G7 komt samen in Biarritz: wordt het een top van de westerse verdeeldheid?

De invloedrijke toenmalige kabinetschef van EU-Commissievoorzitter Juncker, Martin Selwayr, tweette tijdens de G7 top in 2016 in Japan over wat hij omschreef als een horrorscenario: op de volgende top in 2017 zitten misschien Donald Trump, Boris Johnson, Beppe Grillo en Marine Le Pen samen aan tafel. Drie jaar later zitten op de G7 in Biarritz Trump en Johnson daadwerkelijk aan tafel. Beppe Grillo niet, maar de ontslagnemende premier Conte spreekt wel namens een regering waarin zijn Vijfsterrenbeweging zit en die het afgelopen jaar geregeerd heeft met de Lega, een andere populistische beweging.

De wereld van 2019 is niet meer die van 2016. En de spanningen die dat creëert in het Westen zijn vooral zichtbaar in de G7. Het comfortabel clubje van ooit eens gelijkgezinde machtige landen is verveld tot een boksring waarin af en toe iemand wel eens iemand flink wat kneuzingen oploopt.

De vorige top in Canada liep faliekant af toen Trump vroegtijdig vertrok en vanuit zijn vliegtuig zijn steun voor het slotcommuniqué alsnog introk omdat hij ontevreden was over wat de Canadese premier Trudeau, toenmalig voorzitter van de G7, had gezegd op zijn afsluitende persconferentie. De iconische foto van de zittende Trump die door een staande Merkel streng wordt toegesproken, omringd door andere G7 leiders en medewerkers, versterkte alleen maar het beeld dat het Trump tegen de rest was, dat de G7 in feite een G6 was geworden.

Vorig jaar stond Trump alleen met zijn protectionistische opvattingen over de wereldhandel. Hij ziet geen win-winsituaties, een verlies voor de een is een winst voor de ander. Dit jaar zou hij wel eens steun kunnen krijgen van Boris Johnson, die als vurige pleitbezorger van een protectionistische brexit uit de EU een objectieve bondgenoot is van Trump. Johnson hoopt ook op een gunstige handelsdeal met de VS na de brexit, waardoor hij nog meer geneigd zal zijn om de Amerikaanse president niet te zeer tegen de haren in te strijken.

De Franse voorzitter Macron heeft maatregelen genomen om een debacle zoals in Canada te vermijden: er komt voor de eerste keer na de top van de G7-leiders geen gemeenschappelijk communiqué. Zo wordt alvast vermeden dat de meningsverschillen open en bloot op tafel liggen. Er worden wel een aantal aparte verklaringen aangenomen, en Macron zal tijdens de vergadering bekijken of er nog iets meer mogelijk is. Volgens Macron zijn die verklaringen ook niet zo belangrijk. "Daar wordt soms dagenlang over onderhandeld terwijl niemand ze leest", zei hij woensdag op een briefing in het Élysée. De G7 moet voor hem vooral een plaats worden waar leiders uitgebreid van gedachten kunnen wisselen, zonder al te veel protocol en voorbereide verklaringen.

Frankrijk wil van de strijd tegen de ongelijkheid in de wereld het thema maken van deze G7, maar zoals steeds tijdens dergelijke bijeenkomsten wordt de agenda naar alle waarschijnlijkheid gekaapt door andere kwesties. Zo zijn de bosbranden in het Amazonewoud net voor de G7 plots door Macron op de agenda gezet na verontrustende cijfers die in verband worden gebracht met de opheffing van een aantal beperkingen door de uiterst rechtse president Bolsonaro. 

Boris Johnson krijgt de kans om voor de eerste keer op te treden als Brits premier op een belangrijke internationale bijeenkomst. De brexit, die er binnen iets meer dan twee maanden aan zit te komen, zal zijn contacten overheersen. Zowel Merkel als Macron hebben Johnson voorafgaand aan deze G7 duidelijk laten verstaan dat Londen nu maar eens met concrete ideeën moet komen om de zogenoemde backstop voor de Noord-Ierse grens te vervangen. Johnson zegt wel dat hij die ideeën heeft, maar niemand heeft ze tot nu toe gehoord. In Biarritz ziet hij ook voor de eerste keer als premier Europees president Tusk die een notoir hater is van brexiteers, Britten die pal achter een uitstap uit de Europese Unie staan.

