Yair Lapid, nieuwe formateur
Copyright 2020 The Associated Press. All rights reserved.

Wissel van de macht in Israël? Waarom een regering zonder Netanyahu nog lang niet zo zeker is

Vier weken waren niet genoeg voor Benjamin Netanyahu om een nieuwe regering te vormen voor Israël. De centrum­politicus Yair Lapid mag het nu proberen. Geen makkelijke opdracht, want voor een meerderheid moet hij ten minste acht uiterst verschillende partijtjes aan elkaar smeden, van progressief-links tot radicaal-rechts. En om één van die partijen aan boord te krijgen, moet Lapid wellicht het premierschap afstaan aan de rechtse partijleider Naftali Bennett. 

analyse
Bert De Vroey
Bert De Vroey is buitenlandjournalist bij VRTNWS.

Welkom in het grillige partijlandschap van Israël, waar de lijsten en allianties bij elke verkiezing weer herschikt worden en de verbrokkeling niet te stuiten lijkt. Juist dat maakt het telkens weer zo moeilijk om duurzame regeringen te vormen. Nu het Netanyahu niet gelukt is, is Yair Lapid in zijn nopjes met de kans die hij krijgt. Maar de puzzel die hij zal moeten leggen, is bijzonder complex.

De verscheidenheid

Het is een ratjetoe van partijtjes die te kennen gaven dat ze Yair Lapid als formateur wel zagen zitten. Laten we toch even het rijtje afgaan. 

  • Het gaat om Lapids eigen centrumpartij Yesh Atid ("Er is een toekomst") en zijn voormalige bondgenoten van Kahol Lavan ("Blauw en Wit") van Benny Gantz. 
  • Twee eerder linkse partijen willen meedoen, Labor en Meretz
  • Dan heb je nog twee fors rechtse formaties: Nieuwe Hoop (die zich afscheurden van Netanyahu's Likoed-partij) en Yisrael Beiteinu ("Israël ons huis"), de partij die goed scoort bij Israëliërs met roots in Rusland. 
  • En ten slotte heeft ook de Gezamenlijke Lijst, een Arabische (of Palestijnse) lijst, haar voorlopige steun toegezegd.

Met zoveel strekkingen en visies rond de tafel is de kans op slagen al niet bijster groot. Maar zelfs áls Lapid die zeven partijen achter een gezamenlijk regeerprogramma zou kunnen scharen, dan heeft hij nog geen meerderheid in het parlement. Er is nog een achtste partij nodig - en die wil haar huid duur verkopen. Om de radicaal-rechtse lijst Yamina binnen te halen, zou Lapid hun leider Naftali Bennett niets minder dan het premierschap willen gunnen: hij zou mogen starten als eerste minister, en na 2 jaar (of iets langer) zou Lapid het van hem overnemen.  

BEKIJK: Komt er een wissel van de macht in Israël? Dit zijn de hoofdrolspelers (Lees verder onder de video)

Videospeler inladen...

Wat ze gemeen hebben

Dat allegaartje aan partijen heeft niettemin twee dingen gemeenschappelijk. Om te beginnen hun afkeer van Bibi Netanyahu. Hoewel Naftali Bennett zelf politiek is opgeklommen onder Netanyahu (hij diende als zijn kabinetschef en later ook minister van Defensie), groeiden ze uit elkaar en werden ze steeds meer politieke rivalen. 

De zeven andere partijen zijn nog visceraler in hun weerzin tegen de machtspoliticus Bibi Netanyahu. Dat de waarnemend premier in een corruptieproces is verwikkeld, en dat de getuigenissen tegen hem intussen behoorlijk belastend zijn, sterkt hen in de overtuiging dat het tijdperk van king Bibi nu definitief voorbij moet zijn. 

Behalve die "alles-behalve-Netanyahu"-agenda is er nog iets dat de coalitie zou kunnen binden. Het zijn allemaal (in meerdere of mindere mate) seculiere partijen. Ze vinden dat de ultra-orthodoxe gemeenschap in Israël te veel invloed en privileges heeft verworven en willen daar paal en perk aan stellen. Die breuklijn in de Israëlische samenleving tussen seculier en streng-gelovig wordt in het buitenland soms onderschat, maar weegt voor Israëlische burgers (en kiezers) vaak veel zwaarder dan het conflict met de Palestijnen  - hoe cynisch dat ook mag klinken vanuit een Palestijns perspectief.

