet de man hier toch corrigeren. AOC is de initiatiefneemster van minstens 50 wetten en wetsvoorstellen. 

Zo gaf Tucker Carlson, tegenwoordig de populairste commentator op Fox News, senator Ted Cruz een pandoering op tv, omdat hij de bestorming van het Capitool een aanval van terroristen had genoemd. Cruz moest door het stof en vroeg vergiffenis in de rechtstreekse uitzending. Ankerman Carlson gaf Cruz nog een extra stamp: “You told that lie on purpose, I’m wondering why?” Het was pijnlijk om naar te kijken. 

Carlson is zelf multimiljonair maar trekt elke avond van leer tegen de corporate media. Hij werkt zelf voor één van de grootste mediabedrijven ter wereld, News Corp. van Rupert Murdoch. Dat kan allemaal, en het gebeurt elke dag.

We leven in een tijd van angst en turbulentie. De democratie lijkt op haar retour en het vooruitgangsgeloof lijkt tot stilstand gekomen in de VS én in Europa. Er is pessimisme over de toekomst. Het is wellicht geen toeval dat er nooit eerder zoveel angstremmers (zoals Ativan) in de VS zijn verkocht, schrijft Stirewalt.

Drankwinkels verkopen meer alcohol dan ooit, en nooit vielen meer drugsdoden dan het voorbije jaar (100.000). Het is tekenend dat er per maand gemiddeld 30 miljoen voorschriften voor antidepressiva over de toonbank gaan. Waar ik woon, ruik je overal de wietgeur. In een maatschappij met angst, zoeken mensen naar ontsnappingsroutes. 

Helaas wakkeren de nieuwsmedia de angst aan. Amerikanen worden bang als ze naar het nieuws kijken. "Het einde van de planeet is in aantocht! De burgeroorlog is nakend! Straks mag je geen hamburgers meer eten van de Democraten!", en "Nieuwe reeks monsterorkanen op komst!" Overconsumptie van onheil en panieknieuws maakt een samenleving onmachtig en moedeloos. Boze burgers zijn het gevolg. Media houden hun publiek in de ban. 

Enig perspectief zou dus mogen: nieuws dat niet van elke uitzonderlijke gebeurtenis een dreigende apocalyps maakt. Zelfs mijn eigen moeder dreigt af te haken op haar 83e. Ze heeft als kind nog de Tweede Wereldoorlog meegemaakt. Ze wordt te somber van het nieuws, zegt ze me. Haar natuurlijke optimisme krijgt door het nieuws een knauw.  

Zoals wijlen Roger Ailes, de oprichter van Fox News, ooit zei: “The problem with predicting the end of the world every day is that sooner or later, you have to deliver.” Als je hard overdrijft, gelooft niemand nog je boodschap. Maat houden is aanbevelenswaardig. "Gewone letters volstaan om de aandacht te trekken," zei één van mijn opleiders ooit, "je hoeft niet in chocoladeletters te schrijven of in hyperbolen te spreken." Ik geef toe, ik bezondig er mij ook geregeld aan.

De belangrijkste les voor nieuwsmensen is misschien wel deze, met de woorden van senator Bernie Sanders: "Dat wat het tv-nieuws ons toont, spoort niet meer met het leven van de gewone mens". "It is a media where people turn on the television, they do not see the reflection of their lives.” Laten we daar met z’n allen maar eens lang en hard over nadenken.