Na de Europese top komt de Europees-Aziatische top: waarom is die zo belangrijk?
Vanavond, na afloop van de Europese top, begint in Brussel de tweedaagse bijeenkomst van de ASEM. De wat? ASEM, het is niet meteen een naam die klinkt als een klok. Misschien een beetje onterecht.
De Asia-Europe Meeting, een tweejaarlijkse ontmoeting van Europese en Aziatische leiders, brengt toplieden bij elkaar uit 51 landen en twee economische machtsblokken (de EU en de Zuidoost-Aziatische organisatie ASEAN). Dat is – na de Algemene Vergadering van de VN – de grootste concentratie wereldleiders op één enkele locatie. Ook niet niks is dat Europa en Azië samen zowat 60% van de globale bevolking vertegenwoordigen, 60% van het wereldwijde bbp, en 60% van de wereldhandel.
De ASEM is meer dan alleen de tweejaarlijkse top. Opgericht in 1996, streeft het overlegplatform naar dialoog over de meest uiteenlopende thema’s. Daarvoor zijn er ook regelmatige bijeenkomsten op ministerieel niveau (buitenlandse zaken, milieu, financiën, cultuur, you name it) of op het niveau van experten. De onderwerpen die op de ontmoeting van vanavond en morgen aan bod komen zijn even gevarieerd. Handel en investeringen uiteraard, het klimaat, veiligheid en strijd tegen terreur, migratie of transport, om er maar enkele te noemen.
Europa en Azië: veel landen, maar wie heeft het voor het zeggen?
Hoe zit het eigenlijk met die relaties tussen Europa en Azië? Probleem is dat het hier gaat om geografische omschrijvingen (twee continenten), en geen echte machtsblokken. In Europa heb je natuurlijk de EU, maar die heeft vooral economische en veel minder politieke betekenis en invloed – en in tegenstelling tot de VS, al helemaal geen militaire macht. Azië, dat zijn sowieso enkele tientallen aparte landen, waarbij China op veel vlakken het grootste en het machtigste is, terwijl traditionele westerse partners als Japan of Zuid-Korea hun eigen – vaak bescheidener – rol spelen. Andere Aziatische landen zijn niet zelden gefrustreerd door de Chinese overheersing, maar kiezen het zekere voor het onzekere en onderhouden toch nauwe economische banden met Peking. Rusland maakt ook deel uit van het ASEM-overleg en lijkt misschien een buitenbeentje, maar geografisch ligt het natuurlijk voor het grootste deel in Azië.
Aziatische landen zijn niet zelden gefrustreerd door de Chinese overheersing, maar kiezen het zekere voor het onzekere
China – in Brussel vertegenwoordigd door premier Li Keqiang – is dominant, dat leidt geen twijfel. Er zijn ook andere ontmoetingsplaatsen waar de EU met de Chinezen overleg op hoog niveau voeren, zoals de jaarlijkse EU-China Summit (de laatste vond begin deze zomer plaats in Peking). De economische relaties tussen Europa en China zijn bijzonder intens. De EU is China’s grootste handelspartner. Het wederzijdse handelsvolume heeft een dagelijkse waarde van ruim een miljard dollar. Die economische banden zijn belangrijk, maar het belet de EU niet om China kritisch te blijven benaderen. Het gebrek aan democratie en mensenrechten wordt regelmatig op de korrel genomen, maar ook de groeiende en soms omstreden invloed van China in de wereld.
