Na de dood van Jürgen Conings staat internet bol van complottheorieën: de grootste verzinsels ontkracht

Meteen na de bekendmaking van de dood van Jürgen Conings zondagmiddag duiken op sociale media de eerste complottheorieën op. Zo plaatste een gebruiker op Twitter een screenshot van een artikel van Het Laatste Nieuws waarop te lezen was dat Conings werd gearresteerd. De man vertelde er meteen ook bij dat het artikel alweer was verdwenen en dat dat geen toeval kon zijn. Het voedde bij sommige mensen de idee dat Conings na zijn arrestatie is gedood.

Ook vandaag wordt dat verhaal verder gevoed. Zo circuleert er op sociale media alweer een vervalst beeld van een artikel van Het Laatste Nieuws. In het gemanipuleerde artikel staat te lezen dat de schotwonden van Conings wijzen op moord. De redactie van Het Laatste Nieuws was genoodzaakt om een bericht online te zetten waarin wordt ontkend dat dit een artikel is van de krant.

"De bedoeling is uiteraard om mensen via een betrouwbare bron leugens op de mouw te spelden", zegt VRT-journalist en expert desinformatie & sociale media Tim Verheyden. "Ook al komt er uit dezelfde hoek vaak kritiek op de klassieke media, de makers weten dat ze hun valse claim in dit geval kracht kunnen bijzetten door een nepnieuwsartikel te verspreiden. Dat is ook het doel: dit valse bericht massaal laten circuleren op sociale media en via WhatsApp."

Beluister hier een bijhorend gesprek met Tim Verheyden in "De wereld vandaag" op Radio 1 (en lees voort onder de audio):

"Een artikel van eender welke nieuwssite is eenvoudig te manipuleren, gaat Verheyden verder. "Als je op een website een tekst selecteert en je klikt door een paar instellingen, dan kan je heel eenvoudig die tekst vervangen of herschrijven. De nieuwe tekst is dan enkel en alleen even op jouw computer te zien. Als je daar een screenshot van neemt, kan je dat zo verspreiden. Daar valt weinig tegen te doen."

Wekenlang hebben honderden speciale eenheden en militairen naar Conings gezocht zonder resultaat. Heel wat mensen stellen zich nu de vraag waarom net Johan Tollenaere (Open VLD), de burgemeester van Maaseik, en een jager zijn lichaam hebben ontdekt. "Dat kan geen toeval zijn", klinkt het.

Toch lijkt het zo. De plek waar het lichaam is gevonden, ligt buiten het zoekgebied dat werd afgebakend. En ook Alain Remue van de cel Vermiste Personen heeft op radio en televisie uitvoerig uitgelegd dat toeval vaak van belang is in verschillende dossiers.

"Maar ruiken de speurhonden dan niet van kilometers ver een lijkgeur?", is een vraag die de toevallige vondst in twijfel moet trekken. "Onze lijkhonden zijn speurhonden die speciaal getraind zijn om een ontbindend lichaam op te sporen", vertelt Ronny Vandaele, directeur van de Directie Hondensteun van de Federale Politie. "Onze honden hebben Jürgen Conings niet gevonden en dat kan door verschillende factoren."

"De honden kunnen een honderdtal meter ver ruiken, maar de wind moet in de juiste richting staan en de weersomstandigheden beïnvloeden ook hoe erg het lichaam een geur afscheidt. De laatste keer dat we met de lijkhonden hebben gezocht was enkele weken geleden en dus voor de zomerse temperaturen van de afgelopen dagen. De staat van ontbinding van het lichaam was toen waarschijnlijk nog niet ver genoeg om door onze honden te worden gevonden. En om bloed te kunnen ruiken, moeten de honden er al bijna pal met hun neus opstaan."

De gemanipuleerde berichten en het toevalselement voeden bij sommige mensen mee het idee dat Conings het "slachtoffer is geworden van de Belgische Staat". Dat gevoel leeft al sinds eind mei bij sympathisanten van Conings. Toen was in verschillende kranten te lezen dat er een "license to kill" zou zijn uitgevaardigd tegenover Conings. Dat betekent dat als het tot een confrontatie zou komen, ze de opdracht hebben om Conings neer te schieten.

