"Vive le vélo" in tuin van koning: het straffe verhaal achter het kasteel van Laken, door Napoleon gered van sloophamer
De Eén-talkshow "Vive le vélo" zit vanavond op uitnodiging van koning Filip in de tuin van zijn kasteel van Laken, dat trouwens niet zijn privébezit is. Buiten de serres die jaarlijks opengaan voor het grote publiek raakt u niet binnen op het 18e-eeuwse kasteel en zijn immense domein. Tenzij u een buitenlands staatshoofd bent op bezoek of u als minister de eed komt afleggen. Maar wat is het fascinerende verhaal achter het kasteel dat "Scho(o)nenberg" heet, door Napoleon Bonaparte gered werd van de sloophamer en de voorbije jaren vooral een omstreden - gesloten - tuin van 250 voetbalvelden groot heeft.
Graag een buitenverblijf met mooie tuin
Het kasteel van Schonenberg in Laken dateert van 1785, naar een ontwerp van de Fransman Charles de Wailly en de bekende Britse landschapsarchitect Lancelot Brown op een oud landgoed. Het wordt gebouwd op vraag van de aartshertogen Maria-Christina van Oostenrijk, zus van de Franse koningin Marie-Antoinette, en Albrecht van Saksen-Teschen.
Het koppel wenst graag een buitenverblijf en Maria-Christina is verzot op tuinen. De bouw en aanleg lukken aardig. Maar gek lang kunnen Maria-Christina en Albrecht van hun paleis niet genieten. De Brabantse Omwenteling en de Franse Revolutie komen, en de aartshertogen vluchten na tien jaar richting Wenen. Ze verkopen het domein en de omliggende gronden raken verdeeld.
(foto's: een van de eerste schetsen van het kasteel)
Slopen en (bouwmateriaal) verkopen
Het kasteel wordt door een Brusselse aannemer gekocht. Zijn plan? Het gebouw met de grond gelijk maken en de kostbare materialen verkopen. Maar zover komt het niet. Niemand minder dan de Franse generaal - en later keizer - Napoleon Bonaparte redt in 1803 het kasteel van de sloophamer. Napoleon huurt François-Joseph Henry in, de architect van de stad Brussel, om het op te smukken en laat het kasteel onder meer inrichten met een bibliotheek en mahoniehouten meubels en wandtapijten uit Parijs. In 1812 ruilt Napoleon zijn Brusselse residentie voor het Élysée in Parijs. Hij scheidt van zijn (eerste) vrouw Joséphine de Beauharnais die Schonenberg mag hebben.
Na de val van het Franse Keizerrijk belandt het kasteel in handen van het nieuwe Koninkrijk der Nederlanden en wordt het bewoond door koning Willem I. De Franse meubels en wandtapijten (foto onder) blijven wel in Laken achter, en sieren tot op vandaag de audiëntiesalons.
De verwoestende brand van 1 januari 1890
Het kasteel wordt onder Nederlandse leiding verfraaid en vergroot met een theater en orangerie. In 1830 wordt België een onafhankelijke staat en in 1831 wordt de monarchie gesticht.
Koning Leopold I mag van de Belgische staat in het kasteel van Laken wonen. Hij breidt het domein uit, maar het gebouw zelf ondergaat onder zijn bewind geen ingrijpende veranderingen.
Op 1 januari 1890 wordt het kasteel getroffen door een grote brand (zie schets en foto van de verwoeste ontvangstruimte van het kasteel) en richt een ravage aan. Koning Leopold II en echtgenote Marie-Henriette staan op een nieuwjaarsreceptie als het kasteel in lichterlaaie staat. Jongste dochter Clementine is aanwezig maar kan bevrijd worden door een van de kamermeisjes. De bibliotheek van Napoleon gaat in vlammen op en de koepel valt in duigen.
Treinstation 10 meter onder de grond
Leopold II, die zelf enorm geboeid is door architectuur en stedenbouw, staat in voor de heropbouw. De koning-met-zijn-bekende-lange-baard slaat de handen in elkaar met de Belgische architect Alphonse Balat en de Fransman Charles Girault. Onder Leopold II krijgt het koninklijke domein zijn Japanse toren en zijn prachtige serrecomplex (met exotische planten uit de Belgische kolonie Congo), en wordt het kasteel uitgebreid met twee zijvleugels.
