Nieuwe expo vertelt geschiedenis van 5.000 hectare Gentse landbouwgrond verspreid over Vlaanderen en Nederland 

"Al vanaf de 13e eeuw begon een 30-tal hospitalen en kerken gronden te gebruiken om armen en zieken te helpen", vertelt historica Esther Beeckaert. "De landbouwgronden dienden onder meer om voedsel voor de mensen te voorzien."

De Bijloke-site, waar het STAM nu zit, is een goed voorbeeld. "Hier was in de middeleeuwen het grootste ziekenhuis van Gent. Er konden 200 patiënten verblijven. Het ziekenhuis had, buiten de stad, op een bepaald moment 1.600 hectare aan gronden." 

De instellingen kregen de gronden vooral als schenking. Soms van gelovige gezinnen die zo armen en zieken wilden helpen, maar soms ook van vorsten. Op die manier groeide het aantal landbouwgronden. In enkele gevallen kochten instellingen ook zelf gronden. 

Gent was in de middeleeuwen één van de grootste steden van Europa. De bevolking nam snel toe. Ook het landbouwarsenaal moest volgen. "Het was vormde een garantie op voedsel tijdens oorlogen, of in crisistijd. Het pachtgeld zorgde ook voor een betrouwbare bron aan inkomsten."  

"De gronden dienden ook als grondstof. Want, soms waren er bossen die gekapt werden. Het hout werd bouwmateriaal of kon gebruikt worden als brandstof. Er werd ook turf gewonnen", verklaart Beeckaert.

"In 1796 komt de regio onder Frans bewind. De staat neemt de middeleeuwse hospitalen en kerkgronden allemaal over. Ze komen onder het beheer van publieke instellingen die zich bezig houden met armenzorg."

Het is een periode waarin de pachters een grotere zekerheid hebben over het gebruik van de gronden. "Het zorgt voor stabiliteit en welvaart, ook buiten Gent. Boerderijen kunnen van generatie op generatie doorgegeven worden", zegt Hans Vandermaelen van ILVO. 

"De sociale rol van de boerenfamilies die Gentse gronden pachtten, was groot. Ze konden armere boeren aannemen en ze zo ook bestaanszekerheid geven. Het was een hele keten die voor meer welvaart zorgde, ook buiten de stad", stelt Beeckaert verder.  

Steden en gemeenten werken vanaf 1976 met OCMW's. Het OCMW van Gent is één van de rijksten van Vlaanderen, met zo'n 5.000 hectare in Oost- en West-Vlaanderen. Er is ook een cluster in Zeeland, net over de Nederlandse grens. 

"Vanaf de jaren 60 zijn er nieuwe grote ontwikkelingen. De overheid legt de snelwegen E40 en E17 aan. Ze onteigent gronden van de voorloper van het OCMW om ruimte te maken. De haven van Gent groeit, publieke gronden veranderen in industriezones. Onder meer staalbedrijf ArcelorMittal ontwikkelt op wat ooit 'Gentse gronden' waren. 

De echte omwenteling komt er vanaf de jaren 80. Dan begint het OCMW bewust gronden te verkopen om geld binnen te halen voor nieuwe investeringen. Ze dienen voor de bouw van ziekenhuis, woonzorgcentra... 

Op een halve eeuw verdwijnt 3.200 hectare aan publieke gronden uit Gents beheer. Er is nu 1.800 hectare in OCMW bezit. De stad besliste na een rechtsgang over een deal met zakenman Fernand Huts om geen landbouwgronden meer te verkopen. Dat blijft zeker tot 2025 zo, er is tot dan een tijdelijke stop afgekondigd.  

De vraag is nu hoe het verder moet met de gronden? De expo geeft geen pasklaar antwoord, maar toont wel verschillende getuigenissen. Zo vertelt een 99-jarige boerin wat er allemaal veranderd is, getuigt een jonge boer over hoe moeilijk het is om grond te vinden en is er aandacht voor proefprojecten die lopen op OCMW-gronden. 

"De recente boerenprotesten tonen de grote uitdagingen die nu spelen. We hopen met deze expo bezoekers aan te zetten tot nadenken. Iedereen is bezig met gezondheid, met voeding. Dit is geen ver-van-mijn-bedshow."

Naast de expo is er ook een debattenreeks over het thema. Er volgen ook speciale fietstochten, studiedagen en congressen. "We willen het debat aanzwengelen en ook de nodige nuance aanbrengen", besluit Vandermaelen.