Militaire experten wikken en wegen de kansen van Wagner: "Op papier maken ze geen schijn van kans"

Hoeveel kans maakt het offensief van de Wagner-militie, die zich vandaag tegen de Russische president Poetin keerde? Wandelt hun aanvoerder Jevgeni Prigozjin straks echt het Kremlin binnen, of is dat sciencefiction? En hoe moet hij het dan aanpakken?

Eén ding is zeker: Prigozjin speelt alles of niets. Dat besluiten drie militaire experten die we contacteerden. “Het machtsspel is afgelopen”, zegt Mart De Kruif, oud-commandant van de Landstrijdkrachten in Nederland. “Het gaat Prigozjin er niet meer om om Poetin te bespelen, zoals voordien. Het gaat hem nu om Poetin zelf.” 

Prigozjin kan niet meer terug. “Dit is Wagner die harakiri pleegt”, zo verwijst kolonel Kris Quanten naar de Japanse manier om ritueel zelfmoord te plegen. “Dit was de laatste zet die hem nog restte, de ultieme gok. En hij heeft zijn mannen daarin meegesleurd.”

Nochtans is Prigozjin niet de eerste militaire leider die zoiets probeert. “Prigozjin is de Rubicon overgestoken”, zegt Luc De Vos, voormalig kolonel en expert in de krijgsgeschiedenis. “Prigozjin is zoals Julius Caesar, toen die met zijn leger oprukte naar Rome. Als je met je troepen die rivier overstak, dan werd je gezien als een opstandeling. Dat is precies wat Prigozjin nu gedaan heeft.”

Het was niet zo uitzonderlijk dat Romeinse veldheren dat deden, legt zijn collega Kris Quanten uit. “Als ze succesvolle oorlogscampagnes hadden gevoerd en terugkeerden naar Rome, dan was dat vaak om een coup te plegen. Die veldheren wilden hun militaire macht immers vertalen naar politieke macht.” Anders waren ze uitgespeeld. 

En dat lot stond ook Prigozjin nu te wachten. Poetin had geëist dat hij zijn huurlingenleger in het Russische staatsleger zou integreren. “Maar dat wil hij niet.”

Maar hoe groot is de kans nu dat Prigozjin binnenkort wel degelijk aan de poorten van het Kremlin staat, en Poetin van de troon stoot?

Niet al te groot, denken de drie (al dan niet gewezen) militairen, al hoeden ze zich voor al te voorbarige voorspellingen. “Het is ontzettend moeilijk in te schatten”, benadrukt de Nederlandse oud-commandant De Kruif tot tweemaal toe. “Maar militair gezien is dit een dramatisch moeilijke situatie.” Hij wijst onder andere op de grote afstand tussen Rostov en Moskou, meer dan 800 kilometer.

De Kruif vermoedt dat Prigozjin hoopt op een Napoleon-effect. “Er is een parallel met zijn terugkeer uit Elba. Toen Frankrijk regeringstroepen stuurde naar Grenoble om hem te arresteren, draaide plots alles.” De troepen die Napoleon moesten arresteren, sloten zich bij hem aan.

Prigozjin zal daarop moeten gokken, denkt De Kruif, want de Wagner-militie is sterk in de minderheid tegenover het reguliere Russische leger. “Zuiver numeriek maakt hij geen schijn van kans”, beaamt kolonel Quanten. “Wagner bestaat uit een paar tienduizend manschappen. Precieze cijfers hebben we niet. Rationeel gezien heeft hij dus geen schijn van kans. Maar Prigozjin speelt het op de ontevredenheid onder de Russische militairen. Hij hoopt op een spontane opstand waarbij de lagere officieren en manschappen zich spontaan aan zijn kant zullen scharen.”

De Wagner-militie is dus relatief klein, en de Russische president Poetin heeft nog veel marge. Hij kan niet alleen rekenen op het (enorme) reguliere leger, maar ook op andere veiligheidsdiensten, politiediensten en een tiental andere milities. En dan zijn er nog de persoonlijke lijfwachten van Poetin en de geheime dienst FSB, de opvolger van de KGB.

En Poetin speelde het vandaag alvast goed. “Hij moest vandaag duidelijk zijn visie geven”, zegt Quanten. “Daarom heeft hij vandaag heel snel gereageerd.” Hij deed dat met een harde speech.

Een van de belangrijkste huurlingenlegers waarover Poetin kan beschikken, is het Tsjetsjeense. Hun leider Ramzan Kadirov sprak meteen zijn steun uit aan de Russische president. “Hij springt nu in het gat”, ziet De Vos. “Hij ziet zijn kans om nog belangrijker te worden. En de Tsjetsjeense strijders zijn moedig en fanatiek, dat mag je niet onderschatten.”

