Huisartsen schrijven steeds meer antidepressiva voor bij jongeren, onder meer door wachtlijsten psychiatrie

In 2022 lag het gebruik van antidepressiva bij 12- tot 18-jarigen ruim 60 procent hoger dan in 2018, schrijft De Morgen. De krant citeert cijfers uit een analyse van het geneesmiddelengebruik bij de meer dan 2 miljoen leden van de Onafhankelijke Ziekenfondsen. Bij 19- tot 24-jarigen nam het gebruik met bijna 40 procent toe. Voor antipsychotica gaat het om een stijging met respectievelijk ruim 30 en 25 procent. 

Ook bij CM, met meer dan 4,5 miljoen leden het grootste ziekenfonds van België, zijn de cijfers van dezelfde grootteorde als bij de Onafhankelijke Ziekenfondsen.

"Het probleem is niet nieuw en de cijfers zijn alarmerend", zegt minister van Volksgezondheid Frank Vandenbroucke (Vooruit). Ook Volksgezondheid heeft cijfers: "Tussen 2017 en 2021 is het gebruik van antidepressiva bij minderjarigen met 77 procent toegenomen", aldus de minister. 

Er zijn verschillende oorzaken: de onderzoekers vermoeden dat ook de coronapandemie er voor iets tussen zit. "De mentale impact van de lockdowns op de jongeren was groot", zegt Liesbeth Roelandt van de Onafhankelijke Ziekenfondsen.

Maar ook de link tussen angst en depressie en sociale media komt in de wetenschap steeds duidelijker naar boven. Tot slot krijgen jongeren ook steeds vaker de boodschap: praat erover. En dat doen ze, en dus stijgen de hulpvragen.

Ook vzw Tejo (Therapie voor jongeren) merkt dat een groter aantal jongeren hulp vraagt. Jongeren kunnen bij de organisatie gratis en anoniem terecht voor therapie. De vzw verzamelt geen cijfers over medicatiegebruik, maar wel over het aantal hulpvragen. In 2018 hadden 1.846 jongeren een eerste gesprek, in 2022 waren dat er 2.278.

“De cijfers zijn tweeledig, zo is er steeds meer vraag naar Tejo-huizen en zijn er verschillende bijgekomen. Maar ook binnen elk huis zien we meer en ernstigere vragen”, meldt Koen Browaeys, voorzitter van Tejo-Vlaanderen. 

Professor kinder- en jeugdpsychiatrie Marina Danckaerts (UPC KU Leuven) benadrukt in "De ochtend" op Radio 1 dat antidepressiva nemen niet altijd de aangewezen oplossing is voor mensen die zich niet goed in hun vel voelen. "Er zijn duidelijke richtlijnen over het gebruik van antidepressiva. Uit onderzoek blijkt dat die bij milde klachten minder goed werken."

"Psychofarmaca kunnen nodig zijn, maar ze zijn niet zonder gezondheidsrisico", vult minister Vandenbroucke aan. Psychofarmaca omvatten niet alleen antidepressiva, maar is een verzamelnaam voor kalmeermiddelen, slaapmiddelen, stimulerende middelen en medicatie tegen een psychose.

"Veelvuldig en verkeerd gebruik van psychofarmaca kan herstel vertragen en kan leiden tot afhankelijkheid. Ze kunnen ook bijwerkingen veroorzaken zoals verwarring of evenwichtsverlies en hebben vele andere risico's."

Waarom schrijven huisartsen dan toch antidepressiva voor, ook in gevallen waar het misschien niet aangewezen is? Een van de redenen daarvoor zijn de wachtlijsten in de psychiatrische hulpverlening, stelt Liesbeth Roelandt van de Onafhankelijke Ziekenfondsen. "Jongeren moeten soms een wachttijd doorlopen van meer dan 6 maanden en daardoor kan het gebeuren dat huisartsen tijdens die wachttijd alvast antidepressiva voorschrijven."

