Hoe zit het met de bossen van Vlaanderen: we planten meer bij, maar is dat voldoende?

Vrijdag meldde Vlaams minister van Omgeving Zuhal Demir (N-VA) dat het bebossingstempo in Vlaanderen vervijfvoudigd is onder de nieuwe Vlaamse ploeg in oktober 2019. Ze verwijst daarvoor naar de vorige legislatuur: "In de periode tussen 2014 en 2018 kwam er jaarlijks ongeveer 60 hectare bos bij. De bosteller spreekt nu al over 215 hectare extra bos. Wanneer na het volledige plantseizoen alle extra percelen meegeteld zullen zijn, zal dat landen op naar schatting 320 hectare." 

En er is meer: Demir wil in 2023 "op kruissnelheid" komen en stelt zich als doel om tegen eind 2024 4.000 hectare extra bos te realiseren. "We zijn vertrokken om Vlaanderen groener te maken. De focus ligt nu maximaal op het vinden van geschikte gronden." 

Die extra bossen zullen nodig zijn, want bossen zijn een relatief schaars goed in Vlaanderen - het gaat volgens de Bosinventaris momenteel om ruim 140.000 hectare, zowat 10 procent van het Vlaamse grondgebied. In tijden van corona is duidelijk gebleken dat er nood is aan meer.    

Erik Grietens van de Bond Beter Leefmilieu reageert positief: "We zijn blij met de nieuwe cijfers. Het toont aan dat de bosuitbreiding op tempo komt. Het is een groot verschil met de vorige legislatuur (onder Joke Schauvliege, red.)." 

Bert De Somviele van Bos+ is even enthousiast: "Dit is zeer goed nieuws." Ook hij ziet een trendbreuk met het verleden: "De trein stond op een zijspoor en was helemaal verroest. Demir trekt die trein nu weer op gang." Volgens de inschatting van Bos+ zouden de cijfers zelfs nog ietsje beter kunnen uitvallen dan wat het kabinet-Demir verwacht. 

Over de ambitie van 4.000 hectare klinken de experts al iets voorzichtiger. "Dat is heel ambitieus, ook al omdat alles zo vastzat. Vergeet ook niet dat de landbouwsector heel sterk staat in Vlaanderen, en zij zijn bosuitbreiding minder genegen. Dat is toch een zwaard van Damocles dat er boven hangt", meent De Somviele. "Er is nog veel werk, maar er wordt wel goed gewerkt." 

Als we tegen eind 2024 aan die 4.000 hectare willen raken, zal het tempo nog verder omhoog moeten, vult Grietens aan. Maar hij is hoopvol: "Het echte verschil zit in het grondbeleid: de overheid gaat nu echt op zoek naar die nieuwe gronden voor extra bos bij gemeenten en particulieren. Vroeger was dat een groot knelpunt." 

Bossen aanplanten is één ding, ervoor zorgen dat er geen bossen verdwijnen is nog iets anders. Want oudere, bestaande bossen zijn ecologisch véél waardevoller dan een pas aangeplant stuk bos met jonge boompjes die nog een lange weg te gaan hebben - en veel hordes moeten overwinnen - om uit te groeien tot een volwaardig bos. "Dat is ontzettend belangrijk", zegt De Somviele. "Het duurt vaak decennia of zelfs een eeuw vooraleer een nieuwe aanplanting dezelfde ecologische waarde heeft als een oud bos. Het beginstuk van elk goed bosbeleid zou moeten zijn om bestaande bossen nog beter te beschermen."

De ideale situatie zou moeten zijn dat het rooien van ouder bos heel uitzonderlijk is, maar dat is niet evident. Door een oud gewestplan zitten we met heel wat 'zonevreemde' bossen, bestaande bossen in woonuitbreidingsgebieden of potentieel industriegebied. 

"Elk jaar wordt er toch nog altijd zo'n 100 hectare waardevol bos gerooid, mét vergunningen, soms zelfs 200 à 300 hectare. Dat is te veel. Sinds het begin van deze eeuw is op die manier al een aantal keer de oppervlakte van het Meerdaalwoud bij Leuven verloren gegaan", schetst De Somviele. 

"Het behouden van bestaand waardevol bos is een belangrijk onderdeel in het hele verhaal", zegt ook Erik Grietens. Maar de compensatie van eigenaars van bouwgronden die hun grond een andere bestemming zien krijgen, is een politiek bijzonder gevoelig punt (zoals ook al bleek bij het lanceren van de zogenoemde boskaart enkele jaren geleden, red.)" Op die kaart konden eigenaars zien welke gronden eventueel een andere bestemming zouden krijgen. 

Toenmalig Vlaams minister-president Geert Bourgeois (N-VA) verwees het Bosplan van minister van Leefmilieu Joke Schauvliege (CD&V) in 2017 zelfs naar de prullenmand, wat hem op veel kritiek kwam te staan. 

In Vlaanderen zou er zowat 65.000 hectare aan zonevreemde bossen bestaan. De helft daarvan ligt in landbouwgebied, de rest in potentieel woongebied, industriegebied of recreatiegebied. 

"In woon- en industriegebied kunnen zonevreemde bossen gekapt worden mits compensatie. Dat is een grote bezorgdheid voor het bosbehoud. Naast het aanplanten van nieuw bos, moeten we voor een volwaardig bosbeleid ook meer inzetten op de bescherming van deze zonevreemde bossen. Volgens een onderzoek uit 2017 van de administratie is ongeveer 12.000 hectare van dit zonevreemd bos ecologisch heel waardevol. Hier zou de prioriteit moeten liggen voor bescherming." 

Hoe zit het intussen met de kwaliteit van onze bossen?Het stikstofprobleem en de klimaatverandering, met vaker een droog voorjaar of lange droge periodes in de zomer, blijven niet zonder gevolg. "Door de hogere stikstofwaarden komen bepaalde soorten onder druk", zegt Grietens. 

"We zien vitaliteitsverlies en bomen die het moeilijk krijgen", stelt De Somviele vast. "Het lage grondwaterpeil is een groter probleem dan eerst aangenomen, met vooral jonge bomen die in de problemen komen. Dit komt bovenop de klimaatverandering." 

Fijnsparbossen begaven het de jongste jaren massaal, onder meer ook onder invloed van insecten zoals de letterzetter. "We moeten inzetten op lokale soorten zoals eik en linde, en gaan voor een gemengd bos. Zo kom je niet in de problemen als één soort het moeilijk krijgt. Zo had niemand zien aankomen dat onze essen aangetast zouden worden door een schimmel uit Azië." 

Toch moet het ook kunnen om de blik te verruimen, en te gaan naar bepaalde boomtypes met genen uit het zuiden, die beter aangepast kunnen zijn aan klimaatverandering, zoals zuidelijke eiken, zegt De Somviele. 

Bekijk hier de video van VN over de Internationale Dag van het Bos: