Hertellingen, rechtszaken of een cruciale tussenkomst van Mike Pence: wat als er woensdag geen duidelijke winnaar is?

Laten we nu 's veronderstellen dat het op woensdagochtend van de uiterst spannende swingstaat Pennsylvania afhangt. Joe Biden heeft de oude industriestaten Michigan en Wisconsin heroverd op Donald Trump (die daar in 2016 nog gewonnen heeft) en heeft al 258 kiesmannen verzameld. Trump van zijn kant staat op 260. Geen van beide bereikt de magische drempel van 270: de meerderheid in het kiescollege. Pennsylvania  - met 20 kiesmannen -  zal dus de doorslag geven. De uitslagen in die staat lopen geleidelijk maar traag binnen. Vanaf dat moment houdt de natie de adem in: nu kan het vele kanten uit.   

In Pennsylvania mogen de stemmen die met de post zijn ingestuurd pas vanaf vandaag, verkiezingsdag, worden geteld. De overheid krijgt daar tot drie dagen de tijd voor. De kans bestaat dus dat de resultaten van de stemlokalen eerst geteld raken en de éne of andere kandidaat duidelijk op voorsprong zetten. Die kandidaat zou in de verleiding kunnen komen om de zege alvast op te eisen, nog voor alles volledig geteld is. Dat zou de andere onder druk zetten om het ritueel van een verkiezingsnacht na te leven en zijn concession speech te geven  - zijn nederlaag te erkennen. 

Toch is het wijs om niet te snel de handdoek in de ring te gooien. Uit voorgaande verkiezingen is gebleken dat met name poststemmen nog een aanzienlijke verschuiving kunnen teweeg brengen. Meestal wordt verwezen naar de blue shift: een inhaalbeweging in het voordeel van de Democraten. In een staat als Pennsylvania moet Biden daar zeker rekening mee houden. Maar in Florida, waar de poststemmen nu al geteld worden, zou je een omgekeerd effect kunnen zien: eerst resultaten in het voordeel van Biden (de poststemmen), daarna Trump die stevig  bijbeent.

Bij een heel krap verschil in aantal stemmen valt het te verwachten dat de verliezende partij naar de rechtbank trekt om een  - al dan niet gedeeltelijke - hertelling af te dwingen. Ook kleine onregelmatigheden of onzorgvuldigheden kunnen dan voldoende reden zijn voor een betwisting en een rechtsprocedure. In dat geval kan het weken duren voor de rechtsgang zijn volledige beloop heeft gehad. Misschien moet zelfs het Hooggerechtshof knopen doorhakken. President Trump heeft zelf op die mogelijkheid gewezen. Hij noemde dat als één van de redenen waarom er snel weer negen rechters moesten zitten in het Hof en waarom Amy Coney Barrett snel moest worden aangesteld. 

De overheid van de staat is verantwoordelijk voor de telling en "certificatie" van de stemmen, het officieel bekrachtigen van het resultaat en dus het officieel aanwijzen van een winnaar en verliezer. Wie wint, krijgt een aantal kiesmannen in het kiescollege achter zich  - in verhouding tot de bevolkingsomvang van de staat. Die winnaar moet ten laatste op 8 december worden bekendgemaakt, en op 14 december komt het kiescollege samen. Die kalender zet dus druk op de ketel, zelfs al zouden er na 3 november hertellingen en rechtszaken volgen. 

Stel nu dat 8 december nadert en er is nog altijd geen duidelijke of algemeen aanvaarde winnaar in de staat; zowel Trump als Biden claimen de zege. In dat geval kan het lokale staatsparlement eigenmachtig kiesmannen aanwijzen. In Pennsylvania is er op dit moment een Republikeinse meerderheid in dat lokale parlement (nog zeker tot 30 november). Dat zou dus 20 Republikeinen naar het kiescollege kunnen sturen, die daar voor Trump zouden stemmen. Maar de gouverneur van Pennsylvania is een Democraat. Die zou een officieel resultaat kunnen bekendmaken in het voordeel van Biden. Voelt u al waar dit naar toe gaat? 

