De vijf boeken die het leven van Dirk Brossé veranderd hebben

De Koningin Elisabethwedstrijd voor viool is voorbij, en gewonnen door de Amerikaanse Stella Chen. Componist en dirigent Dirk Brossé zat op de laatste finale-avond in het panel op Canvas. "Er zijn twaalf winnaars en de rest is subjectiviteit," zei Brossé.

De Belgische kandidate Sylvia Huang kreeg de publieksprijs. Over haar zegt Dirk Brossé: “Ik heb haar enkele keren gedirigeerd, toen ze als jonge vrouw in het Nationaal Orkest van België speelde. Toen wist en hoorde iedereen al dat zij een bijzonder talent was.”

Dirk Brossé (°1960) is componist en dirigent met een lange staat van dienst. Op dit moment is hij artistiek leider van het Chamber Orchestra of Philadelphia en verdeelt hij zijn tijd tussen twee continenten. Hij schrijft orkestmuziek, ook voor films als “Daens” of “Parade’s end” of musicals als “14-18”.  In opdracht van John Williams dirigeerde hij de live-uitvoering van de muziek van "Star Wars".

Brossé eet, drinkt, ademt muziek. Maar hij is ook een aandachtige lezer. Boeken hebben zijn levensloop ook echt daadwerkelijk veranderd, blijkt uit een lang gesprek bij hem thuis in de groene rand rond Gent.

“Ik lees op vakantie, op een plek waar ik niet afgeleid ben. In onderbroken stukjes kan ik geen boek lezen,” steekt Dirk Brossé van wal. 

“Mijn boeken zien er uit als schilderijen, met kleurtjes, aantekeningen, ezelsoren. Als ik een gelezen boek weer ter hand neem, dan zie ik meteen wat me trof. Kijk wat ik hier heb onderstreept:  “Bedrijven zouden er goed aan doen hun werknemers af en toe te dwingen tot niets doen.” Op tafel ligt “Stil de tijd” van Joke Hermsen, waarover straks meer. 

“Puur ontspannende boeken à la Nicci French, daar ben ik van afgestapt. Ik kijk liever naar een film, die duurt maar anderhalf uur. Een boek lezen is een beetje werken, ik wil er mijn verstand en mijn fantasie bijhouden.” 

Dirk Brossé is zowat de helft van de tijd onderweg, van en naar de Verenigde Staten en elders in de wereld. “Onderweg lees ik artikels uit kranten of tijdschriften. Over psychologie of geschiedenis. Elk gestolen moment is goed om een artikel te lezen.”

Is Dirk Brossé ook verslaafd aan muziek beluisteren, loopt hij altijd met oortjes rond? “Ik luister niet zo veel naar muziek, tenzij beroepshalve. Als ik dirigeer, wil ik me niet laten beïnvloeden door interpretaties van anderen, en als ik componeer, dan heb ik alle moeite van de wereld om mijn harddisk te deleten. Al die muziek die ik ooit heb beluisterd, is ergens opgeslagen. Voor de musical ’14-’18 van Studio 100 had ik bijvoorbeeld een “Lacrimosa” gecomponeerd dat te veel op een stuk van Zbigniew Preisner leek, wiens werk ik kort daarvoor had gedirigeerd. Onderlinge connecties in het onderbewustzijn, dat is delicaat.”

“Als ik in bad lig, met ijsbergen van schuim, dan kom ik tot mezelf. Nietsdoen is heel belangrijk. Dan durf ik wel eens te luisteren naar een of andere Amerikaanse jazz-zender, zonder presentator. Al reizende, met mezelf als enige partner, dan grijp ik naar Frans chanson van Piaf, Aznavour, Brel. Om mijn gemoedstoestand te onderstrepen en te versterken: thuiskomen in melancholie.”

Hoog tijd voor de boeken. Het was een lastige klus voor Dirk Brossé om zich te beperken tot vijf. En tot op het laatste moment lag er een hogere stapel klaar op tafel. “Welk boek heeft je leven veranderd? Als je tot de essentie van die vraag doordringt, dan vallen de stukjes op hun plaats. Dan kom je terecht in je jeugdjaren, de periode waarin je emotioneel en intellectueel gevormd wordt."

