Verandert Donald Trump de wereld of lijkt dat enkel zo? - Hendrik Vos

Hendrik Vos en Rob Heirbaut schrijven om de twee weken beurtelings een opinietekst, respectievelijk analysetekst, over Europese politiek. Vos is hoogleraar aan de Universiteit Gent, waar hij directeur is van het Centrum voor EU-studies. Heirbaut is VRT-journalist, gespecialiseerd in de EU.

Er beweegt wat in de wereld. Met Donald Trump als Amerikaans president is de internationale politiek geen dag meer saai. De Verenigde Staten stappen uit het klimaatakkoord, Amerika wil de gaten die Europa laat vallen in de defensie niet blijven dichtrijden, handelsonderhandelingen zijn opgeschort, de bouw van muren wordt voorbereid. En straks is er misschien een inval in Noord-Korea. De dreigende taal van de wispelturige president wekt onrust, niet in het minst in de Europese Unie.

Veel waarnemers bekijken het met een dubbel gevoel: Trump maakt hen zenuwachtig en bezorgd, maar tegelijk hangen er mogelijk ook voordelen aan vast. Zeker in Europa lijken de lidstaten naar elkaar toe te groeien en meer eendrachtig te worden. Misschien komt de Unie hier wel sterker uit.

Als we de stijl van Trump even buiten beschouwing laten, moeten we nochtans vaststellen dat we alles al eerder meemaakten.

Het is niet de eerste keer dat de Verenigde Staten de stekker uit een klimaatafspraak trekken.

Al vele decennia zeggen Amerikaanse leiders dat Europa meer aan defensie moet spenderen.

Grote delen van een muur tussen Mexico en Amerika zijn al gebouwd onder vorige presidenten.

De Irak-oorlog werd op wankele gronden opgestart onder George Bush, terwijl de meeste Europese landen dat zeer onverstandig vonden.

Onder Barack Obama werd er dan wel onderhandeld over een handelsakkoord met de Europese Unie, maar dat ging uiterst moeizaam. Ruim drie jaar na de start van de gesprekken en vijftien onderhandelingsrondes verder was er zelfs nog geen zicht op een deelakkoord.

Met andere woorden, is er wel nieuws onder de zon?

En sterker nog: al die beleidsdaden van Trump, wat stellen die voor?

Amerika trekt zich terug uit het klimaatakkoord, maar Amerikaanse bedrijven zullen wel het voortouw blijven nemen in de ontwikkeling van hernieuwbare energie en staten zoals Californië, New York of Washington schroeven hun ambitie op.

De kritiek op de Europese defensie belet niet dat de Amerikaanse aanwezigheid in Oost-Europa momenteel wordt opgevoerd.

En het is evenmin zo dat er niet meer gepraat wordt over handel tussen Europa en Amerika.

Toch is er overal een sterke indruk dat er zich onder Trump grote veranderingen voordoen, en dat die om een reactie vragen. Bijgevolg zien we Duits kanselier Angela Merkel pleiten om het lot in eigen handen te nemen. Andere Europese leiders benadrukken hoe belangrijk het nu is om eensgezind te zijn.

De voorbije jaren sukkelde de Unie van de ene crisis in de andere, en steeds opnieuw waren er meningsverschillen. De eurocrisis, het terrorisme, de vluchtelingenproblematiek of sociale uitdagingen: soms lag de breuklijn tussen oost en west, dan weer tussen noord en zuid, maar altijd stonden de lidstaten in kampen tegenover elkaar. Ruzies volgden elkaar op en leidden er meestal toe dat ieder zich nog dieper ingroef in het eigen gelijk.

Pas als een crisis heel acuut werd en de Unie op de rand van de afgrond stond, was er de bereidheid om een delicaat en moeizaam compromis te fabriceren om de implosie te vermijden en weer even verder te kunnen.

En nu is er plots het gevoel dat we uit de loopgraven moeten komen, dat er water bij de wijn mag en het ritme van de integratie fors omhoog kan.

We zien het trouwens ook in onze Europese contacten met de rest van de wereld. De verhouding met China was de voorbije jaren erg gespannen. Maar ineens zijn de Chinezen onze beste maten, met wie we klaarblijkelijk een diepe bezorgdheid om het klimaat delen.

Nochtans is China is niet pardoes een ander land geworden: het blijft de doodstraf toepassen, het heeft een slechte reputatie op het vlak van mensenrechten en de overheid bemoeit er zich ingrijpend met de economie, wat in het nadeel speelt van onze bedrijven en investeerders.

