Vaccinproblemen nog niet van de baan: "Als Pfizer niet levert wat is afgesproken, komen we in februari in de problemen"

Twee weken geleden sloeg een milde vorm van euforie toe in de Wetstraat. België zou meer vaccins kunnen toedienen dan we aanvankelijk gehoopt hadden en misschien, heel misschien - zo klonk het in politieke kringen - zou de vaccinatiecampagne zelfs al bij de start van de zomer afgerond kunnen zijn. De federale overheid vroeg de regio's - en zeker het traag gestarte Vlaanderen - om te versnellen.

Eigenlijk was dat niet eens zo onbegrijpelijk, want daarvoor leek het alleen maar kommer en kwel met die vaccinatiecampagne. Net zoals dat eigenlijk ook het geval was geweest met de hele mondmaskersaga en het initiële debacle met het contactonderzoek. 

Dat de campagne te traag op gang was gekomen, zo ging de kritiek. Dat er nog te veel vaccins in de diepvriezer achterbleven, dat er te laat met de voorbereidingen was gestart.

Terwijl andere landen hun burgers met tien- en honderdduizenden vaccineerden, bewoog de teller amper in België, en zeker in Vlaanderen. In die eerste vaccinatieweek van vier januari werden amper 7.600 mensen gevaccineerd in de Vlaamse woonzorgcentra. En dan werd er ook nog gebakkeleid over het aantal vaccinatiecentra voor de volgende fase, als de bredere bevolking aan de beurt is.

De vreugde om de extra vaccins van Pfizer was kort, maar ook wel begrijpelijk: eindelijk - eindelijk - nog eens goed nieuws, na een lange en sombere periode. En al helemaal toen bleek dat er zes in plaats van vijf dosissen uit een flacon van het Pfizer-vaccin gehaald konden worden.

Beluister hier het gesprek met Dirk Ramaekers in "De ochtend", over de vertragingen van Pfizer, maar ook van AstraZeneca: 

Bekijk ook de reportage over de leveringsproblemen bij AstraZeneca en de reactie van minister Vandenbroucke: (lees daaronder verder)

Maar ondertussen weten we: de overheden van dit land hebben zich te snel rijk gerekend. Pfizer kon niet aan de verwachtingen voldoen. Of beter: het bedrijf wil dat niet, althans op de korte termijn. Het kiest ervoor om nu eerst de productiecapaciteit van de fabriek in Puurs op te drijven, met de melding dat er achteraf meer vaccins beschikbaar komen. In plaats van de geplande 1,3 miljard wil Pfizer er dit jaar 2 miljard produceren. Maar voorlopig moeten we het dus met minder stellen.

Misschien had de politiek dat wel kunnen voorspellen: Pfizer is een farmabedrijf, geen liefdadigheidsinstelling, dat zomaar zes dosissen levert terwijl er eigenlijk maar vijf betaald zijn. Contractueel kunnen ze dat: de overeenkomst die de Europese Commissie namens de lidstaten met Pfizer afsloot heeft het wel degelijk over het aantal geleverde dosissen, niet het aantal geleverde flacons - dat leert navraag bij de Europese Commissie.

(Wat volgens sommigen in de Vlaamse regering trouwens een afleidingsmanoeuvre is: Pfizer zou zo hard op die extra, zesde dosis drukken om geen juridische problemen te krijgen met het verminderde aantal leveringen, een gevolg van die aanpassingen in de fabriek in Puurs).

Maar los van die discussie blijft het resultaat natuurlijk wat het is: iedereen moet het met minder stellen. Zelfs al zou Pfizer akkoord zijn gegaan met zes dosissen per flacon, ook dan zijn er veel te weinig vaccins. 

Want niet vergeten: naast Moderna - dat nog maar enkele duizenden vaccins kan leveren - is Pfizer voorlopig de enige échte speler op de markt. De producten van pakweg AstraZeneca, Curevac of Johnson and Johnson kunnen de tekorten niet compenseren, want ze zijn er simpelweg niet.

Dat heeft al voor een eerste probleem gezorgd: de inenting van het ziekenhuispersoneel moest uitgesteld worden, het gros van de aanwezige middelen gaat naar de woonzorgcentra.

Maar over enkele weken zou dat probleem nog groter kunnen worden, als grote aantallen inwoners en personeel van die centra een tweede prik moeten krijgen.

Kijk even naar de cijfers, zoals in de cruciale grafiek die VRT NWS ontvangen heeft van de taskforce vaccinatie, met cijfers die tot nog toe niet vrijgegeven werden. Daaruit wordt duidelijk dat de week van 8 februari levensbelangrijk wordt.

Op dat moment treedt er namelijk een enorme piek op van het aantal nodige vaccins: er zijn heel veel mensen die dan - drie weken na hun eerste - een tweede prik moeten krijgen. Meer mensen dan Pfizer dosissen aanlevert: 125.000 tegen 98.280.

Dat kan gedeeltelijk opgevangen met wat nog "in de diepvriezer" ligt. Grote hoeveelheden vaccins  - de stippellijn in de grafiek - werden niet gebruikt voor inentingen. Ze waren namelijk nodig voor die tweede prik, en op zo'n moment blijkt de kritiek dat het allemaal te traag gaat, hoogst relatief. Want nu kunnen de verminderde leveringen door Pfizer opgevangen worden met de opgebouwde reserve.