Bekijk hier Karrewietreporter Billie die een exclusieve rondleiding krijgt van koningin Mathilde in de koninklijke serres:
Leopold II wil van het koninklijke domein een "mondiaal congrescentrum" maken, dat past in zijn plannen om van Brussel een heuse wereldstad te maken. Zo laat hij een ondergronds (!) treinstation bouwen om wereldleiders makkelijk in Laken te krijgen, zelfs tot vlak onder de statiezalen van het kasteel die bereikbaar zijn met een 10 meter lange marmeren trap.
Na de dood van Leopold II worden de werkzaamheden echter stopgezet. Politici vinden het project duur, te duur. De geldkraan gaat onherroepelijk dicht onder koning Albert I.
(lees rustig voort onder de schets en de foto)
Samenwonen op één koninklijk domein
De Belgische staat blijft na de dood van Leopold II het domein en kasteel van Laken ter beschikking stellen van Belgische vorsten. De enige koning die niét zal leven en slapen in het kasteel van Laken is koning Albert II. Hij wordt koning na de plotse dood van zijn broer, koning Boudewijn, in Spanje.
Albert ontvangt in het kasteel van Laken wel hoge gasten, maar blijft samen met koningin Paola het nabijgelegen kasteel Belvedère (foto) trouw. Daar woont het stel al sinds 1959 en het is nu nog altijd hun Belgische uitvalsbasis op het koninklijke domein, als ze niet op reis zijn naar Frankrijk of Italië.
Tijdens Alberts koningschap (1993-2013) neemt kroonprins Filip zijn intrek in het kasteel van Laken. Hij doet dat na zijn huwelijk met Mathilde d'Udekem d'Acoz in 1999. Het jaar voordien was koningin-weduwe Fabiola alvast naar kasteel Stuyvenberg verhuisd.
Dat kasteel ligt ook op wandelafstand van de woonst van prinses Astrid, de zus van huidig koning Filip. Zij betrekt Villa Schonenberg, terwijl haar man prins Lorenz vaak afwisselt met Bazel (Zwitserland) waar hij mede-eigenaar is van een exclusieve bank. De hele familie woont dus in elkaars buurt, op het koninklijke domein, uitgezonderd prins Laurent met zijn gezin. De broer van Filip beschikt gratis over Villa Clementine in Tervuren.
Verborgen plekjes en omstreden tuin
Het kasteel van Laken met zijn befaamde serres herbergt enkele verborgen plekjes. Achter het atelier waar wijlen koningin Elisabeth schilderde en beeldhouwde, ligt een zwembad. Volgens voormalig journaliste Brigitte Balfoort dateert dat zwembad van 1937. "Oorspronkelijk was er een kerk gebouwd. Toen de kapel in het kasteel van Laken er kwam, werd de kerkruimte niet langer gebruikt. Koning Leopold III besliste om in de kerk dan een zwembad te bouwen", luidt het.
De afgelopen jaren rolde de koninklijke tuin (foto) opnieuw over de tongen. Die tuin zou ongeveer 180 hectare groot zijn (even groot als het ministaatje Monaco of goed voor ruim 250 voetbalvelden). Verschillende politieke partijen willen een deel van die immense tuin open voor het grote publiek, als gedeelde groene oase tussen het beton van Brussel.
Daarbij wordt gedacht aan de zones voor en achter het kasteel en de serres, zodat de koning nog voldoende hectares privé heeft. Het is bekend dat Filip erg graag jogt in de tuin en vroeger al eens een (voet)balletje trapte toen de kinderen jonger waren. Of om hondje Jeep uit te laten. Ook zou er een helikopterloods voorzien zijn in Laken. De koning heeft een helikopterbrevet en maakt er uiteraard gebruik van.
Brusselaar en journalist Nick Trachet reageerde in een opiniestuk in De Morgen op het voorstel om de tuin open te stellen. Hij eist dat de koning en vooral de reigers gerust gelaten zouden worden, want "de bomen huisvesten de grootste reigerkolonie van het koninkrijk". Trachet vreest dat een permanente openstelling van de tuin een ramp zou zijn voor de biodiversiteit. Die zou gebukt gaan onder mensen die picknicken en barbecueën, en kinderen die ravotten. Natuurpunt sprak dan weer tegen dat de tuin "interessant is voor fauna en flora". Het park zou niet op de juiste manier benut worden: te veel gazon en te weinig bomen.
Bekijk hier de "Koppen"-reportage (uit december 2016) waarin koning Filip ons een zeldzame blik in de tuinen gunt:
Deze video is niet meer beschikbaar. We beschikken momenteel niet over de rechten om deze video aan te bieden.
