Tussentijdse verkiezingen in de VS: Amerika lijkt steeds meer op een car crash in slow motion

Als de president zijn agenda wil blijven doordrukken, moet hij de meerderheid in het Congres zien te behouden. Daarom hield hij de afgelopen weken overal te lande bijna elke dag een massabijeenkomst. Als de Democraten het Huis terugpakken (volgens de peilingen is de kans daarop vrij groot), dan komt er welhaast zeker obstructie van Trumps beleid. In de Senaat zal Trumps meerderheid wellicht nog groeien. De Senaat benoemt rechters en ministers, en is dus bijzonder belangrijk voor de president. 

Voorspellingen doen is altijd gevaarlijk. In Amerika is kiezen niet verplicht. Vandaar dat het peilen van potentiële kiezers al snel een vertekend beeld oplevert. Trump heeft bijna iedereen verrast in 2016, en dat kan ook nu weer gaan gebeuren.

Zijn populariteit staat op het hoogste punt van zijn 650 dagen presidentschap (44%). De Trumpbeweging staat nu ook sterker dan in 2016. De economische groei is fors (3%), de werkloosheid zeer laag (3,7%) en de mensen voelen stilaan ook de effecten van de belastingverlaging, de ene meer dan de andere. Rijke Amerikanen en bedrijven zijn nog het meest blij met Trump. 

Normaal gesproken is de motivatie van de kiezers bij midterms altijd groter bij aanhangers van de tegenpartij. De partij aan de macht krijgt meestal klappen, maar niet altijd (Clinton won de midterms in 1998 en Bush jr. won in 2002). Resistance heet het afstraffen van de regerende meerderheid. Maar door het drama rond de benoeming van de aartsconservatieve rechter Kavanaugh (begin oktober) heeft Trump zijn basis heel enthousiast en pisnijdig gemaakt: een uitstekend lokmiddel richting stembus.

En als de feiten de president tegenstaan, beschimpt Donald Trump de pers (als boodschapper). Trump zei over zijn voortdurende aanval op de media al in 2016: "I do it to disturb you all, and to demean you all. So when you write or show negative stories about me, no one will believe you". Die volgehouden inspanning werkt. Amerika verkeert heden in een staat van zenuwachtige opwinding, een soort pre-revolutie. Het land lijkt te daveren op zijn politieke grondvesten. Amerika lijkt steeds meer op een car crash in slow motion. 

Trump domineert de nationale conversatie bijna totaal. Hij versluiert nagenoeg alle andere aspecten van het Amerikaanse leven. De president is dan ook een zeer belangrijke factor in het stemgedrag voor het Congres. Donald Trump werkt als een soort lakmoesproef. Hoe de kiezers denken over Trump, zo zullen ze wellicht ook stemmen. Nooit was die factor zo belangrijk in tussentijdse verkiezingen, waar anders amper aandacht naartoe gaat.

Trump zei zelf onlangs op een rally in Mississippi: "I’m not on the ticket, but I am on the ticket, because this is also a referendum on me". Zo is het maar net. "I want you to vote. Pretend I’m on the ballot". Zo zal het ook zijn. Een van zijn aanhangers hoorde ik Trump "energizer bunny" noemen. Hoe meer hij kandidaten helpt, hoe meer enthousiasme in dat district.

Een strategie met risico’s voor Trump. De conservatieve basis wordt er fel door aangevuurd, maar de Democraten worden er nog woester van en dat drijft ook hen in grote drommen naar de stembus. Wie brengt het meeste kiezers op de been? Voor president Trump is het duidelijk: "I’m helping people. I don’t believe anybody’s ever had this kind of impact". 

De Verenigde Staten moeten zowat het enige land zijn in het Vrije Westen waar de overheid actief kiezers ontmoedigt om hun stem uit te brengen. Soms lijkt het bijna op fraude. In Georgia besloot een plaatselijke kiesraad in één district zeven van de negen stembureaus te sluiten, niet toevallig in gebieden waar overwegend zwarte Amerikanen wonen (die voor ruim 85% Democratisch stemmen). Nu zouden ze plots een halve dagreis moeten ondernemen om te kunnen stemmen. Oudere en arme mensen blijven dan vaak thuis: geen vervoer. Overigens werd het besluit na heftig protest teruggedraaid. 

