Uitreiking Ultimas niet zonder incidenten: minister Jambon uitgejouwd, afwezige winnaar Tuymans geeft prijs weg 

De Ultimas of Vlaamse Cultuurprijzen worden elk jaar uitgereikt aan toonaangevende artiesten, kunstenaars, organisaties en gezelschappen. Een jury van deskundigen uit de verschillende disciplines van de cultuursector draagt een laureaat voor aan de Vlaamse minister van Cultuur. De laureaten ontvangen een geldbedrag van 10.000 euro. De prijs voor Algemene Culturele Verdienste is 20.000 euro waard. 

Vorige week maakte minister voor Cultuur Jan Jambon (N-VA) al bekend dat de prijs voor Algemene Culturele Verdienste 2019 naar beeldend kunstenaar Luc Tuymans gaat. Volgens de jury was 2019 hét jaar van Tuymans met twee belangrijke overzichtstentoonstellingen: "La Pelle" in Palazzo Grassi in Venetië en "The return" in Museum De Pont in Tilburg. "Hij staat ontegensprekelijk op het toppunt van zijn carrière, heeft een zeer grote impact op de internationale scène en treedt zelden voor het voetlicht met zijn generositeit in de richting van jonge kunstenaars en kunstinitiatieven", vindt de jury. 

Het is opmerkelijk dat Tuymans de prijs krijgt, want hij sloot zich recent aan bij de protesten tegen de besparingen in de cultuursector.

Hij nam de prijs wel aan, noemde de uitreiking een eer en bedankte de jury. Maar hij was zelf niet aanwezig op de uitreiking. Hij geeft zijn prijzengeld - 20.000 euro - door aan het jongeren- en dansproject "Let's go Urban", dat zich richt op tieners en jongvolwassenen met diverse achtergronden. Zijn boodschap werd voorgelezen door twee jonge leden van dat gezelschap. 

Vorig jaar wonnen theatermakers Jan Decorte en Sigrid Vinks de prijs voor Algemene Culturele Verdienste. Ook modeontwerper Raf Simons, journalist Guy Mortier, acteur Jan Decleir, choreografe Anne Teresa De Keersmaeker en schrijver Hugo Claus mochten dit eerbetoon al ontvangen. 

Aan het eind van de uitreiking had presentator Marcel Vanthilt een gesprek met minister-president Jan Jambon (N-VA), tevens minister van Cultuur. Bij het begin van het gesprek kwam er luid boegeroep vanuit de zaal, en er werden ook enkele tomaten in de richting van de minister gegooid. 

Op de kritische vragen van Marcel Vanthilt over de forse besparingen in de cultuursector antwoordde de minister rustig dat er nu eenmaal in alle sectoren bespaard moet worden, ook om aan de noden in andere departementen als onderwijs en gezondheidszorg tegemoet te komen. Hij benadrukte dat zijn cultuurbeleid een én-én-verhaal is: én het bestaande bevestigen, én de vernieuwing ondersteunen. Ook wordt geen onderscheid gemaakt tussen de publieke en de privésector: beide sectoren worden ondersteund, zegt de minister. 

Bekijk hieronder de beelden van het incident met minister Jan Jambon (en lees verder): 

Bekijk hier het verslag van "Het Journaal" en lees verder onder de video:

Naast de prijs voor Algemene Culturele Verdienste zijn nog twaalf andere Ultimas uitgereikt. We zetten ze hier op een rijtje.

• Ultima Letteren: Rachida Lamrabet

Schrijfster Rachida Lamrabet neemt volgens de jury een unieke plaats binnen de Vlaamse letteren in. Ze schrijft theater, essays, romans en kortverhalen. Haar meest recente roman, "Vertel het iemand", gaat over een jonge, Frans-Marokkaanse tekenaar die tijdens Wereldoorlog I naar het front wordt gestuurd. 

"In een tijd waarin identiteit een van de belangrijkste thema’s is op de politieke agenda, voegt ze een nieuw arsenaal aan personages en verhalen toe aan de Vlaamse canon. Dat maakt haar werk uiterst relevant. In haar complexe en genuanceerde verhalen paart ze literair vernuft aan empathie", vindt de jury.

• Ultima Film: Emma De Swaef en Marc James Roels

De namen Emma De Swaef en Marc James Roels doen bij weinig mensen een belletje rinkelen en daar wil de jury van de Ultimas verandering in brengen. Bij het grote publiek zijn ze wellicht het bekendst van de campagnes van De Lijn met het "stressmannetje", maar ook in hun animatiefilms brengen ze verhalen tot leven met vilten poppetjes. In 2018 ging hun film "Ce magnifique gâteau" in première op het filmfestival van Cannes. Daarin snijden ze het koloniale verleden aan van ons land.

