10 jaar Arabische Lente: In Egypte regeert de angst

Op de ‘Dag van de Woede’ komen tienduizenden Egyptenaren samen op het Tahrirplein in Caïro uit onvrede met de politieke situatie, de stijgende armoede en de werkloosheid. Geïnspireerd door de revolutie in Tunesië, eisen de demonstranten het vertrek van president Hosni Moebarak. Moebarak is dan al 30 jaar aan de macht als president en wordt beschuldigd van grootschalige corruptie die hem en zijn familie miljarden opbracht. In de hoop de rust te doen terugkeren, ontslaat hij na enkele dagen de voltallige regering, maar hij heeft geen oren naar de eisen van de vreedzame demonstranten om zelf af te treden.

Het Tahrirplein wordt een slagveld wanneer aanhangers van Moebarak op paarden en kamelen het plein worden opgestuurd om de betogers aan te vallen. Bij de gewelddadige confrontaties vallen verschillende doden en honderden gewonden.

Na 18 dagen protest en herhaaldelijke pogingen van Moebarak om met loonsverhogingen en diverse toegevingen de protesten in de kiem te smoren, treedt hij af als president van Egypte.

Op het Tahrirplein is de ontlading groot na het aftreden van Moebarak. Honderdduizenden komen samen op het plein om feest te vieren.

Het leger neemt de macht van de president over via een speciale raad van hoge legerofficieren. De raad belooft om zo snel mogelijk verkiezingen te organiseren en daarna de macht over te dragen aan een verkozen burgerregering. Tijdens de revolutiedagen hield het leger zich grotendeels afzijdig.

Meteen na de overname wordt de noodtoestand uitgeroepen en de oude grondwet opgeheven. De bestaande wetgevende organen worden opgeschort.

Ook na het vertrek van Moebarak blijven de protesten aanhouden. Het leger duldt echter weinig tegenspraak en ze treden hard op tegen de demonstranten. Samen met de militaire politie ontruimen de militairen op 9 maart hardhandig de tentenkampen op het Tahrirplein. Daarbij arresteren ze tientallen liberale activisten en martelen ze hen in de kelders van het wereldbefaamde Egyptische museum. Ongeveer 150 demonstranten worden uiteindelijk berecht en veroordeeld voor militaire rechtbanken, en naar militaire gevangenissen gestuurd. Eén van deze gemartelde demonstranten is Ramy Essam, die met zijn lied ‘Irhal’ of ‘Vertrek’ de zanger van de revolutie is.

In de maanden hierna zal het leger herhaaldelijk hardhandig ingrijpen bij protesten van verschillende strekkingen.

Bij de eerste vrije parlementsverkiezingen in november 2011, georganiseerd door de raad van de strijdkrachten, wint de politieke arm van de Egyptische Moslimbroeders overweldigend. Ook de ultraconservatieve salafistische partijen komen als winnaar uit de bus waardoor de Islamisten, na jarenlange onderdrukking, het Egyptische parlement domineren.

Na een eerste stemronde in mei blijven er nog twee kandidaten over voor het Egyptische presidentschap: Mohammed Morsi, de kandidaat van de Moslimbroederschap, en Ahmed Shafik, de laatste premier onder Moebarak.

Het leger vreest de winst van Morsi en grijpt een dag voor de tweede stemronde in door het parlement lam te leggen en zichzelf doorgedreven nieuwe bevoegdheden toe te kennen zoals de controle over de nationale budgetten en de macht om wetten uit te vaardigen. Daarmee wordt de macht van de nieuwe president stevig ingeperkt.

De vrees van het leger wordt werkelijkheid en Morsi wint toch de presidentsverkiezingen. Hij is de eerste democratisch verkozen leider van het land en tijdens zijn overwinningsspeech belooft hij ‘alle Egyptenaren’ te vertegenwoordigen. Hij begint echter aan zijn termijn in een verdeeld land. Met de machtsgreep van enkele weken eerder maakt het seculiere leger al snel duidelijk dat het de macht over het land niet zomaar zal opgeven aan de Islamistische Moslimbroeders.