Maar dat bleek een nogal sensationele samenvatting van de werkelijkheid te zijn, want zo'n license bestaat helemaal niet in ons land. "De uitleg van minister van Binnenlandse Zaken Annelies Verlinden dat het niet bestaat, maakte geen indruk op bepaalde sympathisanten", vertelt Tim Verheyden. 

"In verschillende extreemrechtse Facebookgroepen, maar ook in andere steungroepen van Conings op Telegram, blijft die claim vandaag de ronde doen. Er duiken ook screenshots van berichten van militairen op, die zeggen dat er wel degelijk in het bewuste gebied werd gezocht, maar dat er enkele weken geleden niets werd gevonden. Dat kan. Conings kan zich verplaatst hebben. Maar het bericht kan evengoed gemanipuleerd zijn. Online moet je niet altijd de waarheid zeggen om geloofd te worden."

Het voedt allemaal de complottheorie dat Conings is omgebracht ‘omdat hij te veel wist’. "Dat soort complotdenken is niet nieuw", stelt Verheyden. "De idee van een elite die ons beliegt, bestaat natuurlijk al langer. Het komt ook terug in de zogenaamde Qanon-complottheorie die uit Amerika komt overwaaien. Die theorie zegt dat de wereld wordt bestuurd door een deep state en een satanistische pedofiele elite. Zeker online blijft dat complot leven en ook bij ons sijpelt daar regelmatig iets van door. Het tegendeel bewijzen is natuurlijk onmogelijk. Want er valt niets te bewijzen."

Ook op het videoplatform TikTok trekken mensen het hele verhaal en de beweringen van onder meer de burgemeester van Maaseik in twijfel. Zo zegt iemand dat de burgemeester in een interview te veel details over zijn fietstocht geeft en dat dat verdacht is. En iemand anders speelt opnieuw in op het gevoel dat dit allemaal te veel toeval is. Zo bereikt het complotdenken ook veel jongeren, die onze redactie contacteren met vragen en niet meer weten wat waar is en wat niet waar is.

Toch zullen mensen die antwoorden zoeken die niet altijd krijgen. Conings is dood. Wat betreft de inzet van honderden agenten voor de zoektocht is het gerecht duidelijk: we hadden te maken met een terreurverdachte die dreigde acties uit te voeren en mensen te doden. Hij was gewapend.

Verheyden: "Voor sommige mensen is het moeilijk te aanvaarden dat er zo weinig antwoorden zijn. Geruchten, gemanipuleerde informatie en complotten op sociale media lijken net wel een antwoord te geven, omdat ze op ‘nieuws’ lijken. Bovendien lijkt toeval zo banaal, terwijl dat hier wel heeft gespeeld. Bij het begin van de zoektocht stond het land in rep en roer. Honderden agenten, ook uit het buitenland, zochten mee naar Conings. Onvindbaar was hij. Tot een burgemeester en een jager per toeval het lichaam vinden. Het lijkt wel een anti-climax van een spannende film."

Intussen worden de open vragen en de verwarring ook door politici en bekende figuren met een groot bereik op sociale media gebruikt om bewust en onbewust nog meer verwarring te zaaien. "Sinds het Trump-tijdperk, waarin de wereld kennismaakte met alternatieve feiten en nepnieuws, wordt op sociale media het wantrouwen tegenover instellingen, wetenschap en media gevoed. Sinds de coronacrisis is dat wantrouwen gestegen", aldus Verheyden.

"Ik zie een bekend politicus spreken over een heksenjacht op onze militairen. Anderen zaaien verwarring door ‘klopt dit wel?’ boven een nieuwsartikel te plaatsen dat ze delen op sociale media. Met dat soort tactieken en vragen zaai je nog meer verwarring", zegt de VRT-journalist. "Dat neemt niet weg dat politie en justitie waar kan best zoveel mogelijk antwoorden geven. Als die al te geven zijn. De tijdgeest vraagt erom. Ook al zullen ze niet altijd geloofd worden."

"Het is alvast een goede zaak dat de advocaat van de vriendin van Conings niet wil meegaan in het complotdenken. Of de complottheorieën wil stimuleren. Zoiets kan de dichte omgeving van Conings overtuigen dat er alvast van een complot geen sprake is", besluit Tim Verheyden.