Zijn er over 100 jaar nog insecten over? Niet meer als ze in hetzelfde tempo blijven verdwijnen, zeggen wetenschappers

Kris Wyckhuys is verbonden aan de Chinese academie voor landbouwwetenschappen in Peking. Samen met Francisco Sànchez-Bayo (universiteit van Sydney) heeft hij een analyse uitgevoerd van 73 studies over de insectensterfte wereldwijd. Hun onderzoek is verschenen in het internationale magazine Biological Conservation en werd opgepikt door de Britse krant The Guardian. 

Het is de eerste keer dat studies van over de hele wereld samen worden gebracht. Wyckhuys: "De meeste studies die we hebben doorgenomen komen uit Noord-Amerika en West-Europa, waar veel intensieve landbouw voorkomt - maar er zitten ook enkele onderzoeken bij uit Latijns-Amerika, Australië en China. Jammer genoeg zijn er niet genoeg historische rapporten over tropische landen en de ontwikkelingswereld. Daardoor is het resultaat van ons onderzoek misschien een beetje vertekend maar niet veel. Met die studies erbij zouden we misschien besluiten dat er over 120 jaar geen insecten meer zullen zijn in plaats van over 100 jaar."

De laatste dertig jaar zijn er elk jaar twee en een half procent minder insecten. Een dramatisch cijfer volgens onderzoeker Sànchez-Bayo. "Dat is razendsnel, het betekent dat er over tien jaar een kwart minder insecten zijn en over 50 jaar nog maar de helft. Over 100 jaar zullen er geen insecten meer zijn."

Sanchez-Bayo kon de achteruitgang onlangs ook vaststellen zonder studiewerk. Tijdens een autovakantie met zijn gezin doorheen Australië hoefde hij niet één keer de voorruit schoon te maken. "Jaren geleden was ik constant met water en spons in de weer."

Alle insecten zijn bedreigd met uitsterven, maar uit de rapporten wereldwijd komen de vlinder en de mot als meest getroffen insecten. In het Verenigd Koninkrijk is het aantal vlindersoorten vanaf 2000 in tien jaar tijd met 58 procent gedaald. Ook een Vlaamse studie uit 2001 toont aan hoe slecht de vlinder het doet - 19 (van 64) inheemse soorten zijn in de vorige eeuw verdwenen. 

Ook bijen hebben het zwaar te verduren. Van de hommelsoorten die in 1949 voorkwamen in de Amerikaanse staat Oklahoma werd in  2013 nog maar de helft gespot. In 1947 werden nog zes miljoen kolonies van honingbijen geteld in de Verenigde Staten, drie en een half miljoen daarvan zijn intussen verloren gegaan.

Bosmieren leven - zoals hun naam doet vermoeden - in bos en woud. Dat deze soort aan het verdwijnen is, heeft alles te maken met ontbossing in Noorwegen. Waar bossen plaats moeten maken voor landbouwgrond en woningen, is de habitat, de biotoop van insecten bedreigd en dus ook de insecten zelf.

Het gaat niet alleen over bossen die gekapt worden, ook over het weghalen van alle bomen, struiken en bosjes die gewoonlijk aan de rand van akkers groeien. Wat overblijft, zijn naakte stukken grond die behandeld worden met kunstmest en pesticiden.

Lees verder onder de interactieve grafiek

En zo komen we bij de tweede belangrijke oorzaak van de insectensterfte - vervuiling. De intensieve landbouw maakt gebruik van  pesticiden, insecticiden en fungiciden om allerlei plagen te bestrijden. 

De afgelopen twintig jaar zijn enkele bijzonder schadelijke soorten insecticiden ingeburgerd geraakt, zoals de groep neonicotinoïden of fipronil. Ze blijven lang aanwezig in het milieu, ze verarmen de bodem en doden de insectenlarven. 

Ook de overdadige bemesting is een probleem, zegt Wyckhuys. "Mest brengt op een directe manier schade toe maar ook indirect, door de verminderde biodiversiteit van planten die bemesting veroorzaakt."

Waarom is het zo'n ramp dat insecten verdwijnen. Kris Wyckhuys: "Insecten vormen de basis van ons ecosysteem, zowel op land als in water. Ze zijn voedsel voor heel wat vogels, muizen, vleermuizen, reptielen en vissen.

En wie gaat al die groente- en fruitsoorten bestuiven als de insecten het niet meer doen? 

Insecten spelen ook een rol bij de bestrijding van zogenoemde plaaginsecten, want er bestaan goede en slechte insecten. En als de goede uitsterven, worden de slechte niet meer opgegeten. En insecten dragen tenslotte ook bij aan de recyclage van nutriënten in de bodem." 

De onderzoekers roepen de intensieve landbouw dus uit tot grote schuldige van de insectensterfte en ze pleiten voor een radicaal andere manier om voedsel te produceren. Volgens Sànchez-Bayo leven er op een bioboerderij meer insecten dan op een klassiek landbouwbedrijf. "Grootschalige, intensieve landbouw betekent de dood van de ecosystemen."

In Puerto Rico is het aantal insecten dat op de grond leeft de laatste 35 jaar bijna volledig verdwenen, er is een terugval gemeten van 98 procent. Intensieve landbouw is er amper in Puerto Rico. Als oorzaak wordt daar gedacht aan de klimaatverandering.

Insectenkenner Peter Berx: "In de tropen - de gebieden rond de evenaar - is de temperatuur vrij stabiel, je hebt er geen hete zomers en koude winters. De insecten die er leven hebben zich aangepast aan die onveranderlijke toestand en zijn weinig flexibel wat temperatuur betreft. Als het klimaat opwarmt, zullen ze wellicht niet overleven.

In gebieden met een gematigd klimaat en dus grote verschillen tussen de seizoenen, zoals bij ons, kan het effect omgekeerd zijn. Als het hier een paar graden warmer wordt, zullen insecten zich wellicht net meer ontwikkelen."