In augustus tracht president Morsi opnieuw controle te verwerven over zijn functie als president. Hij slaagt erin de militaire maatregelen te ontbinden en beveelt de oude militaire leiding om met pensioen te gaan. Generaal Abdul Fattah al-Sisi wordt door Morsi aangeduid als de nieuwe minister van defensie.

De onvrede bij de bevolking en het leger groeit tijdens het presidentschap van Morsi. De seculiere en christelijke Egyptenaren vrezen de groeiende islamisering tijdens zijn beleid. Daarnaast teisteren brandstoftekorten en stroomuitvallen het land al sinds het aantreden van de nieuwe president. De woede bij de bevolking zorgt voor een nieuwe protestbeweging die steeds meer steun van het leger krijgt en bij straatgeweld tussen voor- en tegenstanders van Morsi vallen tientallen doden.

Minister van defensie Generaal al-Sisi waarschuwt Morsi en dreigt ermee in te grijpen als de ‘verdeeldheid in de samenleving’ niet wordt aangepakt.

Op 3 juli verwijdert de Republikeinse Garde Morsi uit zijn ambt als president en wordt hij onder huisarrest geplaatst. Nog dezelfde dag schort de nieuwe militaire leiding, onder leiding van Sisi, de grondwet op en worden 300 vooraanstaande Moslimbroeders gearresteerd. Het leger heeft opnieuw de touwtjes in handen en installeert tijdelijk een interim-president met een kabinet zonder islamisten.

Uit protest tegen de militaire coup en de arrestaties van honderden moslimbroeders zetten Morsi-aanhangers een groot tentenkamp op nabij de Rabaa Moskee in Caïro. Na eerdere waarschuwingen dat het leger het kamp zou ontruimen, vallen ordetroepen het kamp op 14 augustus aan met gepantserde wagens en bulldozers. Vanop de daken schieten snipers op de ongewapende demonstranten. Bij de confrontatie komen bijna 600 mensen om het leven.

Ten gevolge van het geweld wordt de noodtoestand uitgeroepen en een avondklok ingesteld. Enkele maanden later duidt de overheid het Moslimbroederschap aan als terreurorganisatie en worden al hun activiteiten gecriminaliseerd.

Bij nieuwe presidentsverkiezingen wint Generaal Abdul Fattah al-Sisi met 96% van de stemmen. 47% van de Egyptische bevolking brengt een stem uit.

Terreurorganisatie IS haalt op 31 oktober 2015 een Russisch passagiersvliegtuig neer boven het Sinaï-schiereiland. Alle bemanningsleden en 224 passagiers komen hierbij om. Deze aanslag, en nog vele andere bloedige aanslagen, zorgen ervoor dat de toeristische sector in Egypte instort.

Egypte krijgt te maken met een golf aan terreuraanslagen, vooral in de Sinaï. De aanslagen zijn veelal islamitisch of jihadistisch geïnspireerd. Hierdoor voeren de veiligheidsdiensten onder Sisi de repressie verder op en belanden duizenden mensen vaak zonder proces in de cel. Honderden arrestanten krijgen de doodstraf.

Na de goedkeuring van een reeks constitutionele amendementen verzekert Sisi zijn positie als president tot zeker 2030. Daarnaast krijgen de president en het leger ook meer rechterlijke machten. Door de amendementen kan het leger zich in tijden van politieke onrust boven de andere machten plaatsen om ‘constitutie, democratie en staat’ te beschermen.

In september komen duizenden protestanten op straat om de autoritaire maatregelen van Sisi aan te klagen. Deze vreedzame protesten leiden tot de grootste golf van arrestaties sinds de revolutie: er worden maar liefst 4.300 mensen opgepakt.

Mada Masr, één van de laatste onafhankelijke media kanalen in Egypte wordt geviseerd tijdens een inval van de veiligheidsdiensten. Daarbij arresteren ze 3 journalisten en nemen ze alle computers in beslag. De website van het medium is al sinds 2017 geblokkeerd in Egypte, net als veel andere kritische kanalen.

Het regime slaagt erin om het gehele medialandschap te controleren en te ontdoen van bijna alle kritische stemmen door censuur en intimidatie. Ongeveer 30 journalisten worden in het land gevangen gehouden. Dat is één van de hoogste aantallen ter wereld.