Berichten over "name and shame", en toch blijven afwegen

Journalistiek heeft alleszins weinig zin als ze niet mag wijzen op wat fout loopt. Als ze bijvoorbeeld niet zou mogen wijzen op het verschil tussen wat iemand publiekelijk zegt (“geen plaats voor racisme”) en wat er achter de schermen gebeurt, zoals bij Schild & Vrienden.  

Maar het is lang niet altijd de journalistiek zelf die iets aan de kaak stelt. Bij Jan Fabre was het een open brief van performers. Rekto Verso, dat de primeur had van de brief, heeft trouwens heel correct gelijktijdig ook een wederwoord gepubliceerd van Jan Fabre en de VZW Troubleyn, dat ook in andere media werd overgenomen. Een dergelijke brief over een nationaal icoon? Het is onvermijdelijk dat er grote media-aandacht voor is. Wat niet hetzelfde is als bij voorbaat veroordelen. Getuigen mogen aan het woord komen, het wederwoord moet gegeven worden. De hele #metoo-golf is ook gewoon belangrijk in het maatschappelijk debat.

En natuurlijk moeten media er ook op wijzen dat racisme nog steeds bestaat. Maar wanneer is een racistisch incident erg genoeg om nationaal nieuws te worden? In alle eerlijkheid: beelden spelen daarbij een grote rol. Beelden toonden hoe in Aarschot een zwarte jongeman na een aantal racistische verwijten op de sporen werd geduwd. Dat is verwerpelijk en levensgevaarlijk en dus heeft het parket terecht een onderzoek gestart. Niet alleen het beeld, maar de houding van het parket speelt op de VRT-NWS-redactie vaak een belangrijke rol. Beelden hebben trouwens ook hun beperkingen: het is nog steeds niet duidelijk hoe de ruzie tussen de jongeman en een aantal kennelijk dronken blanke mensen is ontstaan.

Over het incident in Aarschot is door "Het Journaal" eigenlijk voorzichtig bericht. Er is uitdrukkelijk gezegd dat het niet duidelijk is hoe de ruzie is ontstaan en er is uitdrukkelijk gezegd dat ook de jongeman zelf harde klappen uitdeelt. Maar natuurlijk werden ook racistische opmerkingen getoond. Het blijft ontluisterend hoe snel ze bovenkomen. Verder moet het parket vooral zijn werk doen en uitzoeken hoe de vork aan de steel zat. Als redactie kan je hier geen conclusies trekken.

Een tijdje geleden was er veel te doen over jongens die op Pukkelpop een liedje zongen met de tekst : “Handjes kappen, de Congo is van ons.”  Racistisch, smakeloos en gruwelijk dom. Dronkenmanspraat ook, al is dat geen excuus. Maar wanneer wordt het nationaal nieuws? Deze feiten brengen niemands leven in gevaar, al zouden twee zwarte dames ook zijn lastiggevallen. VRT NWS heeft er pas over bericht toen het parket een onderzoek opende. En er waren natuurlijk ook de reacties van Pukkelpop zelf (“verbolgen”) en van de staatssecretaris voor Gelijke Kansen (“zwaar ontgoocheld”) die de zaak ampleur gaven.

Dat het parket een onderzoek begon, werd uiteindelijk gemeld in "Het Journaal". Het item duurde 26 seconden. Sommige burgers die mij contacteerden, hadden blijkbaar onthouden dat het halve journaal erover ging.

Dat heeft er allicht mee te maken dat er op sociale media veel grotere stormen woeden. Het zwarte meisje voor wie het liedje over handen kappen bedoeld was en die het mee aan de kaak stelde op sociale media, kreeg te horen dat ze zelf ooit had gepost dat een film over slavernij haar “witte mensen nog meer deed haten”. Dat lijkt me evenzeer racistisch, maar ik baseer me hier op berichtgeving in andere media want VRT NWS heeft er niet over bericht.

"Waarom niet?", vroegen burgers me.  Het ene racisme verantwoordt het andere niet, voor alle duidelijkheid. Maar de redactie heeft vooral teruggegrepen naar hetzelfde criterium: het parket heeft daar geen onderzoek naar geopend. Het zou ook gaan om oude boodschappen die losstonden van het Pukkelpopverhaal. Ik blijf ook vinden dat iedereen recht heeft op jeugdfouten. Dat geldt voor alle duidelijkheid ook voor wie dat liedje heeft gezongen. Daarom heeft VRT - net zoals andere media - geen namen gepubliceerd in dit incident en werden de gezichten op het beeldmateriaal geblurd.

Om dezelfde reden heeft VRT NWS ook geen lijsten gepubliceerd met de namen van mensen die bij Schild & Vrienden in geheime chatgroepen racistische posts hebben geplaatst. Dat had wel gekund. Maar het belangrijkste was aantonen dat deze kleine beweging intern niet de waarden beleeft die ze zegt te beleven. Dat volstaat.

Belangrijk vind ik dat één van de jongeren die “handjes kappen” zong, zich ook geëxcuseerd heeft. “Het gedrag dat ik vertoond heb, strookt absoluut niet met de persoon die ik ben of wil zijn. (...) Ik wil me daarom excuseren bij iedereen die zich aangevallen voelt, en in het bijzonder aan de twee dames die dit terecht hebben gemeld als onaanvaardbaar.”  

In de storm van wederzijds veroordelen zijn excuses soms heel belangrijk. Wie met zijn kleinheid in het oog van mediastorm kwam - al is het anoniem - kan zich daarmee toch ook weer groot tonen. Veroordelen moet ook hand in hand kunnen gaan met het aanvaarden van excuses.

Excuses en empathie ontbreken misschien toch wat in sommige reacties uit het kamp van Schild & Vrienden bijvoorbeeld. Excuses is wat sommige getuigen kennelijk ook gemist hebben in  bepaalde ervaringen met Jan Fabre. Maar media kunnen geen excuses afdwingen. Ze kunnen ze ook niet aanvaarden. Journalisten kunnen alleen proberen om verslag uit te brengen. Dat betekent soms de vinger op de wonde leggen, en soms ook niet te ver willen stappen, ook al waait het fel.