"Ze zetten met hun films de Vlaamse animatiesector op de kaart en vormen een voorbeeld voor veel collega animatiefilmmakers", vindt de jury. "Sinds juli 2019 zetelt Emma De Swaef bovendien als een van de weinige (vrouwelijke) Belgen in de prestigieuze Academy of Motion Picture Arts and Sciences, die onder meer de Oscars uitreikt."

• Ultima Muziek: De Centrale

De prijs voor muziek gaat dit keer niet naar een muzikant, maar naar een organisatie, meer bepaald het muziekcentrum De Centrale in Gent. De Centrale geeft een podium aan muzikanten van verschillende afkomsten. Op het programma staan onder meer Europese folk, Gentse jazz, Afghaanse pop, Turkse songwriters, Afrikaanse troubadours of Iraanse klassiek. De Centrale organiseert ook ook workshops en cursussen en herbergt een wereldmuziekschool. 

"Het is een warme broedplaats voor cultuurvogels van divers pluimage", zegt de jury. Ook de concrete steun die de organisatie biedt aan artistieke nieuwkomers krijgt lof. "Dat is bijzonder waardevol voor de musici zelf, maar ook een verrijking van het Vlaamse kunstenlandschap en van de samenleving."

• Ultima Beeldende Kunst: Walter Swennen

Kunstenaar Walter Swennen is volgens de jury een bijzonder figuur binnen de Belgische schilderkunst. Hij kiest niet voor één stijl, maar zijn werk is toch herkenbaar door de anarchie en absurde humor. Swennen stelt het schilderen op zich centraal. Hij verwerkt vaak teksten in zijn werk en beelden uit de populaire cultuur. In 2013 wijdde het kunstencentrum Wiels een tentoonstelling aan zijn werk. Daarna vond hij onderdak bij de Brusselse galerie Xavier Hufkens en bij de New Yorkse galerie Gladstone. 

"De lange en veelzijdige carrière van Walter Swennen verdient erkenning bij het grote publiek", vindt de jury. "De jury apprecieert zijn radicale en eigenzinnige traject en het feit dat hij voor jongere generaties van kunstenaars een inspirerende rol heeft gespeeld en nog steeds speelt."

Walter Swennen kon niet op de uitreiking aanwezig zijn wegens ziekte - hij is wel aan de beterhand, meldde zijn dochter. Maar hij liet een boodschap voorlezen. Daarin meldde hij dat hij prijzengeld - 10.000 euro - aan de politieke partij PVDA schenkt. "Tienduizend knotsen zijn toch tienduizend knotsen", vond Swennen. "Het is geld van ons allemaal, het is beter om het te recupereren."

• Ultima Podiumkunsten: Jozef Wouters / Menno Vandevelde / Decoratelier

Scenografen en decorbouwers Jozef Wouters en Menno Vandevelde worden in de bloemetjes gezet voor hun project Decoratelier. Dat is een plek in Molenbeek waar kunstenaars, theatermakers en handwerklieden elkaar ontmoeten en samen dingen bouwen. 

Afgelopen seizoen gingen Wouters en Vandevelde aan de slag met een groep nieuwkomers voor de voorstelling "Underneath which rivers flow". "In het project staan verbeelding en samenwerking centraal", zegt de jury. "Het vertrekt niet vanuit de eventuele problemen van de deelnemers, maar vanuit het "dromen van ruimte." Een mix van podiumkunsten en een sociaal project met een unieke kwaliteit."

Bij de uitreiking benadrukte Jozef Wouters het belang van kleine culturele organisaties, en dus ook van projectsubsidies voor die organisaties. Dat kon rekenen op een groot applaus in de zaal. De Vlaamse regering heeft fors gesnoeid in het aantal projectsubsidies.

• Ultima Vormgeving: Paul Ibou

Paul Ibou is het pseudoniem van Paul Vermeersch, een Belgische grafisch vormgever. Hij ontwierp meer dan 400 logo's en huisstijlen van organisaties en bedrijven in binnen- en buitenland. Hij publiceerde ook talrijke kunst- en designboeken en organiseerde internationale designmanifestaties. 

"Hij slaagde erin om de muren tussen diverse artistieke disciplines te slopen", zegt de jury. "Zijn lange toonaangevende carrière, vol onmiddellijk herkenbaar grafisch werk, verdient een bekroning."

