Vlaamse ministers zitten opnieuw samen over het moeilijke stikstofdossier: hoe zat dat ook alweer?

Eind februari van dit jaar stelde de Vlaamse regering met veel trots haar "Krokusakkoord" voor. De ministers waren erin geslaagd om knopen door te hakken in een aantal hoofdpijndossiers die de regering al een tijdje met zich mee sleepte. Daar hoorde onder meer het fameuze stikstofdossier bij. Het is al jaren duidelijk dat er extra maatregelen nodig zijn om de veel te hoge stikstofuitstoot in Vlaanderen gevoelig terug te dringen. Dat is nodig om te voldoen aan de Europese regels.

Bovendien bezorgde het zogenoemde "stikstofarrest" van februari 2021 de regering nog extra kopzorgen. De Raad voor Vergunningsbetwistingen maakte de Vlaamse stikstofregeling toen met de grond gelijk door de vergunning voor de bouw van nieuwe pluimveestallen in Kortessem te vernietigen. De Raad oordeelde dat de manier waarop in Vlaanderen vergunningen werden verleend eigenlijk niet wettig was. 

De Vlaamse regering werd dus aan het werk gezet: om te vermijden dat in de toekomst geen enkel project (in de landbouw, maar bijvoorbeeld ook in de bouw of industrie) nog een vergunning zou kunnen krijgen, moest er een volledig nieuwe regeling uitgewerkt worden. 

Na maandenlang onderhandelen raakte de regering het begin dit jaar eens over die nieuwe, definitieve regeling. Het zogenoemde "stikstofakkoord" was een feit. En dat bevatte een resem maatregelen die vooral voor de landbouwsector erg streng bleken te zijn. Al worden daar natuurlijk wel ondersteunende maatregelen en compensatie tegenover gezet, in totaal goed voor zo'n 3,65 miljard euro.

De aankondiging leidde tot heel wat protest bij de Vlaamse boeren. Veel landbouwers klagen dat de nieuwe maatregelen een doodsteek betekenen voor hun sector. Ze vrezen dat de investeringen die van hen gevraagd worden onbetaalbaar zullen zijn. Daarnaast klagen ze ook de onzekerheid over de toekomst aan: wat als hun investeringen na een aantal jaren opnieuw onvoldoende blijken te zijn? 

In heel wat Vlaamse gemeenten kwamen landbouwers op straat om te protesteren. Bevoegd minister van Omgeving Zuhal Demir (N-VA) ging op verschillende plaatsen in Vlaanderen ook toelichting geven bij de geplande maatregelen. In juni ging ze bijvoorbeeld langs in Merksplas, maar daar werd ze op luid boegeroep onthaald. Het protest liep die dag wat uit de hand. Een actievoerder had aan zijn tractor een pop aan de galg vastgemaakt, met het bijschrift "Demir aan de strop". De minister diende achteraf een klacht in voor doodsbedreigingen.

Vooral één element uit het stikstofakkoord veroorzaakt bijzonder veel beroering, namelijk de beruchte "rode lijst" met landbouwbedrijven die in uiterlijk in 2025 de deuren moeten sluiten. In totaal gaat het om een veertigtal bedrijven die met hun stikstofuitstoot de grootste impact hebben op de kwetsbare natuurgebieden in hun omgeving. Maar er is discussie of die lijst wel op een correcte manier is opgesteld. 

Oorspronkelijk was namelijk afgesproken dat de regering zich voor die bewuste rode lijst zou baseren op gegevens uit 2015. De redenering was: bedrijven die nu de boodschap krijgen dat ze tegen 2025 moeten sluiten, moeten eigenlijk al sinds 2015 weten dat ze in de toekomst geen vergunning meer zouden kunnen krijgen. Alleen blijkt nu dat sommige bedrijven die op de rode lijst zijn beland, daar in 2015 helemaal nog niet van op de hoogte waren. 

Op de huidige rode lijst zouden namelijk een zevental bedrijven staan die in 2015 nog "oranje" waren, en die toen dus buiten schot bleven. Enkele andere bedrijven die in 2015 wél al rood waren, zouden daar destijds niet (of enkel telefonisch) van op de hoogte zijn gebracht. Daar hoort onder meer de boerderij van de abdij van Averbode bij, die na 2015 zelfs nog een vergunning kreeg om uit te breiden en extra investeringen heeft gedaan. 

