Maak kennis met Het Predikheren in Mechelen: van barok klooster en strenge kazerne tot bibliotheek met een ziel

Tientallen jaren was het vroegere predikherenklooster een ruïne en een stadskanker aan de noordkant van Mechelen, vlak bij de kazerne Dossin. Na langdurige restauratie krijgt het gebouw een nieuwe functie: stadsbibliotheek Het Predikheren met ruimte voor cultuur en ontmoeting. Dat gebeurt met een feestelijk openingsweekend. Op zaterdag 31 augustus van 17 tot 19u is er de Grote Parade, waarin Mechelaars boeken van de oude naar de nieuwe bibliotheek dragen in een lange optocht. Ook op zondag viert Het Predikheren de hele dag feest. Het programma vindt u hier.

Lees verder onder de foto:

Wàt een voorgeschiedenis heeft dit pand. Vanaf 1654 werd het complex in verschillende fasen opgetrokken als barokklooster voor predikheren of dominicanen, die vanuit het calvinistische Nederland hun biezen moesten pakken. In Mechelen werden missionarissen opgeleid. In 1720 hadden de predikheren genoeg middelen verzameld om ook een kerk te bouwen in Mechelen.  

Geen eeuw later werd de kerk in de Franse Revolutie ontwijd en moesten de predikheren weer opkrassen. Begin 19e eeuw was het pand korte tijd een opvangtehuis voor arme bejaarden en daarna transformeerde het tot een militair hospitaal met een arsenaal.

Na de Eerste Wereldoorlog heette het voormalige klooster de Kazerne Delobbe, naar de generaal die zich in de oorlog had onderscheiden. Tot 1977 verbleven er militairen. Opmerkelijk: vlakbij staat een andere beruchte kazerne, genoemd naar generaal Dossin, van waaruit in de Tweede Wereldoorlog meer dan 25.000 Joden, Roma en Sinti naar de uitroeiingskampen van de nazi’s werden gedeporteerd, vooral naar Auschwitz. Een gitzwarte bladzijde in onze geschiedenis.

Voor Het Predikheren begon vanaf midden jaren zeventig de Grote Leegstand. Architecte Mechthild Stuhlmacher herinnert zich haar eerste aanblik in 2011: “Veel vleermuizen, muren overwoekerd door klimop, bomen die in het dak groeiden, het gewas in de binnentuin manshoog en overal water. Maar zo’n mooi gebouw in het hart van de stad was onwaarschijnlijk indrukwekkend. Ik was dankbaar dat dit pand nog niet verknald was door een of andere projectontwikkelaar die er een fancy hotel van had gemaakt." 

"De tijd had hier stilgestaan en was een grote gelijkmaker: de schoonheid van het verval. Je kon het prachtig vinden of verschrikkelijk, daar zat niets tussen.  Ik had het idee dat veel mensen van de stad het ook pijnlijk vonden dat ze het zover hadden laten komen." 

Lees verder onder de foto:

In 1980 werd het klooster beschermd als monument maar het zou nog tientallen jaren duren voor er plannen werden gesmeed om er een nieuwe functie aan te geven. In 2010 besliste Mechelen om er de stadsbibliotheek in onder te brengen en schreef de stad een architectuurwedstrijd uit. Het bureau Korteknie Stuhlmacher Architecten uit Rotterdam haalde de opdracht binnen en realiseerde de verbouwing, samen met Callebaut Architecten en Bureau Bouwtechniek, in acht jaar tijd. "Een kans die je maar eens in je leven krijgt, en die je moet grijpen," zegt Mechthild Stuhlmacher.

Lees verder onder de foto:

Architecte Mechthild Stuhlmacher: “Elke bestemming uit de bewogen geschiedenis van Het Predikheren heeft sporen en littekens achtergelaten. Juist dat vonden wij als ontwerpers bijzonder. Het gevoel van verval heeft enorme charme en vormt het karakter en de ziel van dit gebouw. Dat is heel kwetsbaar – vaak is die sensatie er enkel bij een eerste bezoek – maar dat gevoel wilden we behouden.” 

Concreet zie je een weelde aan mooie, verwassen kleuren op de muren en de gewelven. “Wat er vanzelf afvalt mag weg. Waar je geweld voor moet gebruiken, dat laat je zitten,” was de instructie voor de restaurateurs. De gekleurde lagen verf en pleister zijn "fantastische anonieme kunstwerken, zonder intentie, louter een product van de tijd,” mijmert Mechthild Stuhlmacher. In de voormalige refter lijken de blauwe muren wel van mozaïek. Ook in de houten balken zie je gaatjes en opschriften. 

Bij het graven voor allerlei nutsvoorzieningen kwam op 60 centimeter diepte nog een sensationele vondst boven: een lange rij grafstenen van predikheren.

Nog een zeer bizarre vondst: bij de restauratie zijn de resten van elf katten gevonden, ingemetseld in de muren of verstopt in het dak. Lees in deze Canvasbijdrage van Koen De Vos het verhaal van deze "Mechelse kattenmummies".

Het klooster van de predikheren weerspiegelde hun dubbele activiteit: prediken tussen de mensen én de rust en de stilte opzoeken om te bidden. Laat die indeling nu wonderwel passen bij de invulling van een hedendaagse bibliotheek. Het gelijkvloers is de zone “nabij”, met het onthaal, kranten, tijdschriften, koffie, een restaurant, overal zitbanken en een mooie klooster-binnentuin, waar later eventueel concerten kunnen plaatsvinden.  Ontmoeting staat hier voorop. “De filosofie is dat we een plek teruggeven aan de Mechelaar, om te studeren, boeken te ontlenen, af te spreken en hier gewoon te zijn,” zegt Steven Defoor, algemeen coördinator kunst en cultuur van Mechelen.