De Club van Rome, een internationale groep wijze wetenschappers, brachten hun beroemdste “rapport” uit in 1972, met als titel: “Grenzen aan de groei”. Ze legden een verband tussen economische groei en de uitputting van de natuurlijke voorraden op aarde. De prognoses bleken niet accuraat, bleek later, maar het rapport zette de zorg voor klimaat en milieu wel voor het eerst hoog op de agenda. 

Dirk Brossé: “Als ik er bijna 50 jaar later op terugkijk, dan was die Club van Rome een groep brave engeltjes, want het is 100 keer erger dan ze voorspelden! Ik was ondersteboven van dit boek, als puber die de wereld wilde verbeteren met muziek en kunst was ik er kapot van. Ik was ook heel pessimistisch, want ik wist toen nog niet dat de mens ook een snugger beestje is met technologische oplossingen.” 

“Tot op de dag draag ik de gevolgen van dit boek: ik heb toentertijd beslist om nooit kinderen te hebben. Als je kritiek hebt op de overbevolking, dan moet je beginnen met jezelf. "Be the change you want to see," zei Gandhi, en dat heb ik letterlijk genomen. Enkele jaren geleden werd ik geridderd door de koning en die gaf mij een érfelijke titel. Toen heb ik met hem een intiem gesprek gehad over het nakomelingschap. En over mijn beslissing om geen kinderen op de wereld te zetten na het lezen van dit rapport van de Club van Rome.”

Heeft Dirk Brossé nooit getwijfeld aan zijn besluit, nooit spijt gehad? “Toch wel, af en toe komt dat boven, zeker als grote gebeurtenissen de tijd stilzetten in je leven. (In 2013 werd Aurore, de stiefdochter van Brossé vermoord na een bezoek aan de Gentse feesten, nvdr.) Maar het is wat het is.”  

De componist denkt wel na over zijn muzikale erfenis. “Over objecten maak ik me geen zorgen, maar dat oeuvre van zowat 400 muziekstukken die ik geschreven heb zou wel in stand gehouden moeten worden. Doorgaans doen nakomelingen dat, maar die heb ik dus niet. Daar denk ik wel over na. Het is des mensen om bezig te zijn met de voetsporen die we nalaten in de geesten en de harten van anderen.”

Beluister hier een interviewfragment van Dirk Brossé:

Ecologie en klimaat liggen Dirk Brossé dus al van kindsbeen af na aan het hart, maar als “very frequent flyer” bekent hij: “ Als ik kijk naar mijn ecologische voetafdruk, naar de vele uren die ik een vliegtuig doorbreng, dan ben ik beschaamd. Daar doe ik niet flauw over.” 

Op kleine schaal levert hij wel inspanningen: “Ik sorteer mijn afval, ik vraag op zondag aan de bakker om alles broodjes en zoetigheden in één zak te stoppen, ik ben diegene die op vakantie aan het strand in zwembroek allerlei plastic afval verzamelt. Het zijn natuurlijk kleinigheden, maar als een miljard mensen dat zouden doen, dan zou het wel opschieten.” 

Jiddu Krishnamurti was een Indiase spirituele leraar uit het begin van de 20e eeuw. Dirk Brossé kreeg dit boek van zijn therapeute. “Tussen mijn 36 en 40 jaar had ik een persoonlijkheidscrisis. Ik kwam mezelf tegen toen ik in de spiegel keek. Ik ging door een diep dal en zocht hulp bij een therapeute. Zij heeft me dit boek aangeraden.”

“Krishnamurti is geen goeroe, geen stichter van een nieuwe godsdienst. Wel heeft hij als een moderne Socrates veel geluisterd naar mensen die uit de hele wereld naar hem toe kwamen. Zijn verzamelde geschriften hebben me zo veel geholpen. Op zeker moment was het mijn bijbel. Ik paste een en ander toe en ik voelde me beter. We zijn allemaal van dezelfde stof gemaakt, en hoe dieper je teruggaat, hoe meer je de oerdrijfveren leert kennen en dan sta je al een heel stuk verder in je leven. Het gaat over niet oordelen, over loslaten.”

“Als je in een zwart gat zit, is echte zonnestraal welkom. Een wandeling, een boek, een gesprek met een therapeut. Dat is een beetje een vies woord; men denkt dat therapeuten er zijn voor zieke mensen. De toestand van de geestelijke gezondheid in Vlaanderen is verschrikkelijk. Er zijn per dag 28 zelfmoordpogingen! Dat vind ik zeer beangstigend.”

