Kijk binnen in FIDES, een psychiatrische afdeling die daders van seksueel geweld begeleidt en behandelt

Twintig mannen zitten op een stoel in een cirkel. Een nieuwe bewoner, hier spreekt men over ‘een cliënt’, is gearriveerd bij Fides. Fides is de afkorting van Forensisch Instituut voor DEviante Seksualiteit. Het is een afdeling van het Psychiatrisch Centrum Sint Amandus in Beernem. 

Telkens een nieuwe cliënt bij Fides komt, presenteren de andere cliënten zich kort aan hem. Op amper een paar minuten heeft iedereen gezegd wat hij te zeggen heeft: zijn feiten.

“Aanranding van de eerbaarheid en slagen en verwondingen.”

“Verkrachting van minderjarige.”  

“Afpersing en verkrachting van meerderjarige.”

“Verkrachting op kind jonger dan 10 jaar.”

“Openbare zedenschennis. Aanranding van de eerbaarheid met geweld.”

“Bezit van kinderpornografie.” 

De woorden goed laten doordringen vraagt meer tijd. De pijn van de slachtoffers, de ellende, de verwoesting van levens, die achter de opsomming schuil gaat, is nauwelijks voor te stellen.

De daders worden bij Fides beschouwd als mensen die hun verantwoordelijkheid moeten nemen. Van ‘s morgen tot ‘s avonds worden uiteenlopende therapieën gegeven. Het doel is duidelijk: besef als dader wat je gedaan hebt en leer hier niet opnieuw hetzelfde te doen. 

Want finaal is dat de norm: men wil vermijden dat de mannen opnieuw in de fout gaan en slachtoffers maken. In het geval van Fides slaagt men daarin voor, orde van grootte, een kleine 90 procent. Men ziet onder de eigen cliënten een recidive van 13 procent. Die cijfers moeten gerelativeerd worden want er is ook een dark number. Niet alle recidive wordt gerapporteerd. 

Er is ook nauwelijks wetenschappelijk onderzoek in België dat hierover betrouwbare cijfers heeft. Internationaal onderzoek bevestigt wel dat cijfer. Veralgemeend gezegd zal zonder behandeling 20 procent van de daders recidiveren, met behandeling is dat 10 procent.

Er is een enkeling die op eigen initiatief gevraagd heeft om libidoverlagende medicatie. Want het is vreemd om te zeggen, maar sommige daders lijden ook onder hun eigen fantasieën. “Ik wil geen feiten meer plegen, maar ook geen fantasieën meer hebben", zo zei een van de cliënten. 

In de wereld van de hulpverlening is het een omstreden kwestie. Een behandeling met medicijnen werkt enkel zo lang de medicijnen ook genomen worden. Welke garantie heb je dat iemand, ook na zijn therapie, zijn medicijnen blijft nemen? Bovendien zijn de bijwerkingen soms ook aanleiding tot nieuwe frustraties die dan weer de bron zijn van nieuwe feiten. Medicatie (of castratie zoals wel eens wordt gesuggereerd) is dus zeker niet te beschouwen als wondermiddel.   

De behandeling bij Fides is erg intensief. "Misschien is dat nog wel het zwaarst van al: 24 uur op 24 uur, zeven dagen op zeven samenleven met 20 andere seksueel delinquenten,” zo verwoordt een cliënt het. Er zijn geen geheimen voor elkaar. Iedereen moet openlijk zijn. 

“Ben je gelukkig?” vroeg de psychiater me bij de aanmelding. “Neen, wat had u gedacht?” “Wel wij gaan ervoor zorgen dat je hier gelukkig wordt want gelukkige mensen plegen geen feiten.”  De anekdote wordt me verteld door een man die een paar maanden geleden werd opgenomen bij Fides. Het klinkt eenvoudig,maar er zit wel een grote kern van waarheid in. 

Want merkwaardig is ook dat zo’n drie op de vier cliënten die hier verblijven zelf ook slachtoffer was van seksuele feiten. Het maakt de scheidingslijn tussen dader en slachtoffer er niet duidelijker op. 

Fides is een van de drie residentiële centra in Vlaanderen waar seksuele delinquenten residentieel behandeld worden. Dat betekent dat men ter plaatse, in een afdeling van een psychiatrisch centrum, voortdurend verblijft. Daarnaast zijn er in Vlaanderen nog de twee Forensisch Psychiatrische Centra, een 15-tal erkende centra waar men kan worden behandeld zonder dat men er permanent moet verblijven. En er zijn ook privétherapeuten. 

De behandeling bij Fides kadert in de strafuitvoering. Alle mannen kregen een gevangenisstraf of een interneringsmaatregel en volgen de therapie dus met een serieuze stok achter de deur. Als men de voorwaarden niet naleeft, wordt men terug naar de gevangenis gestuurd.  

Tegelijk zijn alle mannen in principe gemotiveerd. ‘Als je er niet zelf in gelooft, begin er dan niet aan,” zo zei me een man die er inmiddels meer dan twee jaar verblijft. Achter deze uitspraak zit een groot maatschappelijk probleem. Want daders van seksuele delicten kunnen er natuurlijk ook voor kiezen om geen therapie te volgen. Als je als dader veroordeeld wordt tot een bepaalde straf, kan je ervoor kiezen die straf ook helemaal uit te zitten. Je zit dan wel langer in de gevangenis (omdat je je straf helemaal uitdoet en dus niet voorwaardelijk vrijkomt) maar eenmaal je vrij bent, ben je ook helemaal vrij.  

Al is dat laatste niet helemaal juist. Zeker bij zware feiten kan er door de rechtbank naast een straf ook een TBS-maatregel uitgesproken. TBS staat voor terbeschikkingstelling. Het komt erop neer dat veroordeelden op het einde van hun straf toch nog onder controle van justitie blijven. En niet zelden blijven seksueel delinquenten zo ook na hun straf toch nog in de gevangenis zitten, bijvoorbeeld omdat het risico op herval te groot wordt geacht. In de Belgische gevangenissen verblijven op dit moment in totaal 98 mensen die hun straf helemaal hebben uitgezeten, maar toch nog onder dat TBS-statuut in de cel moeten blijven.  

Er zijn meer kandidaten dan plaatsen bij Fides en dus is er een wachtlijst. Fides werkt ook met eigen selectiecriteria: mensen met een te laag IQ worden niet opgenomen. Motivatie is een andere norm. Omdat er meer kandidaten dan plaatsen zijn, kan Fides zelf ook zijn ‘cliënten’ kiezen. Men zou in theorie dan kunnen werken met die mensen waar het gemakkelijkst therapeutische eer mee te rapen valt.  De gemakkelijkste gevallen dus waar de kans op succes het grootst is. Dat doet men bewust niet, zo zegt FIDES. 

Hoe verschrikkelijk feiten van seksueel geweld ook zijn, er is ook reden tot optimisme. Behandeling werkt. Vandaar ook dat de overheid hierop inzet. Er is sinds 1999 een wettelijk kader voor de aanpak van daders van seksueel misbruik. Iedereen erkent dat behandeling en begeleiding zinvol is om recidive te voorkomen.