Overigens zijn het aantal toegediende en het aantal geleverde vaccins tegen het einde van maart in evenwicht, en ligt er dus niets meer "in de diepvriezer". Behalve een strategische stock van om en bij de 50.000, bedoeld als reserve voor als er - bijvoorbeeld - een truck met vaccins in de gracht zou rijden.

Eind goed, al goed dan? Wel, ook dat is relatief, want Pfizer moet natuurlijk wel leveren wat is afgesproken. De beschikbare reserve bedraagt in de week van 8 februari maar 31.979 stuks, en België en zijn regio's flirten dus met de ondergrens van wat mogelijk is.  

Dirk Ramaekers, hoofd van de taskforce vaccinatie: "Als Vlaanderen al meteen in de eerste week van 4 januari alles had opgebruikt, dan hadden we nu al de campagne moeten stilleggen. Zoals in een aantal Duitse deelstaten gebeurd is. En als Pfizer in februari niet levert wat is afgesproken, dan komen we in de problemen in de woonzorgcentra."

Als dat gebeurt kan vanaf de tweede week van februari een groep mensen in de woonzorgcentra hun eerste prik niet meer krijgen, en komt de campagne voor een stuk tot stilstand. In het slechtste geval zijn er zelfs niet voldoende vaccins voor een tweede prik, waardoor de eerste waardeloos wordt en de hele operatie zelfs teruggeworpen wordt in de tijd.  

"Voor die tweede prik is er nog een beetje ruimte", zegt Ramaekers. Maar als Pfizer 10.000 of 20.000 dosissen minder levert, dan hebben we een probleem. Maar ik geloof niet dat het zo ver komt. Ik denk dat we het wel gaan halen." Het is overigens de bedoeling dat Pfizer vanaf begin februari de aantallen wat opdrijft, ter compensatie voor de mindere voorraden van afgelopen en volgende week."

Maar de les van deze week is: altijd met twee woorden spreken. Gaat Pfizer de doelstelling halen? Misschien wel. Maar het kan net zo goed niet gebeuren als je bekijkt wat gebeurd is met de dosissen voor afgelopen en volgende week.  

Zo kreeg België voor de week die komt normaal gesproken 92 trays van Pfizer, de zogeheten "pizzadozen" met de flacons erin, of 107.640 dosissen als je er zes per flacon telt. Het zijn echter maar 64 trays geworden, of 74.880 stuks. Dat zijn er 32.760 minder dan verwacht. En als je maar vijf dosissen per flacon telt, hadden we 89.240 vaccins moeten ontvangen, maar dat zijn er slechts 62.080 geworden, of 27.160 minder dan beloofd.

Voor Vlaanderen was die pil nog bitterder om slikken. Het Federaal Agentschap Voor Geneesmiddelen en Gezondheidsproducten (FAGG), dat de vaccins inkoopt en verdeelt, wees voor komende week slechts 33 van de 64 trays aan Vlaanderen toe: 38.610 vaccins, als je per zes telt, of 32.010 als je per vijf telt.

Een stuk minder dus dan het aantal bewoners en personeelsleden in de woonzorgcentra dat volgende week moet geïnjecteerd worden - zo'n 49.000 in totaal. Maar er waren in Vlaanderen dan ook 57 trays verwacht, 66.690 of 55.290 dosissen, al naargelang je per zes of per vijf telt.

Het maakt de vraag of je nu vijf of zes dosissen uit een flacon haalt (voorlopig althans) een stuk minder relevant. Het probleem wordt er kleiner door, maar het is niet weg. In beide gevallen is er een groot tekort, omdat Pfizer minder levert. En België moet hopen dat het in februari niet tot een herhaling van dit scenario komt, zeker niet nu sommigen al waarschuwen voor een nieuwe golf en het vermoeide ziekenhuispersoneel ongeduldig staat te trappelen om gevaccineerd te worden.

Is dit erg? Het is in elk geval heel erg vervelend, al helemaal als er een derde golf zou uitbreken. Maar uiteindelijk gaat het hier over een aantal weken uitstel, wat misschien zelfs nog ingehaald zou kunnen worden. Ook niet vergeten: het was aanvankelijk de bedoeling dat het ziekenhuispersoneel pas vanaf februari zou ingeënt worden, maar ook daar is de campagne al bezig.

Maar tegelijkertijd legt deze vaccinatiesaga natuurlijk wel weer een aantal zenuwen bloot. De relatie tussen de federale en Vlaamse overheid staat alweer op scherp. In Vlaanderen zijn ze behoorlijk boos dat zij in de publieke opinie de pineut zijn. Zij zouden te traag gestart zijn en te veel dosissen in de diepvries hebben laten liggen, terwijl nu blijkt dat die van pas komen.

"We voelen ons wel gesterkt nu", klinkt het in Vlaamse regeringskringen. "Blijkt dat we het toch niet zo slecht gedaan hebben." De aansporing vanuit de federale overheid om vooral sneller te gaan - waardoor er minder vaccins zijn - ligt zwaar op de maag.

Maar bovenal toont deze nieuwe episode dat er nog altijd een sluimerend probleem van communicatie is. Want even, heel even, kreeg de bevolking de indruk dat het snel zou kunnen gaan met die vaccinatiecampagne. Als dat dan niet het geval is, is de ontgoocheling groot bij een bevolking van wie velen sowieso op hun tandvlees zitten.