Corona in de wereld: Hoe in Oost-Europa politici de crisis naar hun hand zetten 

Sinds vorige week is in Polen een lockdown light van kracht, met maatregelen gelijkaardig aan die van ons: niet noodzakelijke verplaatsingen zijn verboden, alleen om naar de winkel te gaan of te gaan werken mag je naar buiten. Gisteren kondigde premier Mateusz Morawiecki een verstrenging van die maatregelen aan: parken en pleinen worden gesloten, en minderjarigen mogen niet meer naar buiten zonder een volwassene.

Er zijn nu 2420 besmettingen met het coronavirus bekend in het land. 36 mensen zijn overleden, en 1.924 patiënten liggen in het ziekenhuis met Covid-19. Nog eens 171.994 mensen zitten in thuisquarantaine.

Polen die uit het buitenland komen, moeten twee weken in volledige isolatie blijven, niet thuis. Als ze ervoor kiezen om toch in thuisquarantaine te gaan voor twee weken, dan moeten al hun gezinsleden dat ook doen. Er worden voorbereidingen getroffen om ook het leger in te zetten op straat, om ervoor te zorgen dat de maatregelen, vooral met betrekking tot social distancing, worden nageleefd. 

Ook zal de politie meer controles doen op de thuisquarantaine. De overheid ontwikkelde hier al een applicatie voor: door middel van een selfie moet je meerdere keren per dag bewijzen dat je thuis bent. Je moet ook de locatieservice van je gsm aan laten staan, zodat je via je gps-signaal kan bewijzen dat je thuis bent. Als je niet op tijd reageert, kan de politie aan je deur staan om te controleren of je thuis bent. Polen wil hiermee het systeem van Zuid-Korea nabootsen en de verspreiding van het virus efficiënt bestrijden. Het verschil met Zuid-Korea is wel dat er in Polen lang niet zo veel testen gebeuren.

Of de gezondheidszorg in Polen voorbereid is op een piek in het aantal patiënten met corona, is een vraagteken. Tijdens de persconferentie dinsdag repte noch de premier, noch de minister van Volksgezondheid met een woord over de situatie in de ziekenhuizen.

De doktersvakbond in Polen trekt aan de alarmbel: "We zijn kanonnenvlees", zei de voorzitter in een interview. Er zijn volgens de vakbond lang niet genoeg mondmaskers, handschoenen en schorten. Een ander probleem is volgens de vakbond dat dokters niet genoeg verdienen, waardoor ze in verschillende ziekenhuizen werken. Op die manier kunnen ze ook het virus verder verspreiden.

Voor dit artikel gingen we op zoek naar een getuige: een arts of verpleegkundige die wou bevestigen of dit waar was. Zijn er echt zo weinig beschermingsmiddelen of valt de situatie mee? Niemand wou reageren, uit angst voor zijn of haar baan. Vorige week werd in een ziekenhuis in de stad Nowy Targ een vroedvrouw ontslagen, nadat ze op Facebook had gepost dat er niet genoeg mondmaskers en handschoenen waren voor het medisch personeel.

Angelika studeert in Wrocław, een grote stad in het zuidwesten van Polen. Ze is nu thuis, en ze vertelt over de maatregelen en wat ze weet over de situatie in de ziekenhuizen.

Bekijk hier de getuigenis van Angelika en lees voort onder de video:

Een ander belangrijk vraagstuk, waar premier Morawiecki bij zijn toespraak dinsdag niets over zei, zijn de presidentsverkiezingen van 10 mei. Eerder meldde de regering van de rechts-conservatieve partij Recht en Rechtvaardigheid (PiS) dat die gewoon zouden doorgaan, ondanks de epidemie.

In de nacht van 27 op 28 maart werd er in de Sejm, het Poolse parlement, gestemd over een pakket steunmaatregelen voor ondernemers. Daar werd op het laatste moment nog een amendement aan toegevoegd door PiS: tijdens de verkiezingen mogen 65-plussers en mensen die in quarantaine zitten nu vanop afstand stemmen. Nu wil PiS ook nog een nieuw wetsvoorstel indienen, zodat iedereen vanop afstand zal kunnen stemmen. Hoe dat precies in z'n werk zal gaan, is niet duidelijk.

Bovendien is de verandering van de kieswetgeving ongrondwettelijk: die mag niet worden veranderd binnen de zes maanden voordat de verkiezingen plaatsvinden. Verder werd het amendement slechts een tiental minuten voor de stemming door PiS ingeleverd, wat ook tegen de regels is.

