Betoging tegen coronamaatregelen in Berlijn
Copyright 2020 The Associated Press. All rights reserved

Onze topexperts dragen Duitsland als "coronavoorbeeld" aan, is dat terecht?

Een tiental wetenschappers, zoals viroloog Marc Van Ranst (KULeuven), infectioloog Erika Vlieghe (UAntwerpen) en biostatisticus Geert Molenbergs (UHasselt), vragen in een blogpost een betere corona-aanpak voor ons land. Als voorbeeld halen ze Duitsland aan. Ze zijn niet de eersten en de enigen die naar het oosten kijken. Maar is dat terecht? 

analyse
Jeroen Reygaert
Jeroen Reygaert volgt als buitenlandjournalist bij VRT NWS Duitsland en Nederland op de voet.

In de blogpost lezen we dat Duitsland het beter doet en daarna volgt de vraag: "Hoe deed en doet Duitsland dat? De maatregelen zijn niet zo heel anders dan bij ons, maar werden snel ingevoerd: mondmaskers op het openbaar vervoer, in de horeca en in winkels zijn verplicht vanaf eind april – ook voor kinderen vanaf 6 jaar. De cultuur maakt dat maatregelen goed worden opgevolgd. De kanselier communiceert regelmatig, duidelijk, met politiek gezag en ook nog eens met een wetenschappelijke achtergrond. Sinds het begin van de epidemie werkt testing, contact tracing, quarantaine en isolatie goed."

Dat de cijfers in Duitsland opmerkelijk beter zijn, klopt. Maar dat dat vooral te danken is aan het beleid, de communicatie en de cultuur van het land, is zeer twijfelachtig. Al is het maar omdat het "Duitse beleid" niet bestaat, laat staan dat bondskanselier Angela Merkel daar iets over te zeggen heeft. 

Bovendien zei viroloog Drosten - de Duitse corona-autoriteit - gisteravond nog op ZDF dat zijn land helemaal geen uitzondering is: "Duitsland is ongeveer even goed voorbereid als zijn Europese buren. Er zijn hoogstens enkele verschillen, bijvoorbeeld door kleinere gezinnen en het feit dat de bevolking goed geïnformeerd is. Maar over het algemeen moeten we ons niet voorstellen dat we een speciale rol hebben of dat we op een of andere manier gezegend zijn." 

Een opbod tussen 16 corona-eilanden

Men durft het al eens vergeten, maar Duitsland heeft 17 regeringen en parlementen. Je hebt het federale niveau en dan heb je 16 deelstaatregeringen met hun eigen bevoegdheden. Gezondheidszorg is zo'n bevoegdheid die grotendeels regionaal is. De aanpak van corona gebeurt dus niet vanuit Berlijn, maar wel vanuit Düsseldorf, Wiesbaden, München, Saarbrücken en de 12 andere hoofdsteden. 

Sinds het begin van de crisis worden er op regelmatige basis overlegmomenten georganiseerd tussen de ministers-presidenten van de deelstaten en kanselier Merkel. Het levert doorgaans mooie beelden op van zestien televisieschermen en een kanselier aan haar tafel. Merkels bedoeling daarbij is (of eigenlijk "was") de deelstaten zoveel mogelijk op één lijn te krijgen en akkoorden te vinden over de grote principes. Voor een stukje lukte dat. Zo slaagde ze erin mondmaskers overal in Duitsland verplicht te maken op het openbaar vervoer. Al was zelfs dat niet simpel. Hoe langer de crisis duurde, hoe moeilijker het werd om iedereen op één lijn te krijgen. Het ging zelfs zo ver dat Merkel het begin mei opgaf en het definitief aan de deelstaten liet.

Dat alles leidde tot absurde situaties. Terwijl deelstaten als Beieren zo streng mogelijk wilden zijn, wilde die andere grote deelstaat, Noordrijn-Westfalen, het liefst zo weinig mogelijk maatregelen. Beide ministers-presidenten wilden zich zo graag profileren in het debat, beiden worden genoemd om Merkel op te volgen.

Andere deelstaten in het oosten wilden dan weer zo snel mogelijk van alle coronamaatregelen af: in Thüringen wilde de linkse minister-president Ramelow het normale leven zelfs volledig terug.

In het kleine Mecklenburg-Vorpommern ging het schooljaar ook van start zonder mondmaskers, om een paar dagen later scholen te moeten sluiten door corona. Op een bepaald moment kon je in steden als Ulm, die verspreid liggen over twee deelstaten, aan de ene kant van Donau, wel naar de winkel, aan de andere kant niet.

Op de website van het Duitse ministerie van Binnenlandse Zaken vind je alle maatregelen per deelstaat. Het zijn ellenlange documenten met soms subtiele verschillen. Ook onze collega's van het Duitslandinstituut in Amsterdam proberen overzichten te geven, maar beperken zich tot de dichtstbijgelegen deelstaten. Naar Berlijn reizen over het vasteland, betekent dus minstens vier verschillende soorten regels checken. Een Duits beleid of een Duits politiek denken over corona bestaat niet. 

(lees verder onder de foto)

Bondskanselier Merkel antwoordt op coronavragen
Copyright 2020 The Associated Press. All rights reserved

Merkel antwoordt vooral per toeval, maar correct

Dat Merkel "regelmatig en duidelijk" communiceert, is moeilijk te beoordelen. Het is zo dat Merkel niet nalaat te zeggen "dat het virus niet overwonnen is", "dat we voorzichtig moeten zijn", etc, maar dat is niet wezenlijk verschillend van wat de meeste Europese leiders zeggen.