Lees verder onder de foto:

Op de eerste verdieping heerst een weldadige rust in de oorspronkelijke kloosterbibliotheek van de predikheren. “Een rijke en volmaakte ruimte, verfijnd pleisterwerk, het juiste noorderlicht. Maar het had er wel veertig jaar binnengeregend,” vertelt architecte Mechthild  Stuhlmacher. Nu is de lange zaal klassiek gemeubileerd met een lange wand boekenrekken en rijen werktafels, allemaal in fraai eikenhout. “Als je wil werken, opzoeken, studeren, dan moet je hier zijn, in de zone “diep”.

Lees verder onder de foto:

Dé verrassing van Het Predikheren bevindt zich onder het dak. Een reusachtige zolder met een indrukwekkend hoog dakgebinte waar veel licht binnenvalt dankzij nieuwe dakkapellen. Het hart van de nieuwe Mechelse bib, de zone "midden", bevindt zich op zolder. Hier staan alle boeken in lage rekken. Ook de kinder- en jeugdbibliotheek vindt hier een plaats, net als muziek, strips, films.

De akoestiek is gedempt met al dat hout. “Het onvolprezen materiaal hout, waar ik al mijn hele leven mee werk,” zegt Stuhlmacher. “Voor mij was deze zolder een eldorado. Hij was het bést bewaarde deel van het hele gebouw; die monumentale eiken balken staan na 350 jaar nog altijd fier overeind.” 

Prettig detail: vanuit de mezzanine kun je in enkele dakkapellen gaan zitten, omarmd door hout, met een blik op de binnentuin. “Studioli” noemt de architecte deze privékamertjes, “want je mag ook wel eens alleen kunnen zijn in de bib”.

Lees verder onder de foto:

De restauratie van Het Predikheren ziet er harmonieus uit, maar achter, boven en onder alle mooie materialen zit hedendaagse techniek. Een stalen dakkader, ventilatie, klimatisatie, noem maar op. Restaureren is veel duurder dan nieuwbouw. Dit grote project heeft dan ook een fikse som gekost: zo’n 25 miljoen euro, ongeveer fifty-fifty betaald door de stad Mechelen en het Vlaamse Gewest, met erfgoedsubsidies.

Wat verandert er voor de lezer en de bezoeker? “Niet alle boeken, cd's en dvd's zijn meeverhuisd; we hebben de collectie opnieuw bekeken en keuzes gemaakt,” zegt coördinator Steven Defoor. Een jazzcollectie die al 30 jaar in het depot zat wordt dan weer prominent aangeboden. Dat  depot met 200.000 boeken verhuist niet mee, maar de lezer kan nog altijd boeken opvragen, die dan naar Het Predikheren worden gebracht. De openingsuren zijn ruim; een lidkaart voor een volwassene kost voortaan wel 10 euro in plaats van 4.

Bibleden hebben meegewerkt aan de verhuis door massaal boeken te ontlenen deze zomer. “Lezers konden 30 stuks voor 2 maanden ontlenen,” zegt Defoor, “en ze hebben gehamsterd: nagenoeg alle fictie was op die manier meegenomen en wordt straks teruggebracht naar de nieuwe locatie.” 

“Vaak wordt gezegd dat bibliotheken hun langste tijd hebben gehad,” zegt architecte Mechthild Stuhlmacher. “Wij geloven er nog heilig in. Deze plekken moeten blijven bestaan in een beschaafd, democratisch land. Plekken waar je gewoon mag zijn, tussen thuis en wereld in. Maar je hebt in deze tijd wel iets meer nodig dan boekenrekken om het prikkelend en toch ook huiselijk te maken. Al die extra’s zijn essentiële onderdelen van de bib." En boeken blijven belangrijk. Stuhlmacher: "Browsen zonder te zoeken en dan toch iets vinden, dat kun je toch niet op het internet?”

Lees verder onder de foto:

Stuhlmacher neemt ons mee naar de Predikherenkerk naast het klooster. Die staat er nog vervallen bij. Ze heeft maar een jaar of 70 gediend als kerk, daarna werd het een opslagplaats, een paardenstal… Sommige architecten wilden hier de bib in onderbrengen. “Wij niet. Dit is zo’n krachtig geheel dat het best leeg zou blijven. We hebben niet de behoefte om alles glad te poetsen.” Mogelijke bestemming van de kerk: grotere bijeenkomsten, concerten, tentoonstellingen. 

Maar dat is nog toekomstmuziek. Eerst mag dat reuzenpand ernaast door lezers en niet-lezers worden verkend en ingepalmd. Architecte Stuhlmacher heeft er acht jaar van haar leven in gestoken. “Ik ben er - als ik dat zo mag zeggen - ongelooflijk trots op,” lacht ze. Ze houdt van deze plek, zoveel is duidelijk. Ze koos zelfs de vele soorten salie voor de binnentuin en  in haar kantoor staan de narcissenbollen klaar om in de grond te stoppen, voor volgend voorjaar.

Alle info over het openingsweekend van Het Predikheren vindt u hier. Ook het project "Gezelle ten voeten uit" vindt er voor enkele weken onderdak.