Volgens sommige parlementsleden, opvallend genoeg ook uit regeringspartijen CD&V en Open VLD, moet die lijst dus herbekeken worden. De vraag is of de N-VA daar ook in mee zal willen gaan. Zowel minister Demir als minister-president Jambon hebben de afgelopen maanden meermaals benadrukt dat het akkoord wat hen betreft gewoon uitgevoerd moet worden.

Enkele maanden geleden werd, zoals de procedure dat voorschrijft, een openbaar onderzoek gestart naar het stikstofakkoord zoals het begin dit jaar op tafel werd gelegd. Bedrijven, belangenorganisaties, maar ook particulieren konden in dat onderzoek nog opmerkingen en bezwaren indienen. Minister van Landbouw Jo Brouns (CD&V) moedigde ontevreden landbouwers ook aan om dat te doen. Dat openbaar onderzoek lijkt ondertussen bijna afgerond te zijn.

Afhankelijk van wat daaruit komt, zou het akkoord dat voorligt eventueel nog aangepast kunnen worden. De vraag is alleen hoe ver de regering daarin zal willen gaan. De politieke gesprekken daarover zijn sinds deze week weer op gang getrapt. Donderdagavond zaten minister-president Jambon en minister Demir samen met Open VLD en vrijdagochtend was er een vergadering met CD&V. De bedoeling was vooral om de krachtlijnen van het openbaar onderzoek uit de doeken te doen en alvast de temperatuur wat op te meten.

Vooral de vergadering met de christendemocraten zou toch wat moeizaam verlopen zijn. CD&V wil de landbouwers, die een belangrijk deel van hun achterban vormen, zoveel mogelijk blijven steunen. Landbouwminister Brouns liet in interviews meermaals verstaan dat hij vindt dat de regering de bijna 20.000 bezwaarschriften uit het openbaar onderzoek niet zomaar naast zich neer mag leggen. Hij is ook van mening dat vergunde landbouwbedrijven die sinds 2015 nog inspanningen hebben gedaan om hun uitstoot te verminderen niet verplicht zouden mogen worden om over drie jaar te sluiten.

Daartegenover staat een N-VA die het akkoord zoals het nu voorligt zoveel mogelijk op die manier wil uitvoeren. Bij de liberalen klinkt het dat de uitgangspunten van het akkoord wat hen betreft wel blijven gelden, maar dat er op basis van het openbaar onderzoek aanpassingen mogelijk moeten zijn "om het akkoord nog te verbeteren en meer solide te maken".

Het lijkt erop dat de "rode lijst" opnieuw een belangrijk discussiepunt zal zijn. De hoofdvraag is of daar nog enkele bedrijven uit geschrapt kunnen worden, zoals CD&V en Open VLD in het verleden al vroegen. In de praktijk gaat het dan om de bedrijven die in 2015 niet op de hoogte waren van het feit dat ze "rood" waren. Een andere piste is dat de bewuste lijst volledig vervangen wordt door een nieuwe lijst, op basis van nieuwe parameters. Maar dan rijst de vraag: hoe ga je die samenstellen? En ook: hoe voorkom je dat er dan nog meer landbouwbedrijven met sluiting bedreigd zouden worden? 

En dan is nog maar de vraag of het bij die discussie zal blijven. Vanuit de landbouwsector klinkt bijvoorbeeld de kritiek dat het voorstel dat nu op tafel ligt te veel focust op de landbouw, terwijl de industrie (die ook stikstof uitstoot) veel meer buiten schot blijft. Zullen de christendemocraten ook die discussie op tafel leggen?

Het stikstofdossier is overigens niet het enige lastige landbouwdossier dat nog op de tafel van de regering ligt. Ook over het nieuwe Mestactieplan en het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid moet de regering het nog eens raken, maar daar spelen dezelfde tegenstellingen, voornamelijk tussen CD&V en N-VA.

Binnen de regering lijken de neuzen in elk geval nog allerminst in dezelfde richting te staan. Het beloven de komende weken (en misschien zelfs maanden) nog pittige onderhandelingen te worden.