Bovendien is Merkel juist niet de persoon die zich tot de bevolking richt in bijzondere mededelingen of toespraken op tv. Ze heeft zo weinig mogelijk gecommuniceerd over het virus, net omdat de bevoegheid bij de deelstaten ligt. 

Dat ze alles wetenschappelijk zou uitleggen, berust eerder op een paar toevallige momenten. Merkel antwoordde op een aantal briefings op een eenvoudige manier op vragen over het virus. Het beeld is vooral gebaseerd op een antwoord half april, waarin ze het concept van de curve en overbelasting inderdaad zeer "didactisch" uitlegt.   

Ook op een aantal andere momenten antwoordde ze op een manier die wetenschappelijk, duidelijk en met kennis van zaken aandeed. Maar die momenten waren eerder toevallig. Mededelingen tot de bevolking, zoals Nederlands premier Mark Rutte met veel waardering doet, of de Franse president Emmanuel Macron een aantal keer deed, hebben we van Merkel amper gezien. Als voorbeeld van een leider die zowel het beleid in handen had en daar ook nog eens inspirerend en correct over communiceert, zou Mark Rutte een veel logischer keuze zijn.

De Duitse cultuur is er ook een van betogen

Ook dat de "Duitse cultuur" net zou leiden tot beter opvolgen van regels, is geen zwart op wit feit. Uit peilingen blijkt dat inderdaad veruit het grootste deel van de bevolking achter coronamaatregelen staat. Een deel van de Duitsers aanvaardt inderdaad sneller maatregelen, iets waar viroloog Drosten ook naar verwees.

Anderzijds was het verzet tegen de maatregelen ook in geen enkel land zo zichtbaar als in Duitsland. Al maanden aan een stuk wordt er elke zaterdag wel in een of andere stad betoogd. Het begon in Stuttgart, maar sloeg al snel over naar andere delen van het land. Onlangs kwamen in Berlijn nog tienduizenden op straat tegen coronamaatregelen. Een paar keer liepen de betogingen uit de hand.

Ook het publiek op de betogingen is een mix van jong, oud, rechts, links, ecologisten tot neo-nazi's: in brede lagen van de bevolking is grote en openlijke weerstand tegen het beleid te horen. Dit soort betogingen en verzet is hier in onze straten alvast nooit in deze proporties te horen of zien geweest.

Ook de komst van een vaccin wordt in Duitsland niet zo eenzijdig positief onthaald. Nergens in Europa is de anti-vaccinbeweging zo groot als bij onze oosterburen. 

De vrijheid van denken, betogen en op straat komen, is zeer belangrijk Duits gemeengoed: ook over corona. Dat de Duitsers als lamme schapen de maatregelen netjes zouden volgen, klopt niet. 

Ook "stiller verzet en foertgedrag" is Duitsers niet vreemd. Toen de eerste dagen de horeca in Noordrijn-Westfalen openging en het achterlaten van persoonsgegevens verplicht werd, nam ik zelf de proef op de som in Keulen. En ook daar zat ik minstens twee keer op café en restaurant met Angela Merkel, Herr Kaninchen en A. Hitler en met minstens evenveel valse gsm-nummers.

(lees verder onder de foto)

Copyright 2020 The Associated Press. All rights reserved

Testen bij de vleet als recept

De grote kracht en een van de belangrijkste verklaringen voor de veel betere Duitse cijfers is het feit dat Duitsland zeer uitgebreid en snel is gaan testen. Volgens viroloog Drosten heeft zijn land gewoon op die manier een snelle voorsprong kunnen nemen. Dat, en het geluk dat Duitsland snel geconfronteerd werd met zeer lokale besmettingen waaruit ze snel lessen rond quarantainemaatregelen en de verspreiding van het virus konden trekken. 

Maar deze zomer - op een moment dat bij ons alle lichten richting groen gingen - werd Duitsland wel geconfronteerd met enkele forse uitbraken. Onder meer in Gütersloh, waar een lokaal vleesbedrijf tot honderden besmettingen leidde, was het alle hens aan dek. Met lokale maatregelen werd de coronahaard even snel de kop ingedrukt. Maar ook dat verliep niet zonder gemor en bakken kritiek.

(lees verder onder de foto)

Ook de contactopsporing verloopt niet zonder slag of stoot. Zo zijn de regels rond het achterlaten van gegevens ook in elke deelstaat verschillend. In Saksen, bijvoorbeeld, kan je rustig op restaurant zonder je naam te moeten achterlaten. Dat er meer middelen ingezet worden, betekent niet per se dat de resultaten zoveel beter zijn.

Duitsland was ook een van de eerste landen met een corona-app voor de smartphone. Maar ook die invoering verliep stroef: op verschillende oudere modellen van smartphones werkte de app niet of niet voldoende. Bovendien zijn Duitsers dan weer enorm gesteld op hun privacy, zeker als die in handen van "apps en andere technologie" dreigt terecht te komen. De zin om de app massaal te downloaden is dus niet zo groot. 

Dat de cijfers ontegensprekelijk beter zijn dan bij ons, spreekt niemand tegen. Maar dat lijkt eerder door toeval te komen, dan door een markant beter beleid. 

Meest gelezen