Regeringsvorming kan pas vaart krijgen als Rutten, Beke en co komaf maken met twisten over hun positie en in hun partij

Van de beleidsvoorstellen waarmee politieke partijen tijdens de kiescampagne uitpakten, en waarvoor aan de bevolking urgentie werd gevraagd, is na de verkiezingen amper nog iets vernomen. De afgelopen weken zijn de partijen vooral met zichzelf bezig geweest. Er werd veel en lang vergaderd over de invulling van functies terwijl onbeslechte discussies over pakweg onze energietransitie of langere arbeidsloopbanen verstomden. Het schept alweer geen mooi beeld van het politieke métier.

Eén en ander komt doordat de positie van menig partijvoorzitter sedert de voorbije verkiezingen wankel is geworden. Terwijl enkel de uiterste polen van het partijpolitieke spectrum winst boekten, werd het voor alles en iedereen daartussen een electorale domper.

Tegenvallende partijscores eroderen echter ook de macht van de ploegkapitein. Het is een politieke wetmatigheid dat afkalvende interne macht vervolgens leidt tot een verzwakte externe onderhandelingspositie voor het opperhoofd in kwestie.

De Belgische particratie is eigenlijk een oligarchisch systeem met slechts een handvol mensen die de belangrijkste beslissingen nemen. In het Wetstraattoneel zijn dit de partijvoorzitters: als absolute spilfiguren wikken en beschikken zij o.m. over de grote beleidslijnen, de coalitievorming en individuele politieke carrières. 

Nu hadden nagenoeg alle partijen ruim op voorhand statutair voorzien dat na de verkiezingen nieuwe voorzittersverkiezingen worden georganiseerd. Intussen is echter duidelijk geworden dat de regeringsonderhandelingen op de lange baan zijn geschoven. Daarmee komen de twisten voor het interne leiderschap vervaarlijk in het vaarwater van de lopende formatiegesprekken terecht. Een ongelukkige samenloop die niet zonder gevolgen blijft: de machtsstrijd binnen de verzwakte politieke formaties maakt de coalitievorming nog wat complexer. 

Concreet merk je dat de verliezende partijen de afgelopen weken vooral met zelfdiagnose en introspectie zijn bezig geweest – een reflex die zich nog even zal doorzetten. Partijleden zijn het niet zomaar eens over de diagnose - laat staan over de te volgen behandeling.

Daarom dient veel van de externe communicatie door partijmandatarissen momenteel eigenlijk vooral voor intern (partij)gebruik. Denk pakweg aan de recente uitlatingen van De Crem: eerder dan het onderhandelingsproces te sturen wil hij zich vooral binnen CD&V duidelijker gaan positioneren en er de interne druk opvoeren.  

Met verzwakt leiderschap kun je echter geen sterke regeringsploegen bouwen. Het was één van de constructiefouten in de regering Michel I die we niet willen herhalen. Beide dynamieken dienen daarom dringend uit elkaar gehaald te worden: stel eerst intern orde op zaken, zodat vervolgens de sterkst mogelijke bewindsploegen op het veld worden gezet. 

Teneinde het huidige spanningsveld zichtbaar te maken overloop ik de onderhandelende Vlaamse partijen even met u.

Enkel de partijaanvoerders van PvdA en Vlaams Belang zitten vast in het zadel. Aangezien zij louter symbolisch bij de formatiegesprekken worden betrokken, bevinden ze zich evenwel niet in de cockpit van de macht. Bovendien zal Tom Van Grieken ook de komende legislatuur blijven kampen met interne weerstand vanuit de radicale vleugels. Van Grieken doet terugdenken aan voorganger Van Hecke: eveneens een keurig uitgedoste figuur die zijn woorden zorgzaam koos maar die zijn tanden stukbeet op het dominante kamp-Dewinter. 

De toekomstige regeringen zullen worden gevormd door de partijvoorzitters van de overige politieke partijen, die evenwel één voor één een electorale tik hebben gekregen.

CD&V verloor relatief gezien het zwaarst. Partijvoorzitter Beke nam indirect de verantwoordelijkheid op zich door geen nieuw voorzitterschap te ambiëren. Loodst hij CD&V in een regeringsploeg, dan staat Beke weliswaar als eerste in de rij wanneer de ministerposten worden verdeeld. 

