Knarkruid of Polycnemum majus is een eenjarige plant die 5 tot 30 cm hoog wordt en meerdere stengels heeft.
Plantentuin Meise

In België uitgestorven gewaand plantje herontdekt dankzij digitaal herbarium

Dankzij het digitaal herbarium van de Plantentuin Meise hebben plantkundigen in de buurt van Rochefort een zogenoemde relictpopulatie gevonden van het knarkruid. Dat is een soort die sinds 1946 als uitgestorven werd beschouwd in België. Een staal van een 30-tal zaden werd opgeslagen in de zadenbank van de Plantentuin om later de soort eventueel in ons land te herintroduceren.

Sinds maart vorig jaar is een deel van het gigantische herbarium van de Plantentuin Meise, dat bijna vier miljoen specimens telt, online raadpleegbaar voor iedereen. Na een grootschalige digitalisatie werden vorig jaar meer dan 1,2 miljoen gedroogde planten online geplaatst, waaronder 300.000 Belgische specimens.

Die zijn sindsdien vrij raadpleegbaar via www.botanicalcollections.be en in de zomer van 2018 bekeek Annelies Jacobs van Natuurpunt enkele beelden uit het digitaal herbarium van de Plantentuin Meise.

Haar aandacht werd getrokken door een herbariumexemplaar van knarkruid (Polycnemum majus) uit het herbarium van G. Dens, verzameld op 4 september 1866. Knarkruid is een soort die sinds 1946 beschouwd werd als uitgestorven op het Belgisch grondgebied.

Maar er staat nog meer op het etiket:  het exemplaar werd verzameld door F. Crépin, specialist van de Belgische flora en voormalig directeur van de Plantentuin, en ook de exacte vindplaats staat vermeld: "Côteaux schisteux. Rochefort, au lieu-dit le Tige".  

Uit een klein onderzoek bleek dat de plaatsnaam 'Le Tige' nog steeds als toponiem wordt gebruikt in Rochefort.

Het etiket uit het herbarium met de informatie die leidde tot de herontdekking van het knarkruid in Le Tige.
Plantentuin Meise

Relictpopulatie

In september 2018 bezocht Annelies Jacobs samen met plantkundige Steven Jacobs van de Universiteit Antwerpen de plek, en ze vonden daar na een minutieuze zoekactie een relictpopulatie - een populatie die zich door de jaren heen heeft weten te handhaven - van het uitgestorven gewaande knarkruid.  De habitat was er blijkbaar nauwelijks gewijzigd de laatste 150 jaar.

Het grootste deel van de relictpopulatie van het knarkruid droeg op het ogenblik van de vondst rijpe zaden. Een staal van een 30-tal zaden werd als veiligheidsmaatregel meegenomen om op te slaan in de zadenbank van de Plantentuin Meise. Deze zaden kunnen later gebruikt worden, als het nodig zou zijn om de soort te herintroduceren.

De herontdekking van deze soort, dankzij het digitaal herbarium botanicalcollections.be, toont het belang aan van een herbarium als referentiecollectie voor historische gegevens, zo zegt de Plantentuin. Men kan dus op basis van de etiketgegevens de historische maar soms ook de huidige vindplaats van soorten achterhalen, zo blijkt.

Naar aanleiding van deze vondst verscheen zopas een artikel in Dumortiera, het wetenschappelijk tijdschrift van het Agentschap Plantentuin Meise en de Koninklijke Belgische Botanische Vereniging.

Een algemeen beeld van de vindplaats van het knarkruid in de buurt van Rochefort.
Plantentuin Meise

Knarkruid

Het knarkruid of Polycnemum majus is een eenjarige plant van de Amarantfamilie. Het plantje wordt 5 tot 30 cm hoog en heeft meerdere stengels, dicht bij de grond. In Noordwest-Europa is de bloeiperiode van juli tot oktober. Knarkruid verkiest een open en droog habitat, zoals extensief beheerde akkers en open grasland, en een kalk-, zand- of grindbodem.

Het verspreidingsgebied loopt van het Middellandse Zeegebied over Midden- en Oost-Europa tot het Midden-Oosten en Centraal-Azië.

In ons land was de soort sinds 1946 officieel verdwenen verklaard. De enige gedocumenteerde vindplaats in Vlaanderen bevond zich in Lanaken (1865 en 1866).

Andere historische vindplaatsen in Wallonië, langs de Maas, waren de gemeenten Rochefort, Éprave, Han-sur-Lesse, Belvaux, Ave-et-Auffe, Genîmont en Lavaux-Saint-Anne. De herontdekte populatie ligt dicht in de buurt van het natuurreservaat 'Tige d'Éprave', naast de weg tussen Éprave en Rochefort.

Knarkruid
Plantentuin Meise

Van Botanicalcollections.be tot DoeDat.be

Een paar jaar geleden werden 1,2 miljoen herbariumspecimens van de Plantentuin Meise gedigitaliseerd. Tijdens deze eerste grote digitalisatie werd onder meer prioriteit gegeven aan alle in België verzamelde planten. Sinds maart 2018 is een deel van deze beelden consulteerbaar via het platform www.botanicalcollections.be.

Dit jaar is een nieuw digitalisatieproject gestart, gefinancierd door de Vlaamse overheid, waarvan het opzet is om nog eens 1,4 miljoen herbariumexemplaren te digitaliseren.

Een tweede platform, met de naam DoeDat.be,  versterkt het initiatief. De etiketgegevens die te zien zijn op de digitale beelden, bevatten heel wat informatie die in een databestand moeten overgezet worden. Hiervoor doet de Plantentuin een beroep op zoveel mogelijk mensen met een klein beetje vrije tijd om de etiketgegevens in te voeren. Deze manier van crowdsourcing blijkt goed te werken, zo zegt de Plantentuin.  

Het herbariumspecimen dat de aandacht trok van Annelies Jacobs.
Plantentuin Meise

Meest gelezen