Huisartsen willen ziektebriefjes voor korte duur weg: terecht? Kan dat zomaar? En wat is dan het alternatief?

3 op de 4 Vlaamse gemeenten kampen met een tekort aan huisartsen, zo schrijft Het Laatste Nieuws vandaag. Een van de verklaringen is dat jongere artsen zoeken naar een beter evenwicht tussen werk en privé en dus niet langer bereid zijn om 80 uur per week te kloppen. De artsenvereniging Domus Medica roept daarom op om onder meer de ondersteuning voor de artsen te versterken en de administratieve last te verminderen.

Een van de manieren dat te bewerkstelligen: de ziektebriefjes voor korte duur afschaffen, klinkt het. Dat beaamt ook de Antwerpse huisarts Sophie Van Steenbergen: "Wij vragen al heel lang om die af te schaffen. Die zorgen voor een grote belasting en weinig meerwaarde. Als je buikgriep hebt, weet je zelf wat je moet doen: uitzieken en niet in de wachtzaal komen zitten voor een briefje."

Het hoge woord is er nog maar eens uit, want het debat woedt eigenlijk al jaren: moeten we die ziektebriefjes afschaffen, op z'n minst voor de korte duur? Lode Godderis, professor arbeidsgeneeskunde aan de KU Leuven en CEO van de externe preventiedienst IDEWE, mengt zich steevast in die discussie. En zijn mening is duidelijk: het ziektebriefje werkt niet. 

"Het ziektebriefje is ingevoerd om zwart verzuim tegen te gaan, om mensen die onterecht op de ziekenkas staan eruit te halen", legde hij vorige week nog uit in "De wereld van Sofie" op Radio 1. "Wat blijkt uit onderzoek? Dat sommige mensen nog altijd onterecht het ziektebriefje gebruiken om thuis te blijven, ook al zijn ze niet ziek. Dus het werkt niet. Een tweede probleem is dat het voor 90 procent van de mensen die het wel goed menen een bijkomende belasting vormt." 

Godderis zegt met andere woorden, net als de artsen: afschaffen die handel. Want los van de administratieve last voor de arts is het vaak ook moeilijk beoordeelbaar of een ziektebriefje echt nodig is. "Er bestaat weinig wetenschap over hoe je dat dan moet voorschrijven en voor hoelang. Vergelijk het met een geneesmiddel: een ziektebriefje is een krachtig geneesmiddel, maar net zoals andere geneesmiddelen heeft het belangrijke neveneffecten bij langdurig en frequent gebruik. Het verschil is: geneesmiddelen zijn vaak tientallen jaren getest, maar ziektebriefjes hebben we ingevoerd zonder veel onderzoek naar de werking of nevenwerkingen."

Daar komt nog eens bij dat dat ziektebriefje in sommige andere landen zelfs niet eens (meer) bestaat. "Nederland kent geen ziektebriefje, in Noorwegen is het afgeschaft. Daar ziet men dat dat geen effect heeft op het korte ziekteverzuim. Zelfs integendeel: het korte verzuim neemt af."

De verklaring daarvoor is simpel, zegt Godderis: "De meest courante infectieziekten gaan na 1 à 2 dagen spontaan weer over. Dan zie je dat huisartsen hier toch 2 à 3 dagen voorschrijven, om zeker te zijn. Iemand met zo'n ziektebriefje zal effectief 3 dagen thuisblijven, ook al is zijn of haar maagdarmprobleem misschien na 1 dag opgelost. Maar als je mensen zich zelf ziek laat melden, komen ze gewoon terug werken als ze beter zijn. Je wint dus waarschijnlijk 1 à 2 dagen bij de meest courante aandoeningen. En dat zie je in de meeste landen die die switch gemaakt hebben naar wat ze noemen 'zelfcertificatie'."

Maar hoe moeilijk is dat in ons land, het ziektebriefje afschaffen? In theorie is het spotgemakkelijk, want een bedrijf kan dat gewoon zelf beslissen. De Belgische arbeidswetgeving legt het ziektebriefje niet eens algemeen op, weet Jan Vanthournout, specialist arbeidsrecht bij SD Worx. "De werknemer moet alleen een ziektebriefje tonen als een CAO of het arbeidsreglement dat voorschrijft. Als dat niet het geval is, moet dat enkel gebeuren als de werkgever er uitdrukkelijk om vraagt. Met andere woorden: het gebruik van het ziektebriefje al dan niet afschaffen, kan perfect op bedrijfsniveau worden geregeld."

Hallo werkgeversorganisatie Voka? Daar valt het idee al langer dan vandaag op een koude steen. "Die ziektebriefjes voor 1 dag afschaffen, zet volgens ons de deur open naar misbruik", zegt woordvoerder Eric Laureys. "Wie een zwaar weekend heeft gehad, meldt zich dan op maandag simpelweg ziek: dat kan toch niet de bedoeling zijn?"

(Lees verder onder de foto)

Vanthournhout beaamt dat je daar toch wel wat juridische vraagtekens bij kunt plaatsen. "In theorie is het: geen arbeid, geen loon, en de wetgever zegt dan in welke gevallen je loon wel gewaarborgd is. Maar als je afwezig bent op basis van een medisch feit, en je moet dus een gewaarborgd loon krijgen, heb je daar toch een bewijs voor nodig? Ook werknemers hebben daar belang bij, denk ik."

Voor de duidelijkheid: de artsen pleiten niet voor de afschaffing van de ziektebriefjes bij langdurige ziekte. Maar bij Voka vinden ze wel dat er voor die langdurig zieken een beter alternatief kan worden bedacht voor ziektebriefjes: "gezondheidsbriefjes" of "fit notes". "Daarin noteert de arts wat een werknemer wél nog kan", legt Laureys uit. "Zo wordt een langdurige zieke niet volledig van de werkvloer afgesneden."

Het is een idee dat professor Godderis trouwens zelf ook al heeft geopperd. "Nu zit je in een soort binair systeem: óf je bent gezond en je kunt werken, óf je bent ziek en je kunt niet werken. Er zijn nochtans redelijk wat tinten grijs daartussen. Dus moeten we misschien kijken naar bepaalde aanpassingen op het werk om het toch mogelijk te maken om te kunnen blijven werken. Ook een geleidelijke terugkeer helpt vaak in het herstel. Werken kan dus deel uit maken van de behandeling en hoeft niet iets te zijn dat je pas nadien opstart."

"Uit onderzoek blijkt dat een blijvend contact met collega's en leidinggevenden bijzonder belangrijk is bij langdurige ziekte. Ook hier geldt: uit het oog uit het hart. Als je een blijvend contact hebt, wordt die kloof tussen thuis en werk gedicht en is er ook meer bereidheid langs de kant van de werkgever om aanpassingen te doen, zodat die terugkeer geleidelijk kan gebeuren."

Alle creatieve voorstellen ten spijt, vindt Godderis zelf ook "dat we niet moeten overdrijven". "Als mensen echt ziek zijn, is rust vaak gewoon aan de orde."

Hij ziet in elk geval meer en meer bedrijven die daarbij ook effectief het ziektebriefje overboord gooien. "Bij IDEWE hebben we dat bijvoorbeeld ook niet meer. En ook bij ons zie je geen toename in kort verzuim, integendeel zelfs. Maar het vergt wel een andere cultuur: een cultuur van vertrouwen. En dat is soms niet eenvoudig van de kant van de leidinggevenden."