De Palestijnse olifant

Of die twee dingen voldoende zijn om een stevige regering op de been te brengen of lang in het zadel te houden, valt toch te betwijfelen. De "Palestijnse kwestie" zorgde de voorbije tien jaar, al bij al, voor weinig debat in de Israëlische Wetstraat. Links formuleerde weliswaar geregeld kritiek op Netanyahu's benadering, maar fundamenteel leek een groot deel van de politieke klasse vrede te nemen met de huidige status-quo: geen verdere  onderhandelingen met de Palestijnse Autoriteit over nieuwe stappen in het vredesproces, en een sluipende en kruipende uitbreiding van de Joodse nederzettingen op de Westelijke Jordaanoever. 

De vraag is of die stilzwijgende consensus kan voortduren in een regering van linkse, centrum-, rechtse en radicaal-rechtse partijen  - met daarbij ook nog een Arabisch/Palestijnse lijst. Kijk gewoon al naar de standpunten die iedereen inneemt wanneer het debat geopend wordt. Bennett en zijn Yamina-partij zijn zonder meer tegen een Palestijnse staat gekant en eerder geneigd tot annexatie van Palestijns gebied. De linkse en centrum-partijen steunen nog altijd het idee van de twee-staten-oplossing en vinden dat er weer onderhandeld moet worden. Lapid zelf toonde zich  voorstander van nieuwe gesprekken (zie filmpje). En ook al zou de Arabische Lijst zich in theorie kunnen beperken tot de belangen van de Arabische en Palestijnse burgers in het eigenlijke Israël (en zich niet zou bemoeien met wat er gebeurt in de Palestijnse gebieden)  - wat zal die partij doen mochten de spanningen op de Westbank of in Jeruzalem verder oplopen? 

Het lijkt heel onwaarschijnlijk dat die acht partijen hun meningsverschillen over de relaties met de Palestijnen gewillig zouden inslikken of niets zouden ondernemen wat die zelf opgelegde discipline zou verstoren. Vroeg of laat komt die olifant in de kamer ook op de regeringstafel te liggen. 


BEKIJK: Lapid is voorstander van onderhandelingen met de Palestijnen. Hij verweet de regering-Netanyahu dat die daarvoor geen moeite meer deed. Dit zei hij in september 2020. 

Videospeler inladen...

Kleur bekennen

De kans dat Lapid in zijn formatiepoging struikelt over de Palestijnse kwestie is daarom erg groot. Nu al zou de Arabische Gezamenlijke Lijst bezwaar maken tegen Naftali Bennett als premier, en één van hun zes verkozen parlementsleden dreigt al af te haken. In Bennetts eigen partij dreigt er dan weer verzet tegen een coalitie die de steun krijgt van Palestijnen  - ook daar wenkt dissidentie. 

We moeten het dus eerst nog zien voor we het geloven. Niettemin kan de oefening van de regeringsvorming zelf voor Israël een interessant moment opleveren. Want de Palestijnse kwestie zal toch ter sprake komen en politici zullen kleur moeten bekennen.

Associated Press

Oplopende spanning

Dat alles gebeurt tegen een achtergrond van toenemende spanningen. Op de Westelijke Jordaanoever werden deze week drie Joodse jongeren vanuit een auto beschoten, één van hen is aan zijn verwondingen overleden. Die terreurdaad krijgt, begrijpelijk, veel aandacht in de Israëlische pers. Veel minder interesse is er voor het geweld dat Joodse kolonisten de jongste tijd in toenemende mate ontketenen tegen Palestijnse bewoners van de Westbank. 

Schrijf Bibi Netanyahu nog niet meteen af

Ook in Oost-Jeruzalem loopt de spanning op. Daar moeten Palestijnse gezinnen op gerechtelijk bevel hun huis verlaten om plaats te maken voor Joodse settlers, wat solidariteitsacties heeft uitgelokt maar ook harde confrontaties met de politie. En dan was er eind april nog de mars van de uiterst rechtse Joodse groep Lehava. Een paar honderd aanhangers demonstreerden in het oude Jeruzalem onder het scanderen van slogans als 'Dood aan de Arabieren'. Kortom, er lijkt sprake van een radicalisering aan Joodse kant. Ook al gaat het om een beperkt segment van de Israëlische samenleving, de radicale en agressieve stemmen klinken luider en hun acties worden driester. 

In die context een centrum-regering op de been brengen, maar dan wel onder leiding van een radicaal-rechtse pro-kolonisten-politicus, dat lijkt een haast onmogelijke uitdaging. Het scenario waarin Israël in de zomer opnieuw naar verkiezingen gaat, is realistischer. Schrijf Bibi Netanyahu dus nog niet meteen af. 

Meest gelezen