Seks, pers en politiek: de inquisitie van Gary Hart

Het schandaal rond Gary Hart was een keerpunt in de Amerikaanse politiek en journalistiek. Hart werd als mogelijk presidentskandidaat in 1987 door journalisten van The Miami Herald bespioneerd. Ze zagen een andere vrouw en schreven dat hij wellicht een slippertje had gemaakt met de 20 jaar jongere Donna Rice.

Zijn politieke loopbaan spatte uiteen, al was Hart toen met zijn 51 jaar een van de grootste politieke talenten van zijn generatie. In 1984 al had hij bij de Democratische voorverkiezingen in meer staten getriomfeerd dan de uiteindelijke winnaar, Walter Mondale: 26 staten voor Hart, 19 voor Mondale. Maar: Mondale kreeg de voorkeur van de Democratische partijbonzen en werd de presidentskandidaat. Hij werd vervolgens verpletterd door Ronald Reagan.

Had Hart een relatie met Donna Rice of niet? Maakt het iets uit? Plotseling werd de zweem van overspel of een andere vrouw op het toneel beschouwd als een vorm van politiek bedrog. Als je als journalist zo'n verhaal in de buitenwereld kon brengen, werd dat beschouwd als een daad van moed en durf (sic).

Dat je in navolging van Bob Woodward en Carl Bernstein de leugens van een politicus kon ontmaskeren en aanklagen, was toen een heldendaad. Zoek de schurk! De affaire-Hart werd het begin van een heksenjacht op de zwakheden in het privéleven van politici. De muren tussen een publiek mandaat en het privéleven werden gesloopt. De muur tussen politiek en celebritycultuur verdween. En toen was van een Donald Trump zelfs nog geen sprake. 

Een tijd geleden maakte Jason Reitman een film over de hele zaak: The Front Runner. Reitman, die ik daarover interviewde, vond het noodzakelijk om nu deze film te maken, omdat de affaire-Hart op veel punten een spiegel voorhoudt. Hoe pers en politiek zijn afgegleden.

Ik mocht ook vijf minuten vragen stellen aan filmster Hugh Jackman die de rol speelt van de onfortuinlijke Gary Hart. Een intrigerende figuur, vindt hij zelf.

Bekijk hieronder het interview van Björn Soenens met Hugh Jackman over zijn rol als Gary Hart in "The Front-Runner"

Oscarwinnaar JK. Simmons kroop voor The Front Runner in de huid van de campagnemanager Bill Dixon, die de politieke zeden snel zag veranderen en de crisis voor zijn ogen zag ontploffen. Als een ruimteveer dat net na de lancering uiteenspatte.

Bekijk hieronder het interview van Björn Soenens met JK. Simmons

Dit leek voortaan het enge journalistieke uitgangspunt: “We know you’re a fraud somehow. Our job is to prove it.” Time Magazine had op 18 mei 1987 een veelzeggende omslag: Hart’s Fall. Questions about press ethics. Bij Newsweek klonk het: Sex, Politics and the Press.

Gary Hart werd door vriend en vijand beschreven als een briljante en intellectuele man. Misschien was hij zelfs de meest visionaire politicus van zijn generatie. Een staatsman van de oude stempel, slimmer dan de rest van ons. Hart: de belangrijkste politicus die nooit president werd. “The great American President who never was.”

Hij was nog het soort politicus dat de wereld wilde uitleggen, over beleid sprak in plaats van over zijn favoriete zwembroek. Hart vond dat zijn privéleven privé was. Privé was voor hem even relevant voor de politiek als een geboortevlek of een ontbrekende tand. Niet, dus.

Hart verwoordde het scherp: “We have to question the system for selecting our national leaders that reduces the press to hunters and the presidential candidates as the hunted. A system that has reporters in bushes, photographers peeking in our windows, helicopters hovering over our roofs…. After all of that, some wonder why some of the best people in this country choose not to run for higher office.” 

Hoe de geschiedenis kan lopen. Was Hart toen president geworden, dan was er nu allicht geen George Bush de oudere geweest, en ook geen Bush de jongere, die zijn politieke loopbaan voortborduurde op het Witte Huis van zijn vader. Was Hart president geworden, dan was er geen invasie geweest in Irak, en geen terreurgolf nadien.

“Wat als”, is soms een hele boeiende denkoefening met verstrekkende gevolgen. In het geval van Hart: hoe slechts een foto van een vrouw met een politicus de hele loop van de geschiedenis heeft kunnen veranderen. 

Ach, overspel bij Amerikaanse politici. Franklin Roosevelt, John Kennedy, en Lyndon Johnson: allemaal bedrogen ze hun vrouw, ook tijdens hun presidentschap. Et alors! Reporters zwegen daarover in alle talen, het werd niet relevant gevonden voor het belang van het land.

