30 jaar geleden: Helmut Kohl zet de twee Duitslanden op weg naar eenheid
Na de val van de Berlijnse Muur op 9 november 1989 stelde zich de vraag of het communistische Oost-Duitsland nog een toekomst had. Op 28 november '89 gaf de West-Duitse bondskanselier Helmut Kohl het antwoord: neen.
Bij de oprichting van de Duitse Bondsrepubliek (West-Duitsland) stond in het Grundgesetz (voorlopige grondwet) dat die gold voor "het hele Duitse volk". De hoop dat het door de Sovjets bezette oosten snel zou toetreden, werd kort daarop echter de kop ingedrukt door de oprichting van de communistische DDR in Oost-Duitsland.
Na de val van Berlijnse Muur op 9 november '89 en de snelle ineenstorting van het communisme in Europa, leek de DDR echter een anachronisme geworden. Daar was op 13 november de hervormer Hans Modrow premier geworden en die wou praten met de oppositie over een machtsdeling.
Een verenigd Duitsland staat symbool voor een verenigd Europa
In een toespraak tot de Bondsdag, het West-Duitse parlement, lanceerde bondskanselier Helmut Kohl (CDU) op 28 november '89 een alternatief. In zijn Tienpuntenprogramma zette Kohl de krijtlijnen uit voor een mogelijke hereniging van de twee Duitslanden, iets wat velen in Europa nog de daver op het lijf joeg.
Kohl zette daarmee het ingewikkelde proces in gang dat minder dan een jaar later zou leiden tot de opheffing van de DDR en de toetreding van het gebied tot de Bondsrepubliek. (Lees verder onder de foto).
Hulp voor de DDR, maar onder voorwaarden
Het Tienpuntenprogramma van Kohl omvatte praktische en concrete stappen naar een geleidelijke eenmaking. Kohl bood de Oost-Duitsers heel wat lekkers aan in de vorm van humanitaire en economische hulp, het openstellen van de grenzen en nauwe samenwerking op tal van terreinen.
Voorwaarde was wel dat het machtsmonopolie van de communistische partij SED afgeschaft werd en dat er vrije en democratische verkiezingen in de DDR gehouden werden.
Eens dat geregeld, stelde Kohl in een eerste fase een confederatie van de twee Duitse staten voor, maar dan stevig ingebed in de Europese eenmaking, die overigens kon worden uitgebreid tot alle andere Oostbloklanden die hervormingen wilden doorvoeren.
Het einddoel was hoe dan ook de hereniging van Duitsland in een staat in een Europees kader. Over de grenzen daarvan liet Kohl zich niet uit en dat leidde in Polen tot enige ongerustheid. (Lees verder onder de foto).
Eén Duitsland in één Europa
De West-Duitse bondskanselier Kohl besefte ten volle dat zijn plan niet overal op gejuich onthaald zou worden. De vorming van een groot Duitsland zou de vrees voor een nieuwe dominantie opnieuw doen opkomen, niet alleen in Polen.
Met zijn voorstel om de Duitse hereniging in een Europese eenmaking in te passen, wou Kohl tegemoetkomen aan de bezwaren van onder meer de Britse premier Margaret Thatcher en de Franse president François Mitterrand, die beiden erg kritisch stonden tegenover een nieuw groot Duitsland.
Om Polen te paaien, hield Kohl voor later de erkenning van de naoorlogse Oder-Neissegrens als troefkaart achter de hand. VS-president George Bush zag de hereniging wel zitten, als Duitsland volledig binnen het NAVO-verband zou blijven.
De belangrijkste stap zou evenwel het overtuigen van sovjetleider Mikhail Gorbatsjov zijn. Concreet zou die veel -zoniet alles- van de machtspositie van de Sovjet-Unie in Europa na de Tweede Wereldoorlog moeten opgeven. Tegen de tijd dat de gesprekken op gang kwamen, was Gorbatsjov echter minder bezorgd over zijn positie in Oost-Europa dan over het overleven van de Sovjet-Unie zelf.