De brexit is een van de bedreigingen voor de globale economie die volgens alle voorspellingen al in een moeilijke periode zit. De handelsoorlog tussen China en de VS laat zich voelen. Volgens de Wereldbank zal de groei dit jaar maar 2,6 procent bedragen terwijl 2,9 procent was voorspeld. Het Internationaal Muntfonds denkt dat de verhoging van de douanetarieven tussen China en de VS de wereldwijde groei 0,5 procent zal afremmen in 2020. Duitsland zit officieel nog niet in een recessie maar de economie in het tweede trimester ging met 0,1 procent achteruit. Als de Duitse economie - bijna 30 procent van de eurozone - niet aantrekt, zullen alle EU-landen dat snel voelen. Duitsland voelt de groeivertraging in China waar nu de laagste cijfers sinds 1993 worden opgetekend. 

Ook in de VS zijn er zorgen, getuige de slechte beursprestaties. Begin deze maand verloor de Dow Jones Index op een week tijd meer dan 1500 punten (-5,5 procent). Maar Trump geeft voorlopig geen signalen dat hij zijn handelsoorlog zal staken. Integendeel, Washington kondigde begin deze maand een heffing van 10 procent aan op een pakket Chinese producten ter waarde van 300 miljard dollar. Sommige van die heffingen zullen al op 1 september ingaan, andere pas op 1 december.

Gisteren reageerde China daarop met invoerheffingen op een aantal Amerikaanse producten met een importwaarde van in totaal 75 miljard dollar. Trump sloeg meteen terug en verhoogde de eigen invoerheffingen op Chinese producten nog eens met 5 procent. Daarmee escaleerde de handelsoorlog tot een ongeziene intensiteit. De beurzen doken meteen nog meer in het rood.

Trump richt zijn woede overigens niet alleen op China. Hij heeft er ook al mee gedreigd om de import van Duitse auto’s zwaarder te belasten, waardoor een van de cruciale Duitse exportsectoren het nog moeilijker zal krijgen, na de klappen die de sector moest opvangen van de Chinese groeivertraging.

De problemen in de globale economie staan officieel op de agenda van deze G7. Maar de groep vertegenwoordigt in zijn huidige samenstelling amper 40 procent van de wereldeconomie en 10 procent van de wereldbevolking. Toen de groep in 1995 voor de eerste keer bijeenkwam was dat nog 70 procent. Een grote speler zoals China, de tweede grootste economie in de wereld, zit niet mee aan tafel. Daarmee verliest de G7 aan belang voor de aanpak van de problemen in de wereldeconomie, zeker als er binnen die groep dan ook nog eens grote meningsverschillen bestaan. De G20, waar China wel aan tafel zit en de deelnemers 90 procent van de wereldeconomie vertegenwoordigen, is een beter forum om te proberen meningsverschillen uit te praten en afspraken te maken.

En andere zwakte van de G7 is de afwezigheid van een permanente structuur. De G7-leiders mogen zoveel verklaringen ondertekenen als ze willen, de uitvoering van al die beloften hangt af van hun goodwill. Er is geen permanent secretariaat dat de uitvoering opvolgt of landen op de vingers kan tikken. 

De globale economie is niet het enige grote meningsverschil tussen de kernlanden van het Westen. In de aanpak van Iran kiezen de VS resoluut voor een andere aanpak dan de Europese bondgenoten. Amerika heeft de nucleaire deal met Iran opgezegd en wil het land onder druk zetten met nieuwe sancties. De EU-landen houden vast aan het nucleaire akkoord omdat Teheran dat akkoord tot de Amerikaanse terugtrekking vrij nauwgezet uitvoerde. Europa is ontevreden over het Iraanse optreden in de regio, maar vindt dat in tegenstelling tot Washington, onvoldoende om de duimschroeven opnieuw aan te draaien.

De olifant in de zalen van het Hôtel du Palais, zou wel eens Rusland kunnen zijn. Het land werd in 2014 uit de G8 gezet na de annexatie van de Krim. De zeven andere landen gingen voortaan weer verder als G7. Maar president Trump heeft deze week opnieuw gezegd dat Rusland weer uitgenodigd moet worden. Hij veroorzaakte heel wat opschudding door dat vorig jaar voor de G7-top in Canada ook te zeggen. Voor zowel Duitsland als het Verenigd Koninkrijk heeft Rusland tot nu toe te weinig zijn gedrag aangepast om het land opnieuw uit te nodigen. Samen met Franrijk koppelen ze een terugkeer van Rusland aan een oplossing van de crisis in Oekraïne, waar Rusland heimelijk de separatisten in Oost-Oekraïne steunt. 