Ook de registratie van kiezers wordt erg lastig gemaakt. Op vele plaatsen worden obstakels opgeworpen om de tegenpartij stemmen te ontnemen. Zo geldt in Texas een studentenkaart met foto niet als identiteitsbewijs, maar een wapenvergunning wel. In North Dakota moet op een geldig identiteitsbewijs (om te kunnen stemmen) een huisadres staan.

Voor 5.000 Indianen is dat een streep door de rekening. Zij wonen in reservaten waar doorgaans geen huisadressen bestaan. In Florida raak je je stemrecht kwijt als je ooit in de gevangenis hebt gezeten. Anderhalf miljoen mensen zijn op die manier verstoken van stemrecht. Vandaag kunnen ze overigens in Florida ook stemmen in een referendum dat deze regel ongedaan maakt.

Ras speelt in deze verkiezingen zeker een rol, kijk maar naar de retoriek van president Trump. Zwarte American football-spelers die uit protest knielen als het Amerikaanse volkslied uit de luidsprekers schalt: het is een vast thema op Trumps massabijeenkomsten. Als het over immigranten gaat, brengt de president hen steevast in verband met de moorddadige straatbende MS-13. Intussen verkleurt Amerika in ijltempo en dat jaagt veel kiezers angst aan. 

De invloed van Bernie Sanders bij de Democraten is bijzonder groot. Een aantal progressieve kandidaten wonnen in zijn zog verrassend de voorverkiezingen. Linkse kandidaten, socialisten noemen ze zich (in Amerika is dat een risico). De Bernie-aanhangers willen één ziekteverzekering voor iedereen, betaald door de overheid. Ze willen ook de grensbewakingsdienst afschaffen (ICE), hoger onderwijs gratis maken, en de rijken meer belastingen laten betalen.

Linkse kandidaten dus, zoals Alexandria Ocasio-Cortez uit The Bronx. 29 jaar. Wellicht wordt ze het jongste Congreslid uit de geschiedenis. Nu al een nationale vedette, en nog niet eens verkozen. Puerto Ricaanse wortels. Ze versloeg in haar voorverkiezing een grote naam bij de Democraten, de nummer 4 van de partij, Joe Crowley. Hoe ze het hoger onderwijs gratis wil maken, vertelt ze er niet bij.

Veel vrouwelijke kandidaten bij de Democraten. 41% van alle verkiesbare namen. Bij de Republikeinen: amper 12% vrouwelijke kandidaten. Nu zitten er 84 vrouwen in het Huis, minder dan 1 op de 5 leden. Dat zal wellicht fors stijgen na vandaag. Diversiteit alom in het kandidatenveld. Een transgender als kandidaat-gouverneur in Vermont (Christina Hallquist). De eerste Indiaanse in het Congres in New Mexico (Deb Haaland). Misschien de eerste zwarte vrouwelijke gouverneur in Georgia (Stacey Abrams). Dat zou historisch zijn in een conservatieve staat als Georgia.

In Florida maakt de linkse kandidaat Andrew Gillum kans op het gouverneurschap. Gillum is nu de 39-jarige burgemeester van Tallahassee. President Trump noemt Gillum een dief. Gillum noemt Trump een varken. Bijna zeker komen voor het eerst twee moslima’s in het Congres (Rachida Tlaib uit Michigan en Ilhan Omar uit Minnesota). In Arizona kan David Garcia de eerste latinogouverneur worden in 40 jaar. Mogelijk wordt Lupe Valdez, lesbische latina, de nieuwe gouverneur van Texas. De luidste stemmen en extremen in beide partijen hebben de wind in de zeilen. Welke gematigde congresleden blijven er straks nog over?

Voor het Huis kunnen de hoger opgeleide kiezers en de vrouwen in de buitenwijken de slinger doen doorslaan naar de Democraten (als ze naar de stembus gaan en niet gewoon thuisblijven). Tegelijk: in de Senaat zijn de Democratische kandidaten in Trumpstaten zeer kwetsbaar. Joe Manchin in West Virginia stemde als enige mee voor rechter Kavanaugh om Trumpfans in zijn staat niet voor het hoofd te stoten. Nog kwetsbaar: Democratisch senator Heidi Heitkamp in North Dakota, Jo Donnelly in Indiana, Claire McCaskill in Missouri.

