Waarom het Poetin niet kan schelen wat het Westen denkt over de schijnreferenda in de bezette gebieden in Oekraïne
Wat menig Ruslandkenner en Oost-Europa-watcher bij voorbaat al voorspeld hadden, is bevestigd: een overgrote meerderheid (ruim 90 procent) van de Oekraïners uit de bezette regio's zou voor de aansluiting bij Rusland gestemd hebben. Geen enkel land, op Rusland na, erkent de uitslag van de schijnreferenda. Hoe komt het dat de Russische president Poetin in eigen land met die schijnvertoning wegkomt? En waarom doet hij zelfs geen moeite meer om een waas van legitimiteit te creëren?
Gisteren sijpelden in de loop van de avond de eerste resultaten van de volksraadplegingen binnen die in de vier door Rusland bezette Oekraïense gebieden gehouden zijn. De resultaten bevestigen wat veel experts en Ruslandwatchers voorspelden: een overgrote meerderheid van de Oekraïners zou voor de aansluiting bij Rusland gestemd hebben. Marijn Trio, Oost-Europa kenner bij VRT NWS noemde het "een stalinistische uitslag". Het ligt er vingerdik op dat de Russische president Poetin er alles aan heeft gedaan om de volksraadplegingen in zijn voordeel te doen keren. Hoe komt het dat de Russische president Vladimir Poetin daar altijd mee weg komt?
BEKIJK - "99% stemde voor de aanhechting, maar er waren geen onafhankelijke waarnemers":
Nog eens kort: waarom moeten we de uitslagen van de referenda met een serieuze korrel zout nemen?
Eerst en vooral zijn zo goed als alle Oekraïensgezinde inwoners uit de regio weggevlucht. Officieel mogen ook zij meestemmen bij de referenda, maar in de praktijk is de kans klein dat ze terugkeren om hun stem uit te brengen. De inwoners die naar Rusland gedeporteerd werden, vaak Russischgezinden dus, mogen ook hun stem uitbrengen. De kans dat zij dat doen is veel groter.
Daarnaast doen veel verhalen de ronde in de media over hoe sommige mensen gedwongen werden om hun stem uit te brengen. Russische overheidsmedewerkers trekken, begeleid door militairen, van deur tot deur om mensen "te vragen" om te stemmen. Mensen moeten als het ware stemmen terwijl ze in de loop van een geweer staren. "Voor mensen die niet opendoen, wordt de stembrief ingevuld met een "ja" en in de bus gestopt", vertelde Rudi Vranckx zondag vanuit Oekraïne.
Daarnaast worden zo goed als alle internationale regels rond het houden van referenda met de voeten getreden. "De stemming werd pas een paar dagen op voorhand aangekondigd, Oekraïne zelf heeft er niet mee ingestemd en er was ook geen internationale controle", vertelde Marijn Trio deze ochtend op Radio 1.
Bekijk hieronder de resultaten van de referenda (bron TASS):
Waarom lijkt Poetin weg te komen met de schijnreferenda?
Ondanks de hevige kritiek die Rusland krijgt van veel westerse landen met betrekking tot de legitimiteit van de referenda, wordt de volksraadpleging door een meerderheid van de Russische bevolking niet gezien als een schijnvertoning. "Dat hoeft niet echt te verbazen", vertelt Roger Housen, oud-kolonel van het Belgisch leger en defensiespecialist. "De overgrote meerderheid van de Russen die buiten de steden leven, heeft slechts één bron van nieuwsgaring: de Russische staatstelevisie."
Alternatieve stemmen en opinies zijn in bepaalde regio's van Rusland zo goed als onbestaande. "Ook de toegang tot internet is beperkt", gaat Housen verder. "Als je via de staatszenders hoort dat de bevolking van de vier Oekraïense provincies zich uit vrije wil, want zo wordt het voorgesteld, bij Rusland willen aansluiten, dan is het niet vreemd dat veel Russen achter die keuze staan. Wanneer uit de uitslag van de referenda blijkt dat zeker 85 procent zich bij Rusland wil aansluiten en die volksraadplegingen eerlijk en zonder dwang verlopen zijn, dan is dat voor de gewone Rus in de straat voldoende. Zij willen die Oekraïners met open armen ontvangen, ze willen hen helpen."
