Van 3M tot de politiek: hoe het PFOS-schandaal een kluwen van hoofdrolspelers is waar niemand goed uitkomt

Rond de PFOS-vervuiling in Zwijndrecht is een politieke storm ontstaan. Maar wie is er nu verantwoordelijk, en waarvoor? Het dossier is een kluwen van betrokken partijen en belangen. En op dit moment komt niemand er goed uit.

We schrijven het jaar 2000. Het Amerikaanse chemiebedrijf 3M besluit dat het zal stoppen met het fabriceren van de stof PFOS. Het ziet geen andere optie nadat het Amerikaanse Milieuagentschap EPA heeft bekendgemaakt dat PFOS kankerverwekkend is. Toch zal het duren tot 2021, en de inzet van enkele lokale activisten, voor het de bevoegde ministers daagt dat er een probleem zou kunnen zijn met de Oosterweelverbinding, die gebouwd wordt op grond die vervuild is met PFOS... door een fabriek van 3M.

Wat zijn die PFOS nu precies? In deze video leggen we het je kort uit: 

Videospeler inladen...

Hoe komt het dat dat zo lang heeft geduurd? Wie wist wat? En is er informatie verzwegen? Daar moet een parlementaire onderzoekscommissie nu duidelijkheid in scheppen. Eenvoudig zal dat niet worden, want het PFOS-dossier is een kluwen van betrokken partijen en belangen.

Hoewel 3M de oorzaak is van de vervuiling van de grond in Zwijndrecht en omstreken, draait het voorlopig slechts op voor 75.000 euro van de kosten voor de opruiming. Volgens de dading die het bedrijf sloot met bouwheer Lantis (zie hieronder), moet 3M een veiligheidsberm aanleggen met de zwaarst vervuilde grond op de eigen terreinen. 

Nochtans is daarmee slechts een fractie van de opruimkosten van de vervuiling gedekt. Op dit moment heeft Lantis, en daarmee de Vlaamse belastingbetaler, al 63 miljoen euro opgehoest voor de bouw van o.a. een waterzuiveringsinstallatie. Volgens de Vlaamse regering blijft 3M verantwoordelijk voor de saneringskosten die in de toekomst zouden kunnen opduiken, bijvoorbeeld na nieuwe bodemstudies of verscherpte normen.

Overigens minimaliseert 3M in ons land de gezondheidseffecten van de stof PFOS, ook al weet het al sinds de jaren negentig beter. Zo beweerde de directeur van de fabriek in Zwijndrecht in 2000 dat de PFOS-stop er niet kwam om gezondheidsredenen, terwijl intern onderzoek bij apen al in 1978 duidelijk had gemaakt dat de stof giftig is. Deze maand nog antwoordde het bedrijf in een mail aan onze redactie dat “tientallen jaren onderzoek naar de gezondheid van de werknemers geen negatieve gezondheidsresultaten heeft vastgesteld als gevolg van blootstelling aan PFOS”.

Lantis, het vroegere BAM, staat in voor de bouw van de Oosterweelverbinding op (o.a.) de vervuilde grond in Zwijndrecht en omstreken. Volgens CEO Luc Hellemans valt Lantis niets te verwijten omdat het altijd transparant gecommuniceerd heeft over de vervuiling die het in 2016 aantrof op de site. Het verwittigde in september 2017 inderdaad de Afvalstoffenmaatschappij OVAM (zie hieronder), de Vlaamse Milieumaatschappij VMM, de Vlaamse regering en het Antwerpse stadsbestuur.

CEO Luc Hellemans benadrukt in een gesprek met "Terzake" dat Lantis altijd transparant gecommuniceerd heeft, bekijk dat gesprek hier: 

Videospeler inladen...

Lantis zegt ook dat het bereid is om de plannen voor de werken vrijwillig aan te passen aan de meest recente, strengere normen voor PFOS-bodemwaarden, hoewel het daar eigenlijk niet toe verplicht kan worden.

