Luiden "megaverkiezingen" nieuw tijdperk in voor Chili?
Vandaag én morgen zijn er niet alleen lokale en regionale verkiezingen in Chili, maar kiezen de Chilenen ook 155 burgers die een nieuwe grondwet gaan schrijven voor het Latijns-Amerikaanse land. Veel Chilenen hopen dat die diepgaande sociale hervormingen mogelijk zal maken. Zullen deze "megaverkiezingen" écht een nieuw tijdperk inluiden voor Chili? 3 vragen, 3 antwoorden.
1. Waarom een nieuwe grondwet?
Ruim anderhalf jaar na de sociale revolte in Chili kiezen de Chilenen dit weekend een 155-koppige burgerconventie die een nieuwe grondwet gaat opstellen. De huidige grondwet is een erfenis van de dictator Augusto Pinochet (1973-1990) en daarmee afrekenen was één van de fundamentele eisen van de massale volksprotesten die Chili vanaf oktober 2019 weken- en zelfs maandenlang op zijn grondvesten deden daveren.
Weg met grondwet Pinochet, hét obstakel voor sociale hervormingen
Een kleine prijsverhoging van de metrotickets in de hoofdstad Santiago stak de lont in het kruitvat. Woedende massa's kwamen wekenlang op straat tegen het extreem-neoliberale, economische model in Chili. Ze eisten meer sociale gelijkheid en de rechts-conservatieve president Sebastian Piñera moest uiteindelijk instemmen met een volksreferendum over een grondwetswijziging, die in november vorig jaar goedgekeurd werd door bijna 80 procent van de kiezers.
De kloof tussen arm en rijk is gigantisch in Chili. Bijna alles is er geprivatiseerd, zelfs basisvoorzieningen zoals drinkwater. De huidige grondwet beperkt de rol van de overheid tot een minimum en stimuleert het privé-initiatief in alle sectoren: onderwijs, gezondheidszorg en pensioenen. De meeste Chilenen beschouwen de grondwet dan ook als hét obstakel voor diepgaande sociale hervormingen.
Chili kan voorbeeld geven van democratische vernieuwing als antwoord op sociaal protest
Tegen een achtergrond van oplopende spanningen in Latijns-Amerika (in Colombia is er momenteel een sociale revolte aan de gang) kan Chili het voorbeeld geven van democratische vernieuwing als antwoord op sociaal protest. Chili heeft nu de kans om de fundamenten van zijn maatschappij te hervormen en dat is hoopgevend voor andere landen in de regio.
2. Wie zal de nieuwe spelregels bepalen?
Wie worden de 155 grondwetschrijvers die de nieuwe spelregels in Chili zullen bepalen voor de volgende jaren en zelfs decennia? Een mechanisme voor genderpariteit moet alvast garanderen dat de conventie minstens 45% vrouwen zal tellen. Dat ongeveer evenveel mannen als vrouwen de pen zullen vasthouden bij de nieuwe tekst is een wereldprimeur en een grote verdienste van de vrouwenbeweging in Chili, die een belangrijke motor is van het volksprotest. Inheemse volkeren krijgen 17 afgevaardigden. Zij maken bijna 13 procent uit van de Chileense bevolking en zijn niet vertegenwoordigd in de huidige grondwet.
Genderpariteit is verdienste van Chileense vrouwenbeweging, motor achter sociale revolte
De conventie krijgt 9 tot 12 maanden tijd om de nieuwe grondwet op te stellen en daarna zullen de Chilenen de tekst nog kunnen goedkeuren of verwerpen in een volksreferendum.
De 155 conventieleden zullen gekozen worden uit ruim 1.300 kandidaten, onder wie zowel militanten van politieke partijen als onafhankelijke kandidaten. Hoe de politieke verhoudingen binnen de conventie zullen liggen, is een groot vraagteken. Wel van cruciaal belang, omdat die uiteraard het ideologische karakter van de nieuwe grondwet zullen bepalen. Het merendeel van de 1.300 kandidaten is onafhankelijk en dus niet gelinkt aan een politieke partij. Die grote diversiteit maakt het nog moeilijker om in te schatten welke richting de nieuwe grondwet zal uitgaan. En peilingen zijn er niet geweest.
Linkse progressieve krachten willen een nieuw model voor het land. Zij willen dat de grondwet het recht op onderwijs, gezondheidszorg en huisvesting waarborgt en dat een actieve overheid waakt over die sociale rechten van zijn burgers. Rechtse en extreemrechtse groepen verdedigen het huidige systeem, waar volgens hen het economische succes van het land aan te danken is. De nieuwe grondwetsartikelen kunnen alleen goedgekeurd worden met tweederdemeerderheden.
3. Speelt corona een rol?
Het is raden naar de opkomst bij deze verkiezingen. Sinds de afschaffing van de stemplicht in 2012 bleef die altijd onder de helft, behalve bij het volksreferendum in oktober vorig jaar, toen 50,9 procent van de Chilenen is gaan stemmen.
Corona zal de doorslag geven. Chili (19 miljoen inwoners) telt ongeveer 27.000 coronadoden en er gelden nog altijd strikte coronabeperkingen. Nochtans heeft al bijna 50 procent van de bevolking minstens één prik gekregen. Deze verkiezingen waren oorspronkelijk op 11 april gepland maar werden uitgesteld vanwege de pandemie. Ze worden nu op zaterdag én zondag georganiseerd om mensenmassa's te vermijden en het stemmen aan te moedigen.