Interessant is ook dat de regering ondanks alle verregaande maatregelen de noodtoestand nog niet heeft uitgeroepen. Dat zou namelijk betekenen dat de verkiezingen moeten worden uitgesteld. In plaats daarvan koos de regering voor een "staat van epidemie" die volgens juristen geen juridische betekenis heeft.

In 2015 werd Andrzej Duda voor de eerste keer verkozen tot president voor de partij PiS. Volgens de oppositie wil de regering koste wat het kost de verkiezingen doorvoeren, zodat Duda er nog een tweede termijn bij kan doen. Dat denkt ook Zuza, een student uit Polen. "De coronacrisis zal zware economische gevolgen hebben", zegt ze. "PiS beseft dat het daardoor stemmen kan verliezen." 

Bekijk hieronder de getuigenis van Zuza, en lees voort onder de video:

Naar Hongarije dan. Daar woont Daniel, student in Boedapest. Door de coronacrisis is ook hij naar huis teruggekeerd. Hij woont vlak aan de grens met Slovakije, in de stad Komárom. "Door de coronacrisis heeft Slovakije de grenzen gesloten, voordat Hongarije dat deed. Dat was in het begin een groot probleem voor Hongaren die over de grens werken", vertelt hij.

Maak hieronder kennis met Daniel en lees voort onder de video: 

Volgens Daniel zijn de ziekenhuizen in Hongarije niet voorbereid op een grotere uitbraak van het virus. "De gezondheidszorg krijgt een van de laagste percentages van het bbp", vertelt hij. "De mondmaskers waren al uitverkocht in het land, nog voor het virus zelfs in Hongarije geraakt was. In Slovakije is het dragen van een mondmasker verplicht. Dit is een probleem voor de mensen in mijn stad die over de grens werken."

Ook aan onderwijs spendeert de overheid niet genoeg volgens Daniel. De scholen zijn ook in Hongarije gesloten, en daarom moeten de lessen nu digitaal worden gegeven. "Maar leerkrachten zijn daar niet op voorbereid, en de overheid biedt niet genoeg steun", zegt Daniel. "Er komt heel veel druk te liggen op moeders, van wie verwacht wordt dat zij de scholing van hun kinderen op zich nemen."

In Hongarije zijn er nu officieel 525 bevestigde besmettingen met het nieuwe coronavirus. Het dodental staat op 20.

Maar wat het meeste in de aandacht sprong de voorbije weken, waren niet de ziekenhuizen of de scholen in Hongarije, maar het parlement. Dat keurde maandag een nieuwe wet goed, die ervoor zorgt dat de noodtoestand in Hongarije voor onbepaalde duur geldig blijft. De regering van de extreemrechtse premier Viktor Orbán kan nu ook bij decreet regeren, in principe tot het parlement die bevoegdheid weer opschort. Zij het niet dat de partij van Orbán, Fidesz, een absolute meerderheid heeft in het parlement.

Op de beslissing kwam veel reactie, ook uit de Europese Unie. De voorzitter van de Europese Commissie, Ursula von der Leyen, tweette dat noodmaatregelen proportioneel moeten zijn en niet in strijd met de EU-waarden. Een verwijzing naar de zet van Orbán, waardoor het water tussen Hongarije en de EU nog dieper wordt. Twee jaar geleden startte de EU een sanctieprocedure tegen Hongarije, omdat de regering van Orbán de werking van ngo's zou tegenwerken, de onafhankelijke rechtspraak in het gedrang komt en de vrije media onder druk staan.

De nieuwe noodwetgeving doet over dat laatste ook weer stof opwaaien. Er is namelijk een nieuwe clausule opgenomen over het verspreiden van foute informatie over het virus. Daarvoor kan je nu van 1 tot 5 jaar celstraf krijgen. Critici zien dit als een manier om kritische journalisten het zwijgen op te leggen. Daniel vertelt er meer over.

(Lees voort onder de video.)

Zelf is Orbán niet onder de indruk van de kritiek. De bedoeling was zelfs om de wetgeving al een week eerder goedgekeurd te krijgen, maar de oppositie lag dwars. Die wou dat er een limiet van 90 dagen kwam te staan op de noodtoestand en de straffen voor foute informatie zouden worden geschrapt. 

Gisteren zei Orbán in een videoboodschap nog dat de oppositie met haar dwarsliggerij een gevaarlijke situatie had gecreëerd. Zonder de noodtoestand kon de regering namelijk niet alle maatregelen afdwingen. "Maar het lek in onze boot is nu gerepareerd", aldus Orbán. 