Maar de vacature voor het CD&V-voorzitterschap komt er dus aan: ze wordt na het zomerverlof opengesteld en de eerste kandidaturen zijn al gesignaleerd. De kritische jongerenafdeling hint op frisse maar weinig bekende gezichten als Mahdi of Van Peteghem. Crevits wordt natuurlijk vaak genoemd door de gevestigde partijkaders maar heeft zij de goesting om afscheid te nemen van haar mooi uitvoerend mandaat als viceminister-president?

In het oog te houden is de entente Bogaert-De Crem. Beiden zijn altijd “kartellisten” gebleven en onderhouden hartelijke contacten met N-VA. De opzet is dat een van beide heren zich kandidaat stelt waarbij de andere dan ruggensteun verleent. Indien een van hen het tot partijvoorzitter schopt, dan mag u een herverkaveling van het partijpolitieke landschap verwachten. 

Onderschat het gewicht van beide politieke survivors niet: binnenskamers wordt er graag aan herinnerd dat Bogaert in mei meer voorkeurstemmen behaalde dan Beke. Sterker zelfs, binnen CD&V moest Bogaert enkel Crevits laten voorgaan. Ook De Crem heeft een hogere penetratiegraad dan veel van zijn partijgenoten. Alternatief scenario is dat de twee zich scharen achter een derde, gelijkgestemde persoon die ruimer gedragen wordt door de volledige partij – Schauvliege bijvoorbeeld. 

Eind dit jaar staan er ook bij SP.A voorzittersverkiezingen gepland: het tijdperk van Crombez loopt af. Hij kan zichzelf proberen op te volgen maar eigenlijk vinden heel wat partijgenoten dat jonge talenten als Ridouani of Rousseau zich kandidaat moeten stellen. Crombez wordt stilaan de opeenvolgende electorale nederlagen aangewreven maar vooral ook het zelfkwellende cumulatieverbod verweten. 

Zelf lonkt de bestuurder in Crombez naar een ministerpost indien hij de SP.A in een coalitie weet te wringen. Met de PS aan Waalse kant als grootste partij is federaal meebesturen niet ondenkbaar. Op termijn zijn de Vlaamse socialisten echter nog slechts één à twee nederlagen verwijderd van de wettelijke kiesdrempel. Komt Ridouani - openlijk pleitbezorger van progressieve frontvorming - aan het roer, dan is ook hier een herverkaveling van het partijpolitieke landschap niet veraf. 

De tegenvallende liberale score is vooral zichtbaar in de Vlaams-Brabantse achtertuin van de huidige voorzitster. Gwendolyn Rutten gaf voor de verkiezingen al duidelijk te kennen als ambitieuze vrouw een ministerpost te willen bekleden. Het aftreden van Rutten lijkt daarmee waarschijnlijk, de vraag is eerder hoe snel. Bij Open VLD waren de voorzittersverkiezingen normaal pas voorzien begin 2020, maar de aankondiging van anti-establishment­kandidaat Vanderjeugd kan dit proces versnellen. 

Belangrijk is de afspraak tussen burgemeesters Tommelein en Somers dat een van hen zich kandidaat stelt voor het partijvoorzitterschap waarbij de andere dan ruggensteun verleent. Beide voormalige partijwoordvoerders hebben elkaar duidelijk gevonden om zo samen een nationale rol te blijven spelen binnen de Open VLD. Intussen zagen de ex-leden van de voormalige Volksunie aan de poten van huidige voorzittersstoel. Rutten weigert te zeggen dat een federale regering zonder Vlaamse meerderheid voor haar niet kan en dat zint beide heren niet.

Gemaakte afspraken tussen partijtoppers kunnen evenwel doorkruist worden door de liberale militant die graag eens een onconventionele leider op het schild tilt. Vanderjeugd weegt daarvoor te licht, maar iemand als Lachaert is breed geliefd onder de blauwe leden. 