In die staten leven minder minderheden, minder zwarte kiezers en meer laagopgeleide blanke stemmers. In Florida komt kandidaat Ben Nelson in de problemen voor de Senaat tegen de Republikein Rick Scott (tot nu de gouverneur van Florida). Vreemd genoeg is het in Texas erg lastig voor senator Ted Cruz (een stokebrand lang voor Trump op het toneel verscheen) tegen het nieuwe talent bij de Democraten, Beto O’Rourke. Wordt de rode staat Texas een stuk blauwer? Zal Steve King, een harde trumpist uit Iowa, ten onder gaan? Wordt Republikeins gouverneur Scott Walker uit Wisconsin naar huis gestuurd?

Alles kan veranderen, alles kan gelijk blijven. Zoals ook het aantal Republikeinse gouverneurs (33). Dat zou na vandaag met een pak kunnen verminderen. Intussen worden vandaag ook rechters verkozen, schoolraden, sheriffs, en moeten burgers allerhande referendumvragen beantwoorden. Over legalisering van cannabis, of over het verbieden van elektronische sigaretten op de werkvloer.

Amerika polariseert al tien jaar, met een stevige stroomversnelling sinds het presidentschap van Trump. Feiten doen er amper nog toe, elk heeft zijn eigen waarden, normen en fatsoen (of het gebrek eraan). Het lijkt wel het einde van de waarheid.

Journalist Glenn Greenwald van het onlinetijdschrift The Intercept schreef onlangs op Twitter: "When a ruling class fucks over enough of the population for a long enough time, they are going to burn it down, out of desperation and anger. If democracies do not grapple with that, there will be Trumps and Bolsonaros everywhere". Als mensen zich genaaid voelen, stemmen ze voor die kandidaat die alle bestaande regels aan de laars lapt. Het is een soort populistische revolutie. Je ziet het ook in Europa.

De Democraten staan sterk in bepaalde districten en staten, maar ze zijn erg verdeeld. Ze hebben geen duidelijke leider, geen duidelijke front runner voor 2020, en hebben intern sterk verschillende visies. Het feit dat Hillary Clinton opnieuw een gooi overweegt naar het presidentschap, spreekt in dat opzicht boekdelen. De gevestigde oude garde staat lijnrecht tegenover de nieuwe linkse stroming van Bernie Sanders.

Wij hebben vaak de indruk dat het gedrag en de persoonlijkheid van Trump enkel weerzin opwekken. Maar vele Amerikanen zijn ook heel blij met het strenge immigratiebeleid, de benoeming van conservatieve rechters, de sterke economie, en de opruiende taal over vroegere handelsakkoorden. Trumps daden staan hen aan, zijn woorden soms wat minder (maar dat zien ze door de vingers). President Trump maakt van deze verkiezing een onvoorspelbare, ongemakkelijke stembusslag over die onderwerpen die het Amerikaanse volk totaal verdelen. 

Er hangt onrust in het land na de bompakketten die Cesar Sayoc naar 13 Democratische tegenstanders van Trump stuurde. Er is commotie na de antisemitische aanslag met 11 doden in Pittsburgh, zenuwachtigheid bij de migrantenkaravaan vanuit Honduras, ellende na de orkaanschade in Florida, en discussie over de ontplooiing van zeker 7.000 Amerikaanse soldaten aan de Mexicaanse grens.

Allemaal oktoberverrassingen, waarvan we de impact moeilijk kunnen inschatten. De Republikeinen kunnen er zelfs hun voordeel mee doen. Commotie en onrust leidt mensen tot geloof in politici die orde en wet prediken (de Republikeinen dus). Tegelijk nemen een pak mensen in de VS Trump kwalijk dat hij gewoon campagne bleef voeren meteen na het bloedbad in een synagoge. Hij zei er nog bij dat ze zichzelf beter hadden moeten beveiligen. Met Trump zit je altijd in onbekende wateren. Kiezers trekken zich boos of triest of teleurgesteld terug in hun eigen hoekje. 

Spelen wapens nog een rol in deze verkiezingen? Denk aan Emma González van de Parkland Highschool na het bloedbad in Florida op Valentijnsdag. De jongeren mobiliseerden honderdduizenden mensen voor een grote mars in Washington: March for our lives. Is Amerika dat al vergeten of speelt het toch nog een rol in het stemgedrag? Het nieuws trekt hier met zo’n rotvaart voorbij dat alles vrijwel meteen vergeten raakt. Tot aan het volgende drama. 