Veel vragen in het PFOS-dossier leiden naar OVAM, de Openbare Vlaamse Afvalstoffenmaatschappij. De bevoegde Vlaamse ministers zeggen dat OVAM hen niet tijdig op de hoogte bracht van de meest recente inzichten over de impact van PFOS. Volgens Lantis-CEO Luc Hellemans vond OVAM het dan weer niet nodig om de bevolking in te lichten over de PFOS-vervuiling in hun streek, terwijl Hellemans dat zelf wel een goed idee vond. Een infosessie voor de omwonenden werd in september 2017 vier dagen voor de geplande datum afgelast, op initiatief van OVAM. 

Nog zo’n vraag: waarom koos OVAM er in september 2020 voor om verouderde inzichten uit 2016 te gebruiken voor zijn eigen Vlaamse bodemnormen, één week voordat het Europese agentschap EFSA de normen voor PFOS-bodemvervuiling gevoelig zou aanscherpen? In april 2021 stelde OVAM zijn eigen vernieuwde normen van de maand september alsnog opnieuw bij, maar de vraag blijft waarom het agentschap niet al in september uit voorzorg uitging van de nieuwste wetenschappelijke inzichten. 

Wie wist wat? Dat was deze week het onderwerp van een fel debat in het Vlaams Parlement. Nochtans blijkt uit nieuwe documenten dat de Vlaamse regering al op 29 september 2017 door Lantis op de hoogte werd gebracht van de aangetroffen vervuiling. 

Bij de opvolging van het Oosterweelproject en de mogelijke gevolgen voor de gezondheid en het milieu is een kluwen van Vlaamse ministers en departementen betrokken. Kijk maar naar de bestemmelingen van de mail van Lantis: we treffen er de toenmalige Vlaams minister-president Geert Bourgeois (N-VA), vice-ministers Liesbeth Homans (N-VA), Bart Tommelein (Open VLD) en Hilde Crevits (CD&V), en de bevoegde ministers Ben Weyts (N-VA) op Mobiliteit en Joke Schauvliege (CD&V) op Milieu. Zij waren dus op de hoogte, maar er gebeurde niets met de informatie.

De Vlaamse regering is op verschillende manieren betrokken partij bij de bouw van de Oosterweelverbinding. In de eerste plaats als financierder. De regering heeft er 4,5 miljard euro voor uitgetrokken in het kader van het Masterplan 2020. 

BEKIJK Minister van Omgeving Zuhal Demir (N-VA) klaagde vorige week in De Zevende Dag de volgens haar gebrekkige informatiedoorstroming over de PFOS-vervuiling aan. Lees verder onder de video.

Videospeler inladen...

Ondertussen moet diezelfde Vlaamse regering, die de Oosterweelverbinding dus bouwt, ook de gezondheid van de Vlaming garanderen, en dus optreden wanneer diezelfde werken voor gezondheidsproblemen zouden kunnen zorgen. Dat is de verantwoordelijkheid van Vlaams minister Wouter Beke (CD&V). Minister van Omgeving Zuhal Demir (N-VA) leverde vorig jaar dan weer de omgevingsvergunning af. De vraag is of de Vlaamse regering er de voorbije jaren in geslaagd is om die verschillende rollen te combineren - of voorrang heeft gegeven aan de bouw van de Oosterweelverbinding.

Daar eindigt de betrokkenheid van de politiek in het project nog niet. Soms lopen de rollen ook gewoon in elkaar over. Zo werkt een voormalige kabinetschef van de minister voor Mobiliteit Ben Weyts (N-VA), die dus mee betrokken is bij het project, tegenwoordig voor Lantis

De Vlaamse ministers waren niet de enigen die al in 2017 op de hoogte waren van de vervuiling. Ook de Antwerpse burgemeester Bart De Wever (N-VA), mobiliteitsschepen Koen Kennis (N-VA) en havenschepen Marc Van Peel (CD&V) ontvingen de mail van Lantis. En net zoals de Vlaamse ministers, hebben zij belang bij het welslagen van de Oosterweelverbinding. Die moet een oplossing bieden voor de mobiliteitsknoop rond Antwerpen.

Meest gelezen