• Ultima Amateurkunsten: Mama's Open Mic

Mama’s Open Mic ontstond bijna tien jaar geleden vanuit een missie om beginnende dichters, slam poets, woordkunstenaars, zangers, stand-up comedians, rappers en hiphoppers de kans te geven hun werk aan een breed publiek te tonen. Drijvende krachten achter het project zijn Elisabeth Severino Fernandes en Samira Saleh. Ze hebben een veilige plek gecreëerd waar talent met diverse achtergronden hun kans durft te grijpen.

"Mama’s Open Mic vervult een cruciale brugfunctie tussen die zee aan onontgonnen talent en de professionele kunsten- en letterensector. Ze biedt niet alleen podiumkansen maar zet zich ook actief in voor de begeleiding van artiesten naar andere podia", vindt de jury.

• Ultima Sociaal-Cultureel Volwassenenwerk: Humain vzw

Humain vzw is opgericht door een groep vrijwilligers die in 2016 hulp bood aan de duizenden gestrande vluchtelingen in de buurt van Duinkerke in het noorden van Frankrijk. Vier jaar later is de organisatie nog altijd actief. Ze ondersteunt niet alleen mensen in nood, maar strijdt ook voor gelijkheid en mensenrechten en probeert de negatieve beeldvorming rond vluchtelingen bij te stellen.

"Transmigranten worden vaak gedemoniseerd en ontmenselijkt, maar Humain vzw keert dat om met een positief verhaal over samenleven en mensenrechten", vindt de jury. De jury wil met deze Ultima ook een signaal geven aan de bevolking en het beleid dat vluchtelingenkampen nog steeds bestaan en dat de situatie van vluchtelingen niet verbeterd is. 

• Ultima Cultureel Ondernemerschap: Allez Chantez!

Allez Chantez! brengt mensen samen om te zingen. Annelore Camps en Laila De Bruyne bedachten het concept vanuit de overtuiging dat samen zingen een oeroud middel is om zorgeloosheid en samenhorigheid te versterken. Op vijf jaar tijd namen al meer dan 15.000 mensen deel aan de samenzangmomenten. 

"Via mond-aan-mondreclame en de steun van vele ambassadeurs groeide Allez Chantez! de afgelopen jaren uit tot een succesvolle formule, en zette het een ware zangcommunity op poten", zegt de jury. "Hun businessmodel is bovendien bijna zelfbedruipend: hun inkomsten halen ze vooral uit verkoop en giften van deelnemers. Subsidies zetten ze hoofdzakelijk in om nieuwe concepten uit te testen."

• Ultima Roerend Erfgoed: Vlaams Architectuurinstituut (VAi)

Het Vlaams Architectuurinstituut (VAi) is de referentie voor architectuurcultuur in Vlaanderen en Brussel. VAi organiseert tentoonstellingen, lezingen, debatten, publicaties en evenementen, zoals het tweejaarlijkse Architectuurboek Vlaanderen en het Festival van de Architectuur. Het beheert ook een rijke collectie aan architectuurarchieven en vertegenwoordigt Vlaanderen op internationale evenementen. 

"Het Vlaams Architectuurinstituut combineert een uitzonderlijke publiekswerking en dienstverlening met een sterk collectiebeheer, waardoor het de architectuurcultuur in Vlaanderen slim in de verf weet te zetten, zowel in binnen- als buitenland", vindt de jury.

• Ultima Lokaal Cultuurbeleid: "De grond der dingen" van theater Arsenaal/Lazarus en museum Hof van Busleyden

Het project "De grond der dingen" roept de inwoners van Mechelen op om actief mee te bouwen aan de toekomst van hun stad. Elke Mechelaar krijgt van de stad een vierkante meter die hij of zij op drie manieren kan inzetten: iets nieuws toevoegen, iets veranderen aan een bestaande plek in de publieke ruimte, of aansluiten bij bestaande projecten als mede-eigenaar. Wie een project indient moet ongeacht zijn afkomst of status praten, onderhandelen en compromissen sluiten. 

Voor de jury is dit een toonbeeld van inclusief lokaal cultuurbeleid. "Het betrekt elke burger bij de (culturele) toekomst van een stad. Het project vertrekt van onderuit en verbindt alle Mechelaars met elkaar."

• BILL Award voor jong talent: Kato De Boeck

De 25-jarige Kato De Boeck is de winnaar van de BILL Award 2019. Dat is een prijs voor jong talent dat we in de gaten moeten houden. De Boeck maakte indruk met haar afstudeerfilm "Provence" uit 2018. Voor het eerst werd de winnaar van de BILL Award niet alleen verkozen door een online publieksstemming, maar ook door een  jongerenjury. Beiden kozen De Boeck als winnaar.