Veelzeggend is de uitspraak van Johnson tegen reporters: “One more thing boys. You may see me coming in and out of a few women’s bedrooms while I am in the White House, but just remember: that’s none of your business.” De reporters onthielden dat, ze zwegen, en ze kregen - zoals het hoort - alle informatie die ze wilden krijgen over staatszaken.

En ze repten met geen woord over andere vrouwen. Ondanks de privéschandalen die hem teisterden, bleef ook Ted Kennedy daarom een fel gerespecteerd senator, een icoon bijna. De leeuw van de Senaat noemden ze hem na zijn dood in 2009.

Gary Hart kreeg nul komma nul mededogen in de pers. Er was dan ook iets fundamenteels veranderd in 1987. Bij Hart was het zoeken naar en het vinden van mogelijke vunzigheid over een vermeende affaire plots aanvaardbaar. Reporters van The Miami Herald lagen dagen op de loer rond zijn huis in DC.

Na Watergate en de leugens over Vietnam verschoof de focus van de journalistiek steeds meer naar persoonlijke moraliteit. Na de val van Nixon in 1974 wilden Amerikanen een president die ze niet alleen de nucleaire codes konden overhandigen, maar die ze ook konden vertrouwen als vriend of vader.

De sociale codes veranderden ook volop. Voorheen werd overspel bij machtige mannen als normaal beschouwd. Kennedy en Johnson regeerden in de tijd van Mad Men, waarin een middaglunch gedrenkt in Martini’s even normaal was als een affaire of een occasionele wip met de secretaresse. In dat tijdperk was overspel een beetje als roken: een klein gebrek dat erbij hoorde, en geen morele misdaad.

Twintig jaar later kwam de cultuuromslag. Alles veranderde door krachten die ontketend werden door het tumult van de roerige jaren 60. Het feminisme verscheen op het toneel, het seksisme werd ter discussie gesteld en de vrouwenbevrijdingsbeweging veranderde totaal het verwachtingspatroon van en voor vrouwen in het huwelijk.

Plots werd bij uitbreiding ontrouw in het huwelijk een vorm van politiek overspel en verraad. Ook dat moest voortaan worden aangeklaagd, en nog het liefst publiekelijk. Links wilde gelijke rechten voor vrouwen en rechts pleitte tegelijk voor een strijd tegen Amerika's morele verval.

Ook de media veranderden in ijl tempo. Door de komst van de televisie en door het verwoestende Watergateschandaal kreeg je een nieuw soort reporters: beroemdheden, helden van een nieuwe generatie. Woodward en Bernstein! Plots was er geen grotere roeping in de reporterskunde dan het ontmaskeren van de leugens van een politicus. Go get ‘m!

CNN werd pas in 1980 opgericht door Ted Turner. Eén van de eerste programma's was Crossfire, waar voor en tegen lijnrecht tegenover mekaar werden gezet. Crossfire werd het begin van een evolutie die nooit meer zou stoppen.

Het echte nieuws, de feiten en de reportages te velde werden vervangen door meningen en eindeloos gepraat. Het was het begin van oeverloos welles - nietes op tv. Met nefaste gevolgen voor de gezondheid van het debat. De verzuring nam zienderogen toe. 

Bekijk hieronder de kritiek van Jon Stewart in "Crossfire" over "Crossfire".

De komst van satellieten bracht het nieuws altijd maar sneller in de huiskamer, 24 uur op 24, 7 dagen op 7. En dat beest moest voortdurend worden gevoed. Ik maak dat zelf ook voortdurend mee.

Als er ergens iets gebeurd is - neem een bloedige schietpartij in Las Vegas - dan staan er tientallen schotelantennes en reportagewagens naast mekaar in een soort mediadorp.

Ik sta plots in een soort circustent naast Anderson Cooper van CNN of Bret Baier van Fox News. Hoe meer drama, hoe beter en hoe langer de kijker aan zijn toestel gekluisterd blijft. Met Gary Hart brak het moment aan dat nieuws en politiek een vorm werd van vermaak en opwinding.

Matt Bai, een Amerikaanse journalist, noemt het de tabloidisering van het Amerikaanse leven. “Scandal began outgunning substance, daily”, schrijft Bai in zijn boek All the Truth is out (2014).

En dat begon dus allemaal middenin de jaren 80 van de vorige eeuw, bijna gelijklopend met de opkomst van Gary Hart. Een perfecte storm leek in de maak: veranderende mores, snellere media, meer focus op het persoonlijke leven, de voortdurende zoektocht naar schandalen.

