De Babylonische spraakverwarring rond het confederalisme is niet zo onschuldig

Een confederatie of statenbond berust op een internationaal verdrag dat afgesloten wordt door twee of meer onafhankelijke staten. Die worden op hun beurt lidstaten van de confederatie. Via het verdrag bepalen de lidstaten zelfstandig welke bevoegdheden ze samen willen uitoefenen.  

In het verleden waren er verschillende confederaties. Voorbeelden daarvan zijn Zwitserland (1291-1848), de Verenigde Staten (1776-1787) en Senegambia (1982-1989). Dat was een statenbond afgesloten tussen de West-Afrikaanse landen Senegal en Gambia. De EU en het GOS (Gemenebest van Onafhankelijke Staten), dat tien voormalige deelstaten van de Sovjet-Unie groepeert, behoren tot de weinige eigentijdse confederaties. Zwitserland is geen confederatie meer. De landsnaam Confoederatio Helvetica verwijst naar het verleden.

Wie de staat op basis daarvan een confederatie wil noemen, kan Noord-Korea – officieel: de democratische volksrepubliek Korea – met recht en reden als een democratie huldigen. Elk land mag uiteraard eenzijdig een confederatie verlaten. Zo stapte Oekraïne in 2018 eenzijdig uit het GOS. En geen enkele andere EU-lidstaat kan verhinderen dat het Verenigd Koninkrijk opteert voor een Brexit. 

De Belgische deelgebieden zijn geen staten. Confederalisme in België kan dus pas na voorafgaande onafhankelijkheid van de deelgebieden. Het betreft een post-separatistisch project en dus het einde van de Belgische staat.

In zo’n scenario treden er minstens twee onafhankelijke staten op de voorgrond: Vlaanderen en Wallonië. Die landen sluiten nadien een verdrag. Dit doet geen enkele afbreuk aan hun onafhankelijkheid. Het is dus niet zo dat ze slechts “een seconde” onafhankelijk zijn om daarna weer een onderdeel te worden van de Belgische staat. 

De nieuwbakken staten moeten uiteraard ook hun lidmaatschap bij internationale instellingen en organisaties, waaronder de EU, aanvragen. De kans dat ze die verkrijgen is echter zo goed als nihil. Elke EU-lidstaat – dus ook een land als Spanje waar er sterke regionalistische stromingen zijn – mag immers eenzijdig de toetreding van een nieuw lid blokkeren. 

Men hoort vaak en terecht dat de Franstalige partijen tegen confederalisme zijn. Maar ook aan Nederlandstalige kant zijn de meeste partijen gekant tegen zo’n avontuur. Wat CD&V bedoelt met “confederalisme” is een ver doorgedreven vorm van federalisme met het zwaartepunt van de politieke besluitvorming bij de gemeenschappen en de gewesten. Maar confederalisme is geen variant op of een doorgedreven vorm van federalisme. Bovendien zegt confederalisme niets over het aantal bevoegdheden dat de lidstaten of de confederatie uitoefenen. Zo is de EU een statenverband dat net erg veel macht uitoefent.

Alle partijen in het federaal parlement, op twee na,  verdedigen een federaal model, waarbij sommige eerder een sterke federale staat accentueren.

De N-VA verdedigt inderdaad het confederalisme. In het model dat die partij naar voren schuift, worden Vlaanderen en Wallonië onafhankelijk en beheren ze als gevolg daarvan elke bevoegdheid. De beide lidstaten sluiten een internationaal verdrag (een “grondverdrag”) over wat ze nog samen willen doen (bv. defensie). De Duitstalige gemeenschap en Brussel krijgen een bijzonder statuut. Inzake de “grondgebonden” bevoegdheden, zoals economie of ruimtelijke ordening, worden de huidige Brusselse bevoegdheden uitgebreid. Zo zou er zelfs een autonoom Brussels spoorwegennet komen. Voor wat de “persoonsgebonden” bevoegdheden betreft (bv. justitie) komt Brussel in dit model onder voogdij van Vlaanderen en Wallonië te staan.

