Iedereen journalist? Europees Hof van Justitie beslist van wel

We kennen ondertussen allemaal de strenge regels binnen de GDPR, de niet meer zo nieuwe strenge Europese privacywetgeving. Persoonsgegevens zouden (in het beste geval) heel zorgvuldig en strikt moeten worden verzameld en verwerkt. 

De regels uit deze nieuwe privacywetgeving doortrekken naar iedereen, zou er echter toe leiden dat sommigen onder ons simpelweg hun werk niet meer kunnen uitoefenen. Denk maar aan de dokter die uw persoonsgegevens niet zou mogen inzamelen alvorens eerste hulp te verlenen. Niet alles staat boven privacy. 

Een ander goed voorbeeld is de journalistiek. Journalisten moeten nu eenmaal nieuws kunnen brengen, stukken schrijven en onderzoek voeren. Mochten de regels uit de GDPR een-op-een gelden voor journalisten, zagen we niet al te veel nieuws meer verschijnen. Het is dus belangrijk om het recht op privacy in balans te krijgen met het recht op vrije meningsuiting. 

Hoe zit het echter met de niet-professionele journalist? De vlogger, blogger of enthousiasteling die soms duizenden volgers heeft, en vanuit passie, ambitie of pure interesse stukken maakt? Daar is de GDPR heel onduidelijk over, en in principe - als u de wet strikt zou toepassen - is er geen bescherming. 

Het Europees Hof van Justitie heeft blijkbaar af en toe wat liefde over, want precies op 14 februari 2019 heeft het Hof hierover een belangrijke uitspraak gedaan. 

De Privacycommissie in Letland en twee lokale rechtbanken hadden geoordeeld dat een video van een burgerjournalist (Buivids) de privacywetgeving in Letland schond. De video had betrekking op praktijken van de Letse politie. Deze zaak, die de onuitspreekbare titel "Sergejs Buivids v. Datu valsts inspekcija" meekreeg, was uiteraard ingesteld vóór de inwerkingtreding van de GDPR. Zo snel werkt Justitie nu ook weer niet. Het had dus betrekking op de lokale Letse privacywetgeving. 

Het hoogste gerechtshof in Letland stelde echter twee prejudiciële vragen aan het Europees Hof van Justitie. Eén: valt de opname én het publiceren van de video in kwestie onder de privacywetgeving, gezien het feit dat er herkenbare personen in de video voorkwamen? En, twee, kan de auteur in kwestie zich beroepen op de uitzondering voor journalisten, opgenomen in artikel 9 van de toenmalige Europese Richtlijn? 

De eerste vraag was vrij simpel: uiteraard is het opnemen en publiceren van personen in een video een verwerking van persoonsgegevens. De regel is hier heel duidelijk: alles wat kan leiden tot een persoon, is een persoonsgegeven. 

De tweede vraag is daarentegen wel bijzonder interessant. De persoon in kwestie is géén professionele journalist. Hier kwam het Europees Hof tot de conclusie dat de term "journalistiek" breed moet worden geïnterpreteerd. Dus niet enkel professionele journalisten met kaart, maar iedereen die journalistieke activiteiten uitvoert. 

Maar wat betekent het "uitvoeren van journalistieke activiteiten" nu concreet? Het Europees Hof stelde het volgende beslissende criterium voor: wanneer het doel is om informatie, opinies of commentaren te geven aan het publiek, val je per definitie onder het uitvoeren van journalistiek. 

Goed nieuws dus, maar deze uitspraak is gedaan op een richtlijn vóór de GDPR, en het is een zaak uit Letland. Wat is de waarde voor onze bloggers, vloggers en semi-journalisten in België? 

Het klopt dat het niet per se een uitspraak is over de GDPR, maar de regels voor journalistiek uit de bewuste richtlijn verschillen niet zo erg veel van de tekst in de GDPR, mits hier en daar een woord. 

Anders gezegd: deze uitspraak is wel degelijk interessant én toepasbaar op de huidige regels. Het is daarnaast uiteraard een beslissing van het hoogste gerechtshof binnen de Europese Unie, dus men mag er vanuit gaan dat ook Belgische rechtbanken en hoven deze uitspraak gaan respecteren.

Het Gentse hof van beroep oordeelde recent (op 20 september 2018) over een soortgelijke casus. Hier ging het om een Brugse blogger, Didier Eeckhout, die vanop een terras een aanvaring had gefilmd tussen een klant en de cafébaas, die uiteindelijk uitdraaide op een racistische scheldpartij. De politie kwam hier uiteindelijk tussenbeide, waarbij de agenten ook werden gefilmd. Later verscheen het filmpje op zijn blog, om het "racisme in Brugge" aan te kaarten, maar niet om de politieagenten in kwestie - zeg maar - te kijk te stellen. 

Het hof in Gent hield rekening met het recht op vrije meningsuiting van Eeckhout als (burger)journalist. Het was hier dus duidelijk de bedoeling om het racisme te filmen (wat volgens het hof een zaak uitmaakt van maatschappelijk belang) en niet zozeer om de agenten in de video in hun werk te hinderen of hen in een slecht daglicht te gaan plaatsen. Er is in België ook geen specifieke wet die verbiedt om politieagenten te filmen in een publieke ruimte. Volgens het hof van Gent was er dus geen sprake van een privacyaantasting van de agenten. 

Interessant was wel dat in eerste aanleg, en dus bij een lagere rechtbank, Eeckhout in 2016 nog een boete van 300 euro in zijn schoot geworpen kreeg. Procederen loont dus af en toe wél de moeite.

De Europese uitspraak mag u dan ook zien als een soort bevestiging van onze huidige praktijken, maar het stemt ook wel ergens tot nadenken. 

Deze uitspraak noopt toch ook tot wat voorzichtigheid. Is straks iedere burger een mogelijke journalist en mag dan eigenlijk iedereen de privacy van een ander negeren van zodra het ook maar "een maatschappelijk belang" heeft? Want, wat is de definitie van een "maatschappelijk belang"? We weten ondertussen dat we "journalistieke activiteiten" heel uitgebreid mogen interpreteren. 

Hoewel de kern van de uitspraak goed nieuws is voor ons allen, en in het bijzonder voor alle Twitterfanatici, vloggers en bloggers, houdt dit ook gevaren in. We willen immers niet terechtkomen in een wereld waar opeens iedereen elkaar filmt met het excuus om aan nieuwsgaring en -verslag te doen. 

Een juiste afweging tussen het recht op privacy én het recht op vrije meningsuiting, zal dus casus per casus, zaak per zaak, moeten worden afgewogen. Het zou heel gevaarlijk zijn om de rechtspraak die we hier hebben besproken, als een soort vaststaand feit te nemen.