Langs de ene kant begrijpt professor Danckaerts die redenering van de huisartsen wel. "Het is meestal de eerste persoon die met de hulpvraag wordt geconfronteerd. De huisarts wil helpen, maar ziet ook dat er wachtlijsten zijn", zegt ze in "De ochtend". Maar langs de andere kant vindt ze het geen goed idee. "In principe zou je zelfs dan beter geen antidepressiva voorschrijven."

Danckaerts stelt wel vast dat het hulpaanbod is uitgebreid en dat de situatie stilaan verbetert. "De eerstelijnspsychologische zorg is bijvoorbeeld veel toegankelijker geworden en daar wordt steeds vaker gebruik van gemaakt. Kinderen kunnen aan een heel laag tarief terecht bij eerstelijnspsychologen. Dat zou altijd de eerste stap moeten zijn, zeker bij mildere problemen."

Vzw Tejo ziet daarin nog een reden waarom er soms te snel antidepressiva wordt voorgeschreven. Volgens voorzitter Koen Browaeys wordt er meer medicatie voorgeschreven omwille van het feit dat de huisarts zelf niet helemaal de weg kent in het kluwen aan hulpverlening voor jongeren.

“Volwassen worden is complexer geworden”, zegt Browaeys. Volgens hem moeten jongeren dagdagelijks veel meer keuzes maken. “Zowel in het opleidingsaanbod zijn er veel meer keuzemogelijkheden, als in de vrijetijdsbesteding, dat gaat gepaard met keuzestress, maar er heerst ook meer prestatiedruk. Bovendien komt de relatie met sociale media erbij en wordt dit alles gecombineerd met een negatiever toekomstbeeld, zoals de klimaatverandering, waar jongeren ook van wakker liggen.”

Hoe geef je jongeren die met al die complexe problematieken geconfronteerd worden een hoopvol perspectief in een maatschappij met zo'n negatief toekomstbeeld? Alleszins niet door enkel antidepressiva voor te schrijven, zegt Browaeys stellig. “Elk onderzoek toont aan dat medicatie zonder therapie geen duurzame oplossing biedt. Het helpt het draagbaarder maken van de situatie, maar verandert niets aan de onderliggende problematiek.”

"Je zou moeten kunnen terugvallen op volwassenen rondom je", stelt professor Danckaerts in "De ochtend op Radio 1. "Mensen die je kunnen geruststellen en die zeggen: 'Je minder goed voelen hoort bij het leven'. Omgaan met moeilijke emoties is iets wat kinderen bij voorkeur leren van hun ouders, maar dat is niet altijd mogelijk, want ook zij hebben tegenwoordig meer onzekerheden."

Dat bevestigen de cijfers: "Een op vier Belgen gebruikte in het jaar 2022 psychofarmaca", aldus minister van Volksgezondheid Frank Vandenbroucke (Vooruit). "Kinderen en jongeren zijn een spiegel van de maatschappij", zegt Danckaerts. "Als we hen geen voorbeeld geven hoe ze met onzekerheden moeten omgaan, is het voor hen des te moeilijker."

Omgaan met moeilijke emoties is iets wat in therapie kan aangeleerd worden. Maar dat kost tijd, benadrukt Danckaerts. Hetzelfde geldt voor het afbouwen van antidepressiva. "Het is vaak een houvast geworden. Om dat te kunnen lossen, moet je eerst iets anders in de plaats kunnen stellen. En bepaalde vaardigheden, zoals omgaan met moeilijke emoties, leer je niet van de ene dag op de andere."

Ook Volksgezondheid denkt na over mogelijke oplossingen voor het stijgende gebruik van psychofarmaca. Minister Vandenbroucke richt daarom een campagne op die zich richt tot artsen. Hij vraagt daarin om doordacht voor te schrijven en de patiënt daarna zeer nauw op te volgen.

Zo moet er vanaf het begin van de behandeling al nagedacht worden over het afbouwen van de medicijnen, maar moet ook gekeken worden naar de levensstijl van patiënten en naar mogelijkheden voor therapie.