De groene overwinningsnederlaag heeft binnenskamers wrevel opgewekt. De harde interne analyse van voormalig partijvoorzitter en ex-parlementslid Van Besien ligt zelfs openlijk op straat. Sowieso houdt Groen na elke federale stembusslag haar voorzittersverkiezingen. Die zijn nu voorzien voor dit najaar. Aanvankelijk was de kans groot dat Almaci na één termijn gewoon zou aanblijven, maar haar bitse stijl wordt weinig gesmaakt. 

Partijmandatarissen wijzen erop dat een zachter en constructiever alternatief in de figuur van de ervaren Björn Rzoska in de coulissen klaarstaat.  

N-VA houdt in de regel de gelederen goed gesloten maar de electorale uitstroom richting Vlaams Belang vormt voorwerp van levendig intern debat. Partijvoorzitter De Wever blijft de enige echte generaal omringd door een beperkte inner circle van vertrouwelingen. Een vijfde termijn als voorzitter loopt dit jaar af. Terwijl zijn totaal aantal voorkeurstemmen wat terugliep, herbevestigt De Wever zijn voorliefde voor het Antwerps burgemeesterschap. 

Wil N-VA haar marktaandeel duurzaam verankeren en de Vlaamse centrumkiezer blijvend aan zich binden, dan moet die oorspronkelijke kring met nieuwe, passende figuren uitgebreid worden. 

Vervelend voor de partij is het hardvochtige beeld dat aan haar blijft kleven ondanks alle pogingen om dit te ontkrachten. Nu is de voorzitter steevast het gezicht van de partij. N-VA zou haar zachte gelaat kunnen tonen door voorzitter ad interim Lorin Parys definitief aan het roer te laten staan.

Parys heeft een liberaal verleden en verdiende zijn sporen aanvankelijk in het bedrijfsleven maar heeft op korte termijn het vertrouwen van de Vlaams-nationale partijtop gewonnen. Als mondig parlementslid kaart hij milde thema’s als zorg, welzijn en minderheidsrechten aan. In de progressieve centrumstad Leuven behaalde Parys een sterke electorale score: daar kan de partij een uithangbord goed gebruiken. 

Ik bespaar u het slagveld van menselijke relaties binnen de traditionele Waalse partijen. Maar je moet geen fan van Game of Thrones en House of Cards zijn om te begrijpen dat al die personeels- en opvolgingskwesties binnen elke partij wegen op het globale onderhandelingsproces tussen diezelfde partijen. Die instabiliteit creëert extra complexiteit en vertraagt lopende overlegrondes. Niet enkel het uitgewoonde Belgische staatsbestel is dus schuldig aan de huidige politieke surplace, maar evenzeer de verschuivende machtsverhoudingen binnen de politieke partijen. 

Nu hebben partijen die verkiezingen verliezen sowieso de neiging wat in zichzelf te keren. Ze gaan op zoek naar inhoudelijke herbronning, nieuwe figuren en een andere communicatiestijl. Dat terugplooien is wat we nu zien en pijn aan de ogen doet als het te lang blijft aanslepen. Maar met de recente verkiezingsuitslag in het achterhoofd is het nu des te gênanter dat het politieke métier de voorbije weken haast uitsluitend op die wijze in beeld is gekomen.

Vele kiezers bleven namelijk thuis, stemden blanco of kleurden een bolletje bij radicaal links of radicaal rechts om zo hun afkeuring te laten blijken voor de traditionele Wetstraatpolitiek van “aanmodderen” en “wheeling and dealing”. Niettemin blijft een doortastende aanpak van maatschappelijke vraagstukken uit.  

Belgische politieke besluitvorming wordt gekenmerkt door sterke machtsconcentratie in handen van enkelen. Nu zitten we in de ongemakkelijke situatie dat verzwakte sleutelfiguren beslissen over de toekomstige positionering van hun partij en haar uitvoerende kopstukken.

Verschillende van die zittende voorzitters zijn dan ook nog eens persoonlijk belanghebbende bij de verdeling van deze topfuncties – qua belangenconflict kan dat tellen. Daarom is het nodig dat partijen nu eerst hun intern machtsvacuüm opvullen, zodat de focus in de politiek kan terugkeren naar het nemen van broodnodige structuurhervormingen waarvoor de kiezers hun verwachtingen hebben uitgedrukt.