Deze verkiezing is ook een strijd over de ziekteverzekering. Kunnen mensen met een bestaande ziektetoestand zich voortaan nog laten verzekeren? President Trump heeft de zorgverzekering van Obama (Obamacare) nagenoeg ontmanteld: de premies zijn de hoogte in geschoten, nadat het verplichte karakter van de verzekering door de president werd afgevoerd. Obamacare in zijn geheel afschaffen mislukte tot drie keer toe in het Congres.

Speelt de vreselijke drugplaag die Amerika teistert een rol? 72.000 doden in het afgelopen jaar. Alarm! De president steekt de schuld niet of amper op de verslaafde blanke Amerikanen of op het lakse voorschrijfgedrag van dokters of corrupte praktijken van Big Pharma. Hij wijst in de eerste plaats met de vinger naar Mexicaanse drugkartels en illegale smokkel van het dodelijke fentanyl. Zie je wel, we hebben een muur nodig die ons scheidt van al dat gespuis. Dat is de denkwijze. Velen geloven deze voorstelling van de feiten.

In deze verkiezingen hebben Republikeinen een structureel voordeel. Democratische kiezers zitten opeengepakt in een kleiner aantal districten. De Republikeinen hebben de kiesdistricten zo hertekend (eigenlijk toegetakeld) in hun voordeel zodat Democraten minstens 5% méér stemmen moeten halen om het Huis terug te winnen.

Gerrymandering heet dat: eigenlijk is dat een soort geïnstitutionaliseerde kiesfraude. Je deelt een district zo in dat veel Democratische kiezers in verschillende gebieden worden versnipperd, waardoor de impact van hun stem verdwijnt. Door het verknippen van de kiesgrenzen worden minderheden plots meerderheden en omgekeerd. Zo kregen de Democraten in 2012 meer stemmen (1,37 miljoen), en toch kregen de Republikeinen 33 zetels meer dan de Democraten. Het lijkt op diefstal. 

Zullen meer Democraten naar de stembus trekken dit jaar? Vorige keer bij de midterms (in 2014) gingen amper 36% van de Amerikanen stemmen. Een historisch (en apathisch) dieptepunt. Hoeveel hoger zal de opkomst nu zijn? Vijftig procent? Zestig procent? Niet vergeten: de hoogste opkomst ooit in de laatste zestig jaar was in 1966, toen 48 procent ging stemmen in de midterms!

De opkomst zal bepalend zijn voor de kiesuitslag. Als de opkomst laag blijft, mogen de Democraten een overwinning op hun buik schrijven. Misschien zijn het wel de Republikeinen die massaal gaan stemmen, omdat ze vinden dat de president onrechtvaardig wordt behandeld, gedwarsboomd ook door de media (vinden ze). In elk geval is er zeer zuur en zwaar strijd gevoerd. Het is de duurste Congresverkiezing ooit, er is drie miljard dollar uitgegeven. 

De enige voorspelling is deze: verwacht het onverwachte. Verwacht verrassingen. Ga niet voort op de peilingen. Niets is zeker in dit wankele tijdperk. Lang dacht iedereen dat het in de midterms zou gaan over de vermeende banden van Trump met Rusland en het Muelleronderzoek. We hebben er intussen al weken niets meer over gehoord.

Nooit was de polarisatie in een kiescampagne zo groot. Ontkennen dat er een link is tussen het recente politieke geweld en de retoriek van de president, lijkt bijna als het bestaan van de zon ontkennen. Haattaal krijgt steeds meer zuurstof en zonlicht. Ondanks een golf van wapengeweld en politiek extremisme, faalt Amerika voortdurend in het bijstellen van zijn instellingen en wetten. De fundamenten van de Amerikaanse democratie vertonen barsten en scheuren. 

Zullen deze verkiezingen het begin zijn van verandering? Het valt zwaar te betwijfelen. Komt er een bijsturing van het kiessysteem waardoor de wil van de meerderheid echt zichtbaar wordt? Blijven minderheden in Amerika beschermd? Blijft het asielrecht voor immigranten aan de grens overeind? Blijft de president ook na vandaag een soort brandstichter van de bestaande orde?

De combinatie van wetteloze (en hatelijke) sociale media, lakse wapenwetten en wilde politieke demagogie is dé uitdaging voor Amerika na 6 november. Zo kan het niet verder. Hoelang nog kan Amerika een model blijven voor de wereld? Zoals de dichter W.B. Yeats schreef: "Things fall apart. The center cannot hold". En daardoor lijkt Amerika helaas steeds meer op een car crash in slow motion.