Die strategie lijkt enigszins te werken. Dat blijkt onder andere uit de resultaten van de volksraadplegingen die in Rusland gehouden werden. Er werd gepolst of de Russische bevolking voor of tegen de aansluiting van de Oekraïense bezette gebieden was. Meer dan 96 procent stemde er voor de aansluiting.
Enkel in de steden lijken mensen toegang te hebben tot andere nieuwsbronnen, bijvoorbeeld op de berichtenapplicatie Telegram. Toch blijft die groep erg beperkt. De mensen die zich durven uitspreken of op straat komen, vormen nog een kleinere minderheid.
Wil Poetin een waas van legitimiteit creëren rond de referenda?
Op het Russisch grondgebied wel, naar het Westen wil hij dat niet. "Wat het Westen denkt, interesseert Poetin niet meer", gaat Housen verder. "Hij wil het enkel aan zijn eigen bevolking verkocht krijgen." President Poetin wist bij voorbaat eigenlijk al dat het Westen de uitslag van het referendum in twijfel zou trekken. Waarom zou hij dan nog moeite doen om die illusie in stand te houden? Terwijl in westerse media heel wat verhalen de ronde deden over mensen die gedwongen werden om te stemmen en beelden circuleerden waarbij militairen gewapend in stembureaus aanwezig waren, kregen de inwoners van Rusland deze verhalen niet te horen en de beelden niet te zien.
Wat het Westen denkt over de referenda, interesseert Poetin niet meer. Hij wil het enkel aan zijn eigen bevolking verkocht krijgen.
Bovendien past de hevige reactie van het Westen op de referenda in het narratief van Poetin. Op korte termijn voert Poetin een oorlog met Oekraïne, maar het is dat andere langetermijnconflict met het Westen dat meer en meer veld wint. "De reactie van het Westen geeft Poetin eigenlijk de kans om zijn narratief te versterken. Hij kan zeggen: "Zie je wel. Zelfs als we een correct referendum organiseren, trekt het Westen dit nog in twijfel." Op die manier draait hij het narratief volledig om." Door steeds meer ongenoegen te tonen over de referenda, werken westerse landen het narratief van Poetin in de hand.
Moeten we ons narratief nu aanpassen?
De strijd met Oekraïne vindt niet alleen plaats op het slagveld. Het is de psychologische oorlog die nu gevoerd wordt die zal bepalen wie als winnaar uit de strijd komt. In het Amerikaanse politieke tijdschrift Politico verwijzen David Shedd, de voormalige directeur van de inlichtingendienst van de Amerikaanse defensie, en Ivana Stradner, media-adviseur bij de Stichting voor de Verdediging van Democratieën, naar de manier waarop het Westen zich naar de Russen profileert.
Historisch gezien focuste die aanpak op het verkopen van de 'American dream' aan de Russen. Nu zou men volgens de auteurs van het stuk moeten focussen op de schade die de oorlog Rusland berokkent, op de corruptie van de Russische overheid en de ongelijkheden binnen het land blootleggen. Die manier van psychologische oorlogsvoering zou sneller vaste voet aan grond krijgen.
Sven Biscop, defensiespecialist bij het Koninklijk Instituut voor Internationale Betrekkingen, nuanceert die opvattingen. "Het idee dat wij veel impact kunnen hebben op de Russische publieke opinie is naar mijn mening een illusie", zegt Biscop. "Wij hebben geen toegang tot een groot deel van de Russische bevolking. We moeten eerst en vooral focussen op de eigen publieke opinie en zorgen dat ons eigen debat feitelijk verloopt."