De wereld ziet er anders uit dan een half jaar of een jaar geleden. Het heeft wellicht te maken met een samenloop van omstandigheden, waarbij ook de brexit een rol speelt, of de verkiezing van Emmanuel Macron in Frankrijk. Maar Trump is wel degelijk een belangrijke factor.

Misschien zijn het niet zozeer de beleidsdaden van Trump die een rol spelen, maar eerder wat hij zegt. En vooral hoe hij het zegt.

Daar is iets curieus mee aan de hand.

Vervang vastgoed door handtassen en ‘great!’ door ‘ge-wel-dig!’, en Trump is een beetje de Eddy Wally van de internationale politiek. Een gewiekste commerçant, dat zeker.

Maar daarnaast blijkt uit zijn communicatie dat de woordenschat nogal beperkt is en voornamelijk bestaat uit superlatieven in drukletters, dat hij niet verder raakt dan korte zinnetjes, en dat de bedoeling ervan ook niet altijd erg duidelijk is.

Covfefe laten we dan nog buiten beschouwing.

Dit is een manier van communiceren die erg ongewoon is in de internationele politiek. In de diplomatie wordt elk woord traditioneel tot op de milligram gewogen.

Trump doet dat niet en heeft daarmee het speelveld veranderd.

Hij gaat er – en dat is overigens wel een verschil met Wally – plomp en onbehouwen tegenaan, vaak boertig, en met weinig tekens, maar met veel hoofdletters.

In Europa kwam voormalig Italiaans premier Silvio Berlusconi al wel eens in die buurt, maar hij werd door zijn collega’s al snel geïsoleerd. Met Berlusconi speelde Italië onder zijn normale gewichtsklasse.

Het is moeilijker om de Amerikaanse president zomaar te negeren. Maar wat wel opvalt, is dat de Europese leiders hem koekjes van eigen deeg zijn gaan bezorgen.

Europees president Donald Tusk was misschien wel de eerste: in een toespraak plaatste hij de Verenigde Staten onder hun nieuwe president Donald Trump in een rijtje bedreigingen waarin ook de moslimterreur en het gevaar uit Rusland stonden.

De immer voorzichtige Merkel heeft in een Beierse biertent in duidelijke bewoordingen afstand genomen van Trump.

En de Franse president Macron maakte van een handdruk een soort armworsteling, en vertelde achteraf dat hij daar zelfs op geoefend had. À la guerre comme à la guerre!

Europese leiders doen het tegenwoordig bijna tegen elkaar op: wie durft het hardst en meest expliciet wat terugroepen tegen Trump? Velen hebben beslist dat ze niet zomaar over zich heen laten lopen, en zich niet zullen laten beledigen of uitfoeteren door een bullebak met een grote mond en een klein euh, vocabularium.

Zo is er een dynamiek in gang gezet die zijn eigen wetmatigheden kent en waarbij elke actie leidt tot een reactie, minstens verbaal. Het ene plakt aan het andere.

Drijft Europa nu echt weg van de Verenigde Staten? Tot op zekere hoogte wel. Er zijn bakens verzet, misschien meer in stijl dan in beleid, maar daardoor veranderde het klimaat, in de zin van: de sfeer is omgeslagen. De nasleep daarvan is reëel, met allianties die wijzigen, een Europese Unie die meer samenklit en lidstaten die minder stug hun eigenlijk gelijk verdedigen.

Tegelijk moeten we niet euforisch doen over dat nieuwe optimisme in de Unie.

Als de concrete beslissingen moeten komen, blijkt vast dat de meningsverschillen over alles nog groot zijn.

Of dat China toch niet zo betrouwbaar is.

En dat Amerika per slot van rekening een belangrijke partner blijft.

En we zijn met de Unie nu wel klimaatkampioen, maar de Belgen willen alvast hun inspanningen afwentelen op de andere lidstaten.

Het is allemaal erg herkenbaar.

Tegelijk mogen we de recente ontwikkelingen niet plat relativeren. Politiek wordt altijd beïnvloed door een mengeling van factoren. Harde belangen zijn daarbij belangrijk, en de voortzetting van wat men gewoon is. Een uitgesleten bedding laat zich niet zo snel verleggen. Maar ook de sfeer, de toon, de ambiance sorteren hun effect. En die sfeer is nu anders dan voorheen.

VRT Nieuws wil op deredactie.be een bijdrage leveren aan het maatschappelijk debat over actuele thema’s. Omdat we het belangrijk vinden om verschillende stemmen en meningen te horen publiceren we regelmatig opinieteksten. Elke auteur schrijft in eigen naam of in die van zijn vereniging. Zij zijn verantwoordelijk voor de inhoud van de tekst.