Toch worden de laatste weken wel stappen gezet om Rusland weer meer te betrekken in internationale discussies. De Franse G7-gastheer Macron nodigde Poetin uit op zijn buitenverblijf in het zuiden en sprak vol gloed over het Europa van Lissabon tot Vladivostok, het geliefkoosde woordgebruik in Moskou. Meer en meer EU-leiders gaan ervan uit dat Rusland de Krim nooit zal teruggeven, maar dat de verkiezing van de nieuwe president Zelenski in Oekraïne een opening biedt voor een doorbraak in de oorlog in Oost-Oekraïne die al aan meer dan 13.000 mensen het leven heeft gekost.

Macron was op zijn briefing woensdag duidelijk: "Het is duidelijk dat Rusland op termijn zal terugkeren.” Maar hij voegde er meteen aan toe dat daaraan voorwaarden zijn verbonden, en dat is iets wat zijn Amerikaanse collega niet doet. Trump kan zijn standpunt ook doordrukken als hij volgend jaar voorzitter wordt van de G7 en als gastheer van de volgende top beslist wie hij al of niet uitnodigt.

Voor al deze discussies heeft het Élysée de badplaats Biarritz uitgekozen. Een wat vreemde keuze, want voor Biarritz is het volop hoogseizoen. De stad, die in het hoogseizoen aangroeit van 25.000 inwoners naar 100.000, gaat evenwel grotendeels op slot. De beroemde Grande Plage met zijn uitstekende surfmogelijkheden is niet meer toegankelijk tenzij je een speciale badge hebt die je alleen maar kunt krijgen als je daar woont of een hotelkamer hebt geboekt. Zelfs daarmee mag je alleen te voet in de brede en afgesloten corridor langs de zee. De luchthaven en het treinstation gaan voor de top dicht. Voor de beveiliging zijn meer dan 13.000 politieagenten naar Biarritz en omgeving afgezakt. Als het de bedoeling was om de G7 dichter bij de mensen te brengen, dan lijkt dit opzet niet gelukt. 

De keuze van Biarritz werd gemaakt voor in Frankrijk de gele hesjes op straat begonnen te komen. De voorbije maanden hebben de betogingen van de gele hesjes, en vooral de gewelddadige confrontaties tussen radicale elementen en de politie, vaak de headlines gehaald. Parijs wil duidelijk koste wat het kost vermijden dat de G7-top gekaapt wordt door dat soort protest. Maar de gele hesjes zijn niet de enige antiglobalisten die redenen hebben om naar het zuidwesten van Frankrijk af te zakken. Traditioneel trekt een G7-top ook veel andere antiglobalisten aan, vaak met een meer linkse politieke opvatting. Daarnaast zijn er nog de verschillende actiegroepen, rond bijvoorbeeld klimaat, die de top meestal aangrijpen om hun standpunten in de verf te zetten. 

Nadat bij vorige G7-topbijeenkomsten die protesten een aantal keer uit de hand waren gelopen, werden de ontmoetingen de voorbije jaren meestal gehouden in veraf gelegen plaatsen die goed te beveiligen waren en waar de hinder voor de bevolking van die beveiligingsmaatregelen beperkt bleef. Biarritz is daarom een grote gok van Macron. De kans dat hij gezichtsverlies lijdt, is groot met onvoorspelbare leiders als Donald Trump en Boris Johnson rond de tafel.

Ook zijn dialoog met de ngo’s is niet helemaal gestart zoals hij dat had voorzien. Een groep van 32 ngo’s die samenwerken in het Klimaat Actie Netwerk (met onder meer Greenpeace en Oxfam) besliste een voorafgaande gedachtewisseling in het Élysée te boycotten omdat het aantal accreditaties voor medewerkers van ngo’s was beperkt tot 25, terwijl ze op vorige topbijeenkomsten nog honderden accreditaties kregen. 

Maar Macron zegt zelf dat hij de G7 een nieuwe weg wil insturen. De wereld verandert en de G7 moet dat volgen. Daarom zijn alvast ook enkele andere grote democratieën uitgenodigd: India, Australië, Spanje en Chili. En om de problemen in Afrika aan te pakken, mogen Egypte, Zuid-Afrika, Senegal, Rwanda en Burkina Fasso mee aanschuiven. Macron heeft alvast een groot voordeel. Hij is ooit nog sherpa geweest, dat zijn de naaste medewerkers van de leiders die onderhandelen over de teksten, en hij weet als geen ander hoe je voorstellen zo moet formuleren dat uiteindelijk een akkoord toch mogelijk is. 

Bekijk hieronder het verslag uit "Het Journaal 7" gevolgd door duiding van Jan Ballauw:

Bekijk hieronder het liveveslag van onze collega Jan Balliauw uit "Het Journaal 1":