Wie boekt de meeste winst met de hoge energieprijzen?

De gewone consument gebruikt gas vooral om het huis te verwarmen of om op te koken. Toch creëert de hoge gasprijs momenteel winsten bij producenten van elektriciteit die niets met gas te maken hebben. Dat heeft in eerste instantie te maken met hoe de elektriciteitsprijs op de dagmarkt wordt bepaald.

Elektriciteit wordt aan- en verkocht op een beurs. Als er veel vraag is naar energie, bijvoorbeeld ’s avonds als mensen thuis komen van hun werk en koken, dan piekt de prijs. ’s Nachts daarentegen is de prijs dan weer veel lager, want dan is er veel minder vraag naar stroom.

Bekijk bijvoorbeeld de evolutie van de prijs gisteren doorheen de dag:

Wat bijzonder is aan de elektriciteitsmarkt is dat het niet de goedkoopste, maar de duurste producent is die de dagprijs bepaalt. Een deel van onze elektriciteit wordt opgewekt met aardgas in thermische gascentrales. De gasprijs staat hoog, dus stijgt de prijs om die stroom te produceren.

Andere grootteordes, maar curves liggen in zelfde lijn:

"Men wil voorkomen dat het elektriciteitsnet instort, want dan heb je tientallen tot honderden miljoenen euro schade", zegt VRT NWS-energiespecialist Luc Pauwels. "Er moet dus altijd voldoende aanbod zijn voor de vraag naar elektriciteit. Wie het net redt, is de duurste centrale en die bepaalt de prijs."

Wie goedkoper energie produceert, mag ook die hogere prijzen aanrekenen en ziet dus zijn winstmarges stijgen. Alle producenten die energie opwekken met iets anders dan gas profiteren daar dus van: denk aan kernenergie, zon, wind en biomassa. Al zal zon in deze donkere winterperiode momenteel wel beperkt zijn.

Let wel: veruit de meeste energiecontracten worden op langere termijn afgesloten. "Voor wie een windpark of een kerncentrale heeft en stroom verkoopt aan een prijs die vorig jaar in een contract is vastgelegd, heeft de huidige prijsexplosie dus geen enkele impact", zegt Johan Albrecht, professor milieu- en energie-economie aan de UGent en lid van denktank Itinera Institute. "Een contract blijft een contract."

"De dagmarkt is een restmarkt", zegt Albrecht voorts. "Het is een markt die is ontwikkeld om onevenwichten op te lossen." Overschotten die niet met gas worden geproduceerd, kunnen er momenteel wel voor een mooie prijs verkocht worden. "Er zijn een klein aantal spelers die proberen winst te halen uit de volatiliteit van de dagmarkt, maar de meeste grote spelers kijken naar de termijnmarkten."

De hoge prijzen op de dagmarkt kunnen op termijn wel doorsijpelen naar de termijnmarkten. "Het zal er wat van afhangen hoe lang de hoge prijzen zullen duren", klinkt het nog. "Als ook de termijnprijzen omhoog gaan, is dat uitstekend nieuws voor uitbaters van windparken en kerncentrales omdat die grote volumes kunnen verkopen op lange termijn. Onder de voorwaarde natuurlijk dat hun termijncontracten de komende weken vervallen en moeten vervangen worden."

Los nog van de winsten die mogelijk kunnen gemaakt worden door de hoge referentieprijs van elektriciteit, spelen ook subsidies een rol. Volgens De Standaard bedragen de jaarlijkse federale subsidies voor windmolens op zee zowat 700 miljoen euro, een cijfer dat ook aan ons bevestigd is.

In Vlaanderen is volgens de Vlaamse energieregulator Vreg zowat 1,02 miljard euro uitbetaald in het laatste volledige handelsjaar. Bijna 800 miljoen euro was voor zonne-energie. Het gaat voornamelijk over een erfenis uit het verleden. Denk aan de groenestroomcertificaten die op hun hoogtepunt in 2009 450 euro per MWh waard waren.

Installaties voor hernieuwbare energie die voor 2013 zijn geplaatst, krijgen (nog steeds) subsidies die los staan van de energieprijs. Neem bijvoorbeeld de windmolenparken op zee. De oudste vier parken krijgen een vaste subsidie per MWh stroom die ze produceren.

Kanttekening is dat als het te weinig waait, de uitbaters van de windmolenparken het stroomtekort wel moeten toedekken met -dure- gascentrales. "2021 was een windjaar met ongeveer 10 procent minder windenergieproductie dan verwacht", meldt de Organisatie Duurzame Energie (ODE) in een persbericht. "Op de momenten dat er geen wind was, moest er elektriciteit ingekocht worden aan zeer hoge prijzen die niet voorzien waren."

Daarnaast komen er ook onderhoudskosten kijken bij de uitbating van zo’n windmolenpark op zee. Tegelijk hangen de meeste windparken naar eigen zeggen vast aan langetermijncontracten. Je zult dus uitbaters hebben die wel profiteren van de huidige prijzen en uitbaters waarbij dat veel minder het geval is. Hoe de verhoudingen juist zitten, is moeilijk uit te klaren. Die contracten zijn nu eenmaal niet openbaar.

"De prijs waaraan de zonne- en windenergie nu verkocht wordt, is in bijna alle gevallen al vastgeklikt vóór er sprake was van prijsstijgingen", benadrukt de ODE. "Als er dus winst geboekt wordt, is het niet bij de producenten van hernieuwbare energie", klinkt het stellig.

Sinds 2013 zijn de subsidies voor hernieuwbare energie deels afgeschaft en ook grondig bijgestuurd. Zo wordt er nu wel rekening gehouden met de stroomprijs. In periodes met hogere prijzen, worden er minder subsidies uitbetaald. Al loopt dit mechanisme ook wel wat achter.

Op de laatste vier kernreactoren worden daarnaast de winsten afgeroomd, de zogenoemde nucleaire taks.

Hoe groot de winsten dus zijn van die producenten, is voorlopig niet duidelijk. De federale energieregulator CREG onderzoekt dat momenteel om te voorkomen dat de gewone consument die nu geconfronteerd wordt met hoge energiefacturen daarvoor opdraait.

Ten laatste in februari wordt daarover een rapport verwacht. Het is dan de politiek die kan beslissen om bijvoorbeeld de winsten op kernenergie nog meer af te romen of een heffing te leggen op de overwinsten geboekt op hernieuwbare energie.

Het kabinet van minister van Energie Tinne Van der Straeten (Groen) benadrukt dat de studie er op haar vraag komt. "Het is de bedoeling dat in kaart wordt gebracht waar de winst zit, over alle sectoren heen", zegt haar woordvoerder aan persagentschap Belga. "Niemand mag zich verrijken aan de crisis. De leveranciers niet, maar ook de overheid niet."

Vlaams minister van Energie Zuhal Demir (N-VA) zei vanmorgen in "De ochtend" op Radio 1 dat ze erkent dat er een probleem is met de grote winsten en subsidies. "Het is gebetonneerd in regelgeving en als er iets aan wordt veranderd, dan moet men eigenlijk ook een schadevergoeding betalen. Dus het moet juridisch ook staande blijven."