Te midden daarvan dook Gary Hart op, een figuur die veel aandacht trok, president wilde worden, én ook nog eens van vrouwen hield - en al die andere vrouwen waren niet zijn vrouw. Voor alle duidelijkheid: het gebeurde met wederzijdse instemming. Geen #Metoo-toestanden.

Soms verliet Hart een tijdje zijn vrouw Lee (in de jaren 70), en ging hij periodiek inwonen bij zijn maatje Bob Woodward, en niemand die daar vragen bij stelde toen. Et alors! Niemand had daar zaken mee, toen.

Hart kreeg aandacht, toen, voor zijn politieke wijsheid. “If you think education is expensive, wait until you find out how much ignorance costs", zei hij. Hart haatte vragen over zijn persoonlijk leven. Hij vond dat ze er niet toe deden. Hij wilde president worden vanwege zijn ideeën.

Paradoxaal genoeg begonnen reporters in zijn leven te graven, precies omdat Hart ze daartoe uitdaagde en omdat hij graag het mysterie bewaarde.

En toen op een dag kreeg Tom Fiedler van The Miami Herald een anoniem telefoontje van een vrouw. Dat klonk zo: “Gary Hart is having an affair with a friend of mine”, zei de belster.

Ze beschreef een feestje op een boot, The Monkey Business. De naam Donna Rice viel niet, nog niet. De belster zei wel dat de vrouw hem komende vrijdag zou zien in Washington. Tegen de reporter zei ze: “Misschien moet u er naartoe vliegen?” Tientallen jaren later bleek de anonieme belster een vrouw die jaloers was op haar vriendin omdat ze met Hart aanpapte.

Fiedler vloog prompt naar Washington om de zaak te volgen en te onderzoeken. Het kon hem niet schelen met wie Hart sliep, zei hij, maar als hij zijn vrouw bedroog, dan was hij wel een leugenaar, een bedrieger en een hypocriet.

Had Hart overigens niet aan zijn kiezers gezegd dat hij integriteit en ethische standaarden hoog in het vaandel voerde? Hart had het natuurlijk - toen hij dat zei - niet over zijn privé- of over zijn seksleven, wel over het bestuur van het land. Hij had het veeleer over de onethische en illegale wapenverkoop van de regering-Reagan aan Iran om de contrarebellen in Nicaragua te financieren.

Nooit eerder had een reporter, in dit geval van The Miami Herald, op de loer gelegen bij het huis van een politicus, inclusief verrekijker en telelens, om te zien of er een andere vrouw was dan de echtgenote van Gary Hart, Lee Hart - die tot op vandaag getrouwd is met Gary. Ze zagen Hart buitenkomen met Donna Rice. Meer was er nooit te zien. Geen kus, geen romantiek, niets.  Et alors!

Later zou de politieke strateeg van de Republikein George Bush, de legendarische Lee Atwater, op zijn sterfbed (hij was pas 40) in 1991 bekennen dat hij Hart in de val had gelokt door hem te laten uitnodigen op een bootfeestje, met jonge vrouwen. Daar zou dan een compromitterende foto worden gemaakt, om Hart later ten val te kunnen brengen, mocht hij té populair worden. Het was de journalist James Fallows van The Atlantic die het schokkende verhaal 31 jaar na de affaire uitbracht.

Ach, vuile politiek. Het gebeurt nog elke dag. Soms is het écht wel monkey business.

Vóór 1968 werden Republikeinse en Democratische presidentskandidaten aangewezen door partijbonzen in achterkamertjes. Veel democratische besluitvorming kwam daar niet bij kijken.

Pas vanaf de jaren 70 dook het systeem van de voorverkiezingen op: de kiezers bepaalden voortaan wie hun favoriete kandidaat voor de partij was. De media wierpen zich op als de ultieme scheidsrechter: zij zouden de kiezers helpen om de juiste keuze te maken.

Maakte het eigenlijk iets uit of Gary Hart loog over zijn seksleven? Maakte hem dat een slechter politicus dan John Kennedy die liefjes bij de vleet had en van wie niemand dat toen iets kon schelen? Maar, zoals ik eerder al meldde: door Watergate voelde iedereen zich bedrogen en verraden door politici aan de top (Nixon en co).

De nieuwe generatie vertrouwde presidentskandidaten niet meer. Elk van hen heeft ongetwijfeld iets te verbergen of een lijk in de kast zitten, was de standaardredenering. Allemaal bedriegers, schuldig tot het tegendeel bewezen is. De wereld op zijn kop.