Dirk Brossé: “Een van de problemen is dat ons een feelgoodmaatschappij wordt getoond. In de reclame is alles happy: mooi huis, mooie auto, mooie kleren, lekkere vakantie. Dagelijks wordt ons gedicteerd hoe het leven er zou moeten uitzien. Dat is natuurlijk flauwekul. Al die likes op Facebook of Instagram zijn commerciële tools, bedoeld voor iets anders, niet om ons een happy gevoel te geven.” 

“Het leven is niet altijd leuk. Al die gevechten die we moeten leveren, al die oceanen die we moeten oversteken. Oud worden, ziek worden. Dat zijn taboes. Voor je tot het besef van “innerlijke eenvoud” van Krishnamurti komt, heb je wel aan de andere kant van de barrière moeten staan. We moeten door bepaalde processen heen om naar de essentie te raken. De eenvoud van een blad dat van een boom valt.”

Beluister hier een interviewfragment met Dirk Brossé:

Muziek heeft van nature een tijdsverloop, en als componist en dirigent houdt Dirk Brossé de klok natuurlijk strak aan de teugels. Daarom wellicht dat hij vaak en diep nadenkt over tijd. “Als je ouder wordt, is de tijd voor je korter en die achter je uiteraard langer. De kloktijd is beperkt. Als je geboren wordt, start er een stopwatch. Het lot, het universum bepaalt wanneer de knop weer wordt ingedrukt.” Bovendien is de perceptie van tijd subjectief. “Toen we straf kregen op school leek een kwartier nablijven wel een eeuwigheid te duren, maar als ik naar New York vlieg, zijn die zes, zeven uur zo voorbij.”

Voor de Nederlandse filosofe Joke Hermsen moeten we de tijd af en toe stilzetten en nietsdoen.”Ik pas dat toe, tijdens het componeren. Meerdere keren per dag yoga-oefeningen doen, of mediteren. Plat op de grond liggen. Dan stromen de gedachten uit me weg en probeer ik een te worden met mijn lichaam, via de ademhaling, via eenvoudige oefeningen,” verduidelijkt Dirk Brossé. 

Hij geeft toe: “Mijn leven is erg jachtig, knettergek eigenlijk, met al dat reizen en werken. Bij het lezen van dit boek dacht ik: moet ik mijn leven niet platgooien en herbeginnen, misschien met dezelfde materialen?  De kloktijd bepaalt voor 90 procent mijn leven. Maar in de overige 10 procent probeer ik in de universele tijd opgenomen te worden. Via meditatie en yoga, door een tocht te ondernemen binnenin mezelf.”

Dit boek van de grondlegger van de antroposofie die zijn naam gaf aan de bekende Steinerscholen heeft Dirk Brossé gelezen in 1990, in een tijd waar hij zelf veel lesgaf. 

“Het zette me aan het denken over het onderwijs. In de muziekschool moesten we allemaal eerst een jaar notenleer volgen, voor we een instrument mochten leren bespelen. Vertaald naar het gewone onderwijs is dat: eerst leren lezen en schrijven, en dan pas leren spreken! De wereld op zijn kop. Vandaar het grote succes van de Suzuki-methode voor jonge violisten, waar noten leren maar een middel is.” 

“Rudolf Steiner heeft me dingen bijgebracht over de lerende mens en de spelende mens. We zijn allemaal speelvogels. En we leren dingen door ze na te bootsen. Kijk naar de dierenwereld. Wonderlijk toch: hoe komt het dat een vlinder “weet” wat ze moet doen? Of een kleine olifant?  Kinderen leren maar viool te spelen, als hun moeder of vader ook viool speelt, zegt Suzuki. En ook: wie ooit een viool heeft beetgenomen, zal nooit nog een geweer in zijn handen houden. We zijn allemaal moordenaars, we zijn wrede mensen, tot alles in staat, zoals blijkt uit het boek “Homo sapiens” van Yuval Harari. De opvoeding moet dat tegengaan. 

Muziekonderwijs brengt ons bij de Koningin Elisabethwedstrijd, die net is afgelopen. “Ik heb veel bewondering voor mensen die hun hele jonge leven opofferen om binnen de krijtlijnen een zo perfect mogelijk uitvoering te brengen,” zegt Dirk Brossé. Maar de vraag is volgens hem: hoe zit het met creativiteit en inventiviteit?