“Ook Kadirovs voorganger, Sergey Surovikin, heeft onmiddellijk aangegeven dat hij deze opstand waanzinnig vindt en dat die in de kiem gesmoord moet worden”, vervolgt Quanten. “Ook hij kiest dus de zijde van Poetin. En hij wordt zeer gewaardeerd in het Russische leger. Dat is belangrijk. In zo’n situatie kijken hogere officieren immers naar hun leiders: wat doen die?” 

Maar het blijft dus erg moeilijk om in te schatten of er voldoende Russische militairen zullen overlopen naar de Wagner-militie, of hen vrij baan geven. “Als ik in de toekomst kon kijken, zou ik in aandelen handelen, en dan was ik nu rijk”, lacht De Kruif. “Maar ik weet het echt niet.”

Nog een grote uitdaging voor Prigozjin, naast voldoende mensen vinden: de logistiek. Hij moet de bevoorrading van zijn troepen met voedsel en munitie op gang zien te houden. 

“Het Russische leger zal Prigozjin proberen droog te leggen door bevoorradingslijnen door te knippen en te vermijden dat Wagner veel militaire depots verovert”, denkt kolonel Quanten. Hij vergelijkt de situatie met het Ardennenoffensief tijdens de Tweede Wereldoorlog. “De Duitsers hadden geen middelen meer om verder op te rukken naar Antwerpen. Daarom moesten ze Amerikaanse depots zien te veroveren. Wel, net dat proberen de Russen nu te voorkomen door alvast depots op te blazen.”

Het wordt dus nog bijzonder moeilijk voor Prigozjin. Poetin heeft momenteel de beste kaarten. Toch verzwakt de situatie het Russische leger.

Al zal dat niet per se op korte termijn gebeuren. Het Russische leger kan niet meer rekenen op de strijdkracht van de Wagner-militie, “maar die eenheden zaten al niet meer aan het front”, zegt De Kruif. 

Het probleem zal zich vooral op langere termijn laten voelen. “Erg belangrijk: Poetin wordt nu gedwongen tot een oorlog op twee fronten”, zegt Quanten. “Tot nu toe was het front in Oekraïne zijn hoofdinspanning. Daar komt nu plots in eigen land een front bij dat nog bedreigender is voor zijn voortbestaan.”

“Hoe dan ook komt het leger hier onherroepelijk verzwakt uit. Denk alleen al aan de psychologische impact! Er zullen altijd verdachtmakingen blijven bestaan binnen de verschillende facties. Wie zal de volgende zijn die een coup pleegt? De eenheid van commando was voordien al zeer moeilijk, maar nu is die helemaal weg.”

“De vraag is: wat zal er gebeuren wanneer de Russische soldaten in de loopgraven te horen krijgen dat er in het achterland iets aan de hand is en dat het regime van Poetin afbrokkelt?”, zo verwoordt De Kruif het. “Eerlijk: we weten het niet. Veel zal afhangen van het leiderschap en de moraal.”

Oekraïne zou weleens de lachende derde kunnen worden. “Er dient zich een enorme kans aan. De Russen zijn niet meer georganiseerd, er heerst chaos. In oorlogstijd maakt een goede generaal gebruik van dergelijke omstandigheden”, zegt Quanten.

“Dit is duidelijk in het voordeel voor Oekraïne”, denkt ook De Kruif, “maar vandaag of morgen zal dit nog geen effect hebben op de situatie aan het front. Het is niet zo dat het offensief nu plots anders zal gebeuren. Hoe ze dat zullen doen, is al weken vastgelegd, alleen het tijdstip niet. Sommigen denken dat Oekraïne nu meteen zal doorstoten tot in Rostov, maar dat gaat veel te ver.”

Wat kunnen de Oekraïners dan wel doen? Ruwweg hebben ze twee opties, schetst kolonel op rust Luc De Vos. Ofwel kunnen ze voluit in de aanval gaan, ofwel kunnen ze de kat uit de boom kijken. “Deze periode is een goed moment om aan te vallen met zwaar materiaal. Maar dan riskeer je dat de Russen zich herenigen en samen het tij proberen te keren.”

“Je kan hen het ook onder elkaar laten uitvechten. Dan heb je ook een voordeel. Dan gaan ze elkaar uitmoorden en kan je hopen dat er een nieuw regime komt waarmee je tot een vergelijk kan komen. Het zal erop aankomen dat de Oekraïense inlichtingendiensten de kans op slagen van Prigozjin goed inschatten. Als zijn kansen nul zijn, kan je maar beter gewoon aanvallen.”