De journalist die het verhaal uitbracht, Tom Fiedler (1946), beschouwde zichzelf als de enige resterende buffer tussen Amerika en een nieuwe, bedreigende, immorele president. Fiedler sloopte eigenhandig de laatste beschermingsmuur tussen openbaar en privéleven.

Tot dat moment was de paparazzi-journalistiek een geheel apart universum dat veraf stond van de politiek. Maar, hoe meer de politieke verslaggeving zich begon toe te spitsen op de persoon achter de politicus, en hoe vaker politici zelf hun opwachting maakten in tv-shows, hoe méér roddelbladen als People en The National Enquirer hen begonnen te zien als (te vallen) sterren in een nationaal drama.

Zo kwam het dat er plotseling beelden werden gemaakt door de ramen van het appartement van Donna Rice in Miami. Fotografen zaten met telelenzen vanop bootjes in het water hun plaatjes te maken. Helikopters met camera’s vlogen over. Buren van Rice verhuurden hun flats aan neuzende, sensatiebeluste (en goed betalende) tv-stations.

Op de nationale televisie zag je ook de focus verschuiven. Op de dag dat de ophefmakende hoorzitting zou beginnen met kolonel Oliver North over de illegale Amerikaanse wapenverkoop aan Iran, opende het NBC-journaal met Tom Brokaw vreemd genoeg met een reactie van Gary Hart op vermeende contacten met een vrouw die niet zijn echtgenote was.

De tabloidisering was begonnen. De laagste instincten wonnen (en dat doen ze nog steeds) en vernietigden een politieke kandidaat op basis van, ja, op basis waarvan eigenlijk? 

De pers ging in verdedigingsmodus. Dit gaat niet over een vermeende affaire zeiden ze, maar wel over een presidentskandidaat die ons een rad voor ogen draait over zijn huwelijkse trouw. Misschien heeft Hart over andere zaken ook gelogen? Het werd de Inquisitie van Hart. De brandstapel stond klaar.

Het drama werd voltrokken door journalisten die Hart goed kende van vorige politieke campagnes, mensen die al langer met hem optrokken. Journalisten die overigens zelf geregeld scheve schaatsen reden tijdens hun lange afwezigheden van huis. Campagneseks werd het genoemd.

Uitgerekend die mensen vroegen Gary Hart nu openlijk of hij zijn vrouw misschien had bedrogen. En zij noemden hém in hun journalistieke bijdragen hypocriet?

Cynisch genoeg was het uitgerekend voormalig president Richard Nixon die de Democraat Hart een troostende brief schreef. 

Even later kwam de genadeslag voor Hart. Het roddelblad People publiceerde een oudere foto van Gary Hart terwijl hij poseerde met Donna Rice op zijn schoot. Toen had één foto nog de macht om iemand te breken, lang voor de komst van virale sociale media. De ontrafeling van Gary Hart bracht een heftig debat over de Amerikaanse journalistiek op gang.

Ook de politiek was nu een vorm van vermaak geworden, met beroemdheden in de hoofdrol. Later zou dat Donald Trump helpen in zijn gooi naar de macht. Het succes van zijn tv-show The Apprentice katapulteerde Trump eerst naar grote roem en bekendheid en pas later naar de macht.

En seksschandalen allerhande zouden Trump nooit van zijn voetstuk kunnen stoten. Trump was al een figuur die groter was dan het leven zelf.

Het ging in de media niet meer over wat politici geloofden of wilden realiseren. Het ging over hun temperament, hun zwakheden, of hun seksleven. En als er wat ontdekt werd, volgde een publieke steniging tot de betrokkene verdween en politiek begraven was.

“Een gedachte om te onthouden", schrijft Matt Bai in The Truth is Out (2014): “We came to confuse actual leadership with the capacity to endure, and to entertain.”

Die nieuwe constellatie leidde uiteindelijk tot de opkomst van kandidaten die alleen maar slogans hoefden te spuwen, het volk in vervoering konden brengen, of mensen opjutten om op tv veel aandacht te krijgen. De beleidsplannen van een kandidaat deden er niet echt meer toe, en zo nam zienderogen ook de kwaliteit of het soortgelijke gewicht van politici af.

En zo zijn we bij het nu aanbeland: een pornoster op tv krijgt meer aandacht dan de groeiende armoede bij Amerikaanse bejaarden, of de toenemende hordes daklozen in de VS. 

Ja, in het geval van Gary Hart kwam een vermeend schandaal naar boven dat iemand politiek koud maakte. Zoals Hart zelf zei: “A scandal, to me, is a child living in poverty. An elderly person without medicine. Those are scandals.” Maar, helaas, daar was en is vaak geen interesse voor.

Dàt is de ware historische betekenis van Gary Hart.