“Wat is het verschil tussen een artiest en een kunstenaar? Dolfijnen in een dolfinarium zijn getraind om kunstjes te doen, in ruil voor een snoepje. Dat zijn artiesten. In de jaren 80 dirigeerde ik in China orkesten met muzikanten die daar niet voor gekozen hadden. Ze deden hun kunstjes in ruil voor een loon.”

“Je kan een vioolconcerto van Beethoven fantastisch spelen door het na te apen. Of je kan er je eigen ding mee doen, hoewel de marge klein is in de klassieke muziek. Het is een zeer dunne lijn. Ik heb tijdens de Koningin Elisabethwedstrijd al heel veel artiesten gezien, maar niet veel kunstenaars. Ook de jury gaat vaak op zoek naar de beste artiest.” 

Dit boek is het verhaal van een 90-jarige vrijgezel die zichzelf als verjaardagscadeau een nacht met een jonge maagd cadeau wil doen. “Het gaat over alle vormen van liefde. Over de liefde zelf. Hier op een extreme, maar poëtische manier gebracht,” zegt Dirk Brossé.  Hij schreef het muziekstuk “La soledad de America Latina” op tekst van Márquez, voorgedragen door Dirk van Esbroeck, voor de Wereldtentoonstelling in Sevilla in 1992, precies 500 jaar na de oversteek van Colombus. 

Bij zijn aanvaarding van de Nobelprijs literatuur had Gabriel García Márquez het ook over de eenzaamheid van Latijns-Amerika. “Toch bijzonder hoe één man het denken van een hele generatie heeft beïnvloed,” vindt Dirk Brossé.  

“Er zit zoveel poëzie in zijn boeken. Voor sommigen gaat het misschien niet snel genoeg vooruit. Hij kan 15 bladzijden over de geur in een hacienda schrijven, zodat je er deel van gaat uitmaken. Het is literatuur die de tijd doet stilstaan.” 

“Ik ben in het dorp Macondo in Colombia geweest waar Márquez is opgegroeid, inderdaad boven een bordeel. Hoe droef is het om in de prostitutie terecht te komen om je kinderen te eten te geven.”

“Deze 120 bladzijden hebben me doen nadenken over de liefde. In onze westerse samenleving is een relatie vaak one-to-one: A en B hebben een verhouding en dat is het dan. Die relatie is gedoemd om te mislukken als het geluk van A afhangt van B en omgekeerd. In een gezonde relatie kijken persoon A en B samen naar een punt C.  Het kunnen ook A, B en C zijn die samen kijken. Of A, B, C en D. Liefde zonder grenzen dus, die niets te maken heeft met leeftijd of afkomst, daar schrijft Márquez over. En misschien is dat wel het grote geheim van de liefde.”  

Bezige bij Dirk Brossé werkt intussen gestaag voort. Met zijn Chamber Orchestra of Philadelphia zijn nog concerten gepland tot eind 2022. Van de Nederlandse overheid kreeg hij de opdracht om een werk te componeren voor de viering van 75 jaar bevrijding na de Tweede Wereldoorlog. 

Een bijzonder project is wat hij zelf zijn “opus magnum” noemt. “Ik ben er al 30 jaar mee bezig en  in het voorjaar van 2021 wordt het uitgevoerd door Symfonieorkest Vlaanderen.” Naast klassieke instrumenten doen ook etnische instrumenten mee én artificiële intelligentie. “Ik zie muzikanten op het podium, maar misschien ook wel een robot. Ik zou graag hebben dat de toeschouwers van de ene verwondering naar de andere worden gekatapulteerd, dat ze stilstaan bij de betekenis van klank en geluid. Dat ze misschien zelfs een blinddoek dragen.” 

“Ik wil de mensen confronteren met klank die als het ware in ons DNA zit, maar waar we ons niet meer van bewust zijn.  Niet de artificiële klank die uit de radio komt, maar het geluid van water of van een cello. Dat zijn vibraties met een andere invloed op ons lichaam.”

“De biodiversiteit is aangetast, jawel, maar er is ook de auditieve vervuiling,” besluit Dirk Brossé. “Ik woon niet voor niets hier in een bosrijke omgeving. Hier kan ik nog min of meer de stilte ervaren.”      

Zin in meer boekentips? Ga dan naar de website langzullenwelezen.be. Neus rond in de boekenkast van andere lezers. Maak ook zelf een  virtuele boekenkast aan en geef bij elk boek je ongezouten mening en score.