"In andere landen is het misschien verrassend dat zo’n wet aangenomen wordt, maar het parlement wordt bij ons door sommigen een theater genoemd, omdat het geen enkele invloed meer heeft", zegt Daniel. "Fidesz heeft al tien jaar een absolute meerderheid in het parlement. Ze kunnen elke wet invoeren die ze willen, ze hebben er gewoon twee weken voor nodig."

In Slovakije viel dinsdag pas de eerste dode door het coronavirus. In het land zijn er nu in totaal 400 besmettingen bekend. De maatregelen die in Slovakije tegen het coronavirus genomen werden, zijn op sommige vlakken wel wat strenger dan bij ons.

Zo is het dragen van een mondmasker buitenshuis verplicht, en moet  voor je binnengaat in een winkel of ziekenhuis gemeten worden of je geen koorts hebt. De politie en ook het leger worden ingeschakeld om te controleren of de maatregelen worden nageleefd.

Dat vertelt ook Alexandra. Ze is professor epidemiologie aan de Comeniusuniversiteit in Bratislava. Ze werkt ook bij een lokaal gezondheidsinstituut. Daar contacteert ze mensen die positief getest hebben op het coronavirus. Ze spoort ook mensen op die mogelijk in contact zijn gekomen met coronapatiënten. 

Bekijk hieronder de getuigenis van Alexandra en lees voort onder de video:

De politie controleert ook mee of mensen zich houden aan de thuisquarantaine. “Over het algemeen zijn mensen wel gehoorzaam”, zegt Alexandra. Misschien komt dat door ons communistische verleden, mensen zijn nog steeds een beetje bang voor de politie.”

Maar de overheid heeft ook een nieuw plan om het virus in kaart te brengen. Vorige week keurde het parlement een wet goed, waardoor de overheid telefoongegevens van burgers mag gebruiken om te controleren of ze zich aan de quarantainemaatregelen houden.

De wet botste op protest, omdat die een schending van de privacy zou zijn. Als tegemoetkoming is de wet voorlopig van kracht tot 31 december dit jaar en zouden de data enkel beschikbaar gemaakt worden voor het Gezondheids­instituut. De technische details moeten nog uitgewerkt worden.

Ook buurland Tsjechië werkt aan zo’n opsporingssysteem voor het virus. Er is al een experiment gebeurd in een van de provincies van het land, waarbij burgers hun toestemming gaven om de locatieservice van hun telefoon en hun bankkaart ter beschikking te stellen.

Op die manier kan wanneer iemand besmet raakt met het virus, snel nagegaan worden waar die persoon allemaal is geweest, klinkt het bij de initiatiefnemers. President Andrej Babiš wil op 12 april het systeem invoeren voor heel Tsjechië. Burgers moeten wel toestemming geven om hun gegevens open te stellen voor de overheid.

Milica woont in Servië, in de hoofdstad Belgrado. Twee weken geleden werd in Servië al een avondklok ingesteld als maatregel tegen de verspreiding van het coronavirus. Die werd vorige week nog eens verstrengd: in de week mag niemand op straat komen tussen 5 uur ’s avonds en 5 uur ’s morgens. In het weekend moet je binnen blijven tussen 3 uur ’s namiddags en 5 uur ’s morgens.

“Dat is niet simpel”, vertelt Milica, “ik werk, uiteraard van thuis uit nu en moet dus kiezen of ik even naar buiten ga of ik kan lunchen.” Alle winkels zijn ook gesloten om 3 uur in de namiddag, en er mogen maar een klein aantal mensen tegelijk binnen, wat lange wachtrijen oplevert.

Bekijk hieronder de video van Milica en lees daaronder voort:

Net zoals bij ons mag je in Servië niet naar buiten, tenzij het echt nodig is. 65-plussers mogen hun huis helemaal niet verlaten. “Dat is niet evident”, vertelt Milica, “want niet iedereen kan terugvallen op iemand om zijn of haar boodschappen te gaan doen. Vrijwilligers proberen te helpen, maar ze kunnen niet iedereen helpen.”

In Servië zijn 1.060 mensen besmet met het nieuwe coronavirus. 28 mensen zijn er al aan gestorven. Vorige week hielp het leger ook mee om in Belgrado een noodhospitaal op te richten in een evenementenhal. Daar staan nu zo'n 3.000 bedden klaar om een grote golf aan patiënten op te vangen. 

Volgens Milica zijn de maatregelen die de overheid neemt goed, maar de manier waarop er gecommuniceerd wordt zorgt voor paniek. "De president klinkt soms ook meer als een grootmoeder dan als een politicus", zegt ze, "hij praat alsof we kinderen zijn die niet beseffen dat de epidemie een serieuze zaak is, en we daarvoor op het matje worden geroepen."