Op 14 december komen in alle hoofdsteden van alle staten de aangewezen kiesmannen samen om formeel hun stem uit te brengen voor de winnaar van hun staat. Daarna moeten ze hun besluit (hun stemmen) overmaken aan het Congres, met name aan de voorzitter van de Senaat. In Pennsylvania daarentegen zou je twee rivaliserende groepen kiesmannen kunnen zien: de éne Republikeins, de ander Democratisch. Allebei sturen ze hun stemmen naar Washington, naar de Republikeinse senaatsvoorzitter én vicepresident Mike Pence. 

De volgende formele stap in het hele proces is de samenkomst van het nieuw verkozen Congres op 6 januari. Volgens de grondwet moet de voorzitter van de Senaat op dat moment alle gecertifieerde stemmen van het kiescollege (dus afkomstig uit alle staten) "openen in aanwezigheid van de Senaat en het Huis van Afgevaardigden, en dan zullen de stemmen worden geteld". 

In normale omstandigheden, als alles op de verkiezingsavond duidelijk is, wordt aan dat ritueel nauwelijks aandacht besteed. Nu zou dit een cruciale stap kunnen worden. Want zelfs al gaat het om het nieuw verkozen Congres, waarin de Democraten misschien zelfs de meerderheid in de Senaat hebben veroverd, dan nog zit Mike Pence op die dag op de voorzittersstoel. Wat als hij alleen de Republikeinse kiescollege-stemmen uit Pennsylvania op tafel legt, en niet de Democratische? Dan krijgt Trump 280 kiesmannen en wordt hij herverkozen. Het zal door de Democraten worden aanzien en aangevochten als een schandelijke en onaanvaardbare machtsgreep.

Als tegenzet zouden de Democraten de zaak kunnen saboteren. Ze zouden tijdens de telling, als de staat Pennsylvania aan de beurt is geweest, de vergadering kunnen verlaten. Omdat de procedure moet verlopen "in aanwezigheid van Huis en Senaat" zou de rest van de telling ongeldig zijn. 

Wat er dan kan gebeuren, is zozeer voorwerp van grondwettelijke discussies en interpretaties, dat we hier stilaan het domein van de fantasie in zeilen. Eén uitweg zou zijn dat het Huis van Afgevaardigden nu moet beslissen, maar niet door de stemmen te tellen per kop, maar wel per staat: elke staat mag dan één stem uitbrengen. Op dit moment zijn er meer staten met méér Republikeinen dan Democraten in hun delegatie (26 op 50), maar dat kan na 6 januari anders zijn. 

Een ander scenario is dat de onenigheid blijft aanslepen tot 20 januari: de dag waarop de nieuw verkozen (of herverkozen) president de eed moet afleggen. Als de naam van die president tegen die dag nog altijd niet bekend is, moet de voorzitter van het Huis van Afgevaardigden volgens de Grondwet waarnemend president worden. Op dit moment is dat Nancy Pelosi, al zou dat na 6 januari kunnen veranderen.  

Hoe schimmig en grimmig en onduidelijk ook, deze ondenkbare scenario's blijven nog altijd binnen de perken van grondwet en wet. Er zijn intussen heel wat politieke wetenschappers en waarnemers in de VS die rekening houden met extralegale manoeuvers. Wat als Trump zelf de procedure saboteert en op 20 januari weigert te vertrekken uit het Witte Huis? Wat als er in Pennsylvania (in onze simulatie het brandpunt van het debat) onrust de kop opsteekt, geweld uitbreekt en gewapende milities hun macht laten gelden? 

Toegegeven, in een Amerikaanse context lijkt dat pure science-fiction. De VS zijn Wit-Rusland niet, toch? Bovendien kunnen we al deze scenario's en routeplannen misschien (en hopelijk) snel weer aan de kant schuiven, als er straks, in de nacht van 3 op 4 november, een duidelijke en onbetwiste winnaar uit de stembus komt.