Vandaag reeds kent het federale België een aantal “confederale” kenmerken. Inderdaad kunnen de deelstaten zich tot op bepaalde hoogte gedragen als onafhankelijke “landen”. Een goed voorbeeld daarvan zijn belangenconflicten. Als één van onze vele parlementen of regeringen vindt dat een wet, decreet of ordonnantie haar belangen schaadt, gaat de behandeling daarvan tijdelijk in de koelkast. Er wordt verplicht, maar vrijblijvend, naar een oplossing gezocht. Maar niemand, ook niet het federale niveau, heeft het laatste woord. Dat principe geldt ook voor samenwerkingsakkoorden tussen de Belgische deelstaten (en de federatie). Die zijn niet aan de controle van een enkel (federaal) parlement onderworpen. 

De optelsom van die processen vormt een enorme vertraging van de besluitvorming (als er al iets beslist wordt) en een verzwakking van de democratie. Geen wonder, het algemeen belang wordt immers meer en meer onderhandeld.

Die confederale kenmerken in het Belgisch federalisme zorgen voor blokkeringen. In een confederatie worden ze bovendien gebetonneerd en uitvergroot. Omdat bevoegdheden nog verdeelder zullen zijn dan vandaag, moeten er nog veel meer samenwerkingsakkoorden gesloten worden. Dat geldt zeker in het kader van de betrekkingen tot de EU, in de onwaarschijnlijke hypothese dat een Belgische confederatie een formule vindt om daarvan deel te blijven uitmaken.

Bevoegdheden zullen overigens niet homogeen zijn. Stel dat men terrorismebestrijding en nationaliteitsverwerving op confederaal niveau regelt. Wat dan met justitie, politie, migratie en integratie die hiermee verbonden zijn, maar op het niveau van de lidstaten zitten? Er is in een confederatie zelfs geen rechtstreeks verkozen Belgisch parlement meer. Dat wordt door de parlementairen van de lidstaten aangeduid. Daarmee zijn we terug in het ancien régime met zijn getrapt kiessysteem aanbeland. 

Er is ook geen zweem van gewestelijk noch Belgisch draagvlak voor confederalisme. Ook niet bij de Brusselaars die (o.a.) in het plan van de N-VA een subnationaliteit krijgen. Zodus moeten ze kiezen of ze willen toetreden tot het Vlaams of het Waals stelsel voor persoonsgebonden bevoegdheden. Die keuze is overigens niet permanent. Brusselaars zouden dus voortdurend kunnen “winkelen” tussen twee stelsels van ziekteverzekering, kinderbijslagen of loonoverleg. Hun belastingen daarvoor worden in de Vlaamse of Waalse lidstaat betaald. Maar het is onmogelijk om op het grondgebied van één grootstad twee concurrerende systemen uit te bouwen die veiligheid of sociale zekerheid organiseren voor dezelfde bevolking zonder administratieve chaos, rechtsonzekerheid en polarisatie te creëren. 

Voormalig minister Frank Vandenbroucke (sp.a) maakte op Terzake (31 mei 2019) de vergelijking tussen confederalisme en de brexit, waarbij Brussel de rol speelt van Noord-Ierland. Onterecht geraakte die analyse wat ondergesneeuwd. De uitgangspositie van Brits eerste minister Boris Johnson is dat zijn land met of zonder akkoord over Noord-Ierland uit de EU moet. Voor die regio is dat ondenkbaar omdat het een grens met douanecontrole tussen Noord-Ierland (de nieuwe grens tussen het Verenigd Koninkrijk en de EU) en Ierland in ere zou herstellen. Het opheffen daarvan was nochtans essentieel in het vredesakkoord dat in 1998 decennialang nationalistisch geweld beëindigde.

Elk akkoord tussen het Verenigd Koninkrijk en de EU, houdt in dat om die situatie te vermijden en de integriteit van het vredesakkoord te bewaren, het VK voor een onbepaalde duur deel blijft uitmaken van een douane-unie met de EU. Noord-Ierland moet bovendien, meer dan de rest van het Verenigd Koninkrjk, EU-regels blijven volgen. Maar het Verenigd Koninkrijk verwerpt de EU en aanvaardt zelfs deels dat Europees vrij verkeer van personen en goederen niet. Dus is een Brexit, zoals de oud-minister opmerkte, alleen zuiver wanneer je Noord-Ierland afstaat aan de Ierse republiek. En hij vervolgde: “Even goed is het confederalisme niet mogelijk als je Brussel niet afstaat aan de Franstaligen”. Alleen Brussel? Sommigen willen wellicht verder gaan…

Hoeveel eenvoudiger en rationeler is het niet ons land een structuur te geven met één enkele regering en één enkel parlement dan te kiezen voor een Belgisch Boris Johnson-model.