De Moderne Zijderoute van China en het Europese antwoord
Die Chinese invloed laat zich het meest gelden in het gigantische investeringsproject van Peking in de landen langs de historische zijderoute. De Chinezen bouwen met hun ‘Belt and Road Initiative’ (of de Moderne Zijderoute) wegen, spoorwegen, havens en luchthavens, bruggen en pijpleidingen in Azië, het Midden-Oosten, Europa en zelfs Afrika. Ze doen dat niet altijd met respect voor het milieu, de arbeidsomstandigheden, ethische normen en dies meer. Bovendien verlenen ze aan de betrokken landen genereus leningen voor de aanlokkelijke investeringen, maar als die financieel in de problemen geraken pikken ze belangrijke infrastructuur in voor eigen gebruik (zoals Sri Lanka het mocht meemaken met een haven die voor 99 jaar moest worden overgedragen aan China; Pakistan, Myanmar of Montenegro hangen soortgelijke ‘regelingen’ boven het hoofd). (Lees verder onder de foto).
De Europese Unie zag die evolutie de voorbije jaren met lede ogen aan. Maar recent kwam het met een eigen alternatief. Met haar ‘Connectivity Strategy’ wil de EU net als China met zijn Moderne Zijderoute gaan investeren in nieuwe infrastructuur op het Euraziatische continent. Het mag officieel geen concurrentie heten voor het Chinese initiatief, maar dat is het natuurlijk wel. Europa legt de nadruk op duurzaamheid en respect voor sociale, ethische en andere standaarden voor de investeringen die het in de toekomst wil realiseren. Er wordt een potje voorzien van 60 miljard euro (dat in het volgende decennium moet uitgroeien tot 300 miljard) als garantie voor investeerders, moest een of ander project onderuit gaan.
Verschuift Europa zijn focus naar Azië?
Tot voor enkele jaren hadden de Amerikanen een eigen strategie voor Azië: de ‘Pivot to Asia’. Het idee achter die ‘focusverschuiving’ was dat Azië alsmaar belangrijker wordt en China steeds machtiger, en Washington vond dat er op economisch en geopolitiek vlak dus meer aandacht moest worden besteed aan de regio. Dat moest gepaard gaan met een nog forsere militaire aanwezigheid in de Pacific. De Pivot to Asia (eigenlijk een stokpaardje van Hillary Clinton, toen die nog minister van Buitenlandse Zaken was) begon al een beetje te slabakken op het einde van Obama’s ambtstermijn – ook al omdat de verhoopte militaire détente in het Midden-Oosten en Afghanistan uitbleef. De strategische visie van de VS kreeg de finale doodsteek onder Trump, die ook de Amerikaanse deelname aan het vrijhandelsverdrag TPP – met veel Aziatische landen – begroef.
Nog intensere activiteit waar de EU sterk staat: economische samenwerking, diplomatie, en ook duurzaamheid
Nu denkt Europa aan zijn eigen ‘pivot’. Niet met militaire aanwezigheid, maar wel met een nog intensere activiteit op terreinen waar het traditioneel sterk staat: economische samenwerking, diplomatie, en ook duurzaamheid. Toen de Amerikanen zich op last van Trump terugtrokken uit het klimaatakkoord van Parijs, gaven de Chinese leiders meteen te kennen dat zij zich ten volle zouden blijven inzetten voor het milieu. Klinkt raar, maar de grootste vervuiler ter wereld is al jaren tegelijkertijd de grootste producent van duurzame energie. De Chinezen breken keer op keer records op het vlak van de strijd voor een schoner milieu. En hier wil de Europese Unie – die duurzaamheid ook hoog in het vaandel voert – wat graag team vormen met China. En ook met andere landen in Azië, want bijna allemaal hebben ze te kampen met extreme pollutieproblemen. (Lees verder onder de foto).
Zullen er spectaculaire zaken worden beslist op de ASEM-top in Brussel? Wellicht niet, maar in het Trump-tijdperk waarin de Amerikanen steeds minder betrokkenheid tonen bij wereldwijde problemen is het niet onbelangrijk dat Europa zijn banden met globale spelers uit een zo cruciaal werelddeel als Azië nog eens extra aanhaalt. Niet alleen om er economisch voordeel uit te halen, maar ook om toch enige politieke, sociale en ethische invloed te doen gelden.