"Levend fossiel" coelacant verrast opnieuw: reuzenvis wordt 100 jaar oud en zwangerschap duurt 5 jaar

Coelacanten zijn grote, kwastvinnige beenvissen die in de diepzee leven. Ze verschenen zo'n 400 miljoen jaar geleden op aarde, in het Devoon, zo'n 170 miljoen jaar voor de dinosaurussen. 

Ze waren enkel bekend van fossielen en lang werd gedacht dat ze samen met de dinosaurussen uitgestorven waren in de uitstervingsgolf op het einde van het Krijt, zo'n 66 miljoen jaar geleden. Die uitsterving, veroorzaakt door de inslag van een grote meteoriet betekende het einde voor zo'n drie kwart van alle soorten op aarde.

Het was dan ook een verrassing toen in 1938 een levende coelacant gevangen werd voor de oostkust van Zuid-Afrika. Later werden er nog meer exemplaren gevonden in de buurt van de Comoren, een eilandengroep voor de oostkust van Afrika, en de soort wordt de West-Indische Oceaan-coelacant of de Afrikaanse coelacant genoemd. In 1997 werd voor de kust van het Indonesische eiland Celebes een tweede soort ontdekt, de Indonesische coelacant. 

De onderzoekers gebruikten jaarlijkse groeiringen die afgezet worden op de schubben van de vissen om de ouderdom van individuele coelacanten vast te stellen - "net zoals je boomringen leest", zei marien bioloog Kélig Mahé van het Franse oceanografisch instituut IFREMER, de hoofdauteur van de nieuwe studie. 

Eerder hadden onderzoekers de ouderdom van vissen berekend door de grote lijnen te tellen op een bepaalde schub van de coelacanten. Maar de Franse onderzoekers ontdekten dat ze op die manier kleinere lijnen misten die enkel gezien kunnen worden met gepolariseerd licht - de techniek die ook gebruikt wordt om de ouderdom te bepalen van commerciële vissoorten. 

Het gepolariseerd licht legde voor elke grote lijn vijf kleinere lijnen bloot, zei mede-auteur Bruno Ernande, een mariene evolutionaire ecoloog bij het IFREMER. De onderzoekers kwamen tot de conclusie dat de kleinere lijnen beter overeenkwamen met een jaar in het leven van een coelacant, en uit hun onderzoek bleek dat hun oudste exemplaar 84 jaar oud was. 

De eerdere studies kwamen uit op een maximale ouderdom van zo'n 20 jaar, wat meteen ook betekende dat de coelacant behoorde tot de snelste groeiers van alle vissen. Dat zou vreemd zijn voor een diepzeevis, aangezien die meestal een trage stofwisseling hebben en traag groeien. 

"Nadat we de levenslijn van de coelacant herzien hebben op basis van onze nieuwe schatting van de ouderdom, lijkt het erop dat hij tot de traagste groeiers van alle vissen behoort, of zelfs de traagste is, en dicht in de buurt zit van diepzeehaaien en zaagbuikvissen", zei Ernande. "Een levensverwachting van een eeuw is wel wat". 

De Groenlandse haai, een grote roofvis uit de diepzee, kan de eer opeisen het langst levende gewervelde dier op aarde te zijn, met een levensverwachting van wel 400 jaar. Zaagbuikvissen - roughies of slimeheads in het Engels - zijn een familie van doorgaans kleine, uitzonderlijk lang levende diepzeevissen. 

Coelacanten worden traag volwassen zoals andere diepzeevissen als haaien en roggen, hoewel ze daar niet genetisch verwant mee zijn en grote evolutionaire verschillen vertonen, zei Ernande. "Ze hebben mogelijk een gelijkaardige levensloop ontwikkeld omdat ze soortgelijke leefmilieus delen", zo zei hij.

De onderzoekers stelden ook vast dat de coelacanten zich traag voortplanten. De vrouwtjes worden pas seksueel rijp als ze bijna 60 jaar zijn, de mannetjes kunnen zich voortplanten tussen hun 40e en 69e levensjaar. 

De Franse wetenschappers onderzochten ook twee embryo's met hun nieuwe techniek en berekenden dat het oudste embryo 5 jaar oud was en het jongste 9 maanden. Ze denken dus dat de zwangerschap bij coelacanten minstens 5 jaar duurt, en Ernande zei dat hij en zijn collega's daarover erg verbaasd waren. 

Het is de langste zwangerschap uit het dierenrijk die we kennen, langer dan de 3,5 jaar van franjehaaien en de 2 jaar van olifanten en doornhaaien.

Coelacanten zijn ovovivipaar, wat wil zeggen dat de eitjes in het lichaam van de vrouwtjes blijven en daar groeien, tot de jongen levend geboren worden. 

De onderzoekers zeiden dat de late seksuele rijpheid en de lange drachttijd, in combinatie met de lage vruchtbaarheid en de kleine populaties, de coelacanten erg gevoelig maken voor natuurlijke of door de mens veroorzaakte verstoringen van hun leefmilieu, zoals extreme klimaatomstandigheden of te veel onbedoelde visvangst.     

Nadat in 1938 een levend exemplaar gevangen was van een vis die men tot dan toe enkel van fossielen kende, werd de coelacant een 'levend fossiel' genoemd. Dat is echter een benaming die wetenschappers nu liever vermijden. 

"Een fossiel is per definitie dood, en de coelacanten hebben een hele evolutie doorgemaakt sinds het Devoon" zei bioloog en mede-auteur van de studie Marc Herbin van het Muséum national d'Histoire naturelle in Parijs. 

Coelacanten behoren tot de kwastvinnigen op basis van de vorm van hun vinnen. Die verschillen structureel van de vinnen van andere vissen en gedacht wordt dat ze voorlopers zijn van de ledematen van de eerste gewervelde dieren op het land. 

Coelacanten leven in de oceanen op een diepte tot wel 800 meter, al zijn de meeste exemplaren tot nu gevangen op zo'n 200 meter. Ze jagen 's nachts en overdag rusten ze alleen of in kleine groepen in vulkanische grotten. 

De vrouwtjes zijn iets groter dan de mannetjes: ze worden zo'n 2 meter lang en kunnen 110 kilogram wegen.

Zoals gezegd zijn er twee soorten die allebei bedreigd zijn: de Afrikaanse of West-Indische Oceaan-coelacant en de Indonesische coelacant. 

Deze studie spitste zich toe op de Afrikaanse soort en men gebruikte schubben van 27 individuen uit twee museumverzamelingen voor het onderzoek. Coelacanten zijn immers zo bedreigd dat onderzoekers alleen specimens mogen bestuderen die al gevangen en dood zijn. 

De studie van Mahé, Ernande en Herbin is gepubliceerd in Current Biology. Dit artikel is gebaseerd op telexen van Reuters en Associated Press.