Na speculaties Lance Armstrong over ketonen bij Deceuninck - Quick.Step: wat zijn ketonen? 7 vragen en antwoorden

Begin jaren 2000 komt het Amerikaanse leger met een officiële vraag voor een “superfood” dat hun soldaten zouden kunnen gebruiken in oorlogsgebied, om de moeilijkste mentale en fysieke uitdagingen het hoofd te kunnen bieden.

Onderzoekers van de Universiteit van Oxford, onder leiding van professor Kieran Clarke, nemen de uitdaging aan en ontwikkelen na jaren van onderzoek een ketonester. Die chemische verbinding kan als brandstof voor ons lichaam fungeren, naast koolhydraten, eiwitten en vetten, omdat ze onze natuurlijke ketonlichaampjes imiteert.

Bekijk hier de volledige quote: "Volledig onderzoek werd betaald door Amerikaanse leger" (lees voort onder de video)

Samen met de Amerikaanse start-up HVMN (spreek uit op z'n Engels zoals human), wordt een commercieel product op de markt gebracht. Geoff Woo van HVMN heeft het over “een bijzonder grote doorbraak in de wetenschap". Terecht, want de ontwikkeling van de ketonester was geen sinecure. 

Het product voldoet aan de strenge regels van de Amerikaanse FDA, de Food and Drugs Administration, en is vanaf dan vrij te gebruiken als voedingsmiddel of supplement, zo u wil. In Europa is het sinds 1 januari 2018 beschikbaar via het internet, al is het hier voorlopig enkel bedoeld voor eigen gebruik. In Europa kan het vandaag dus nog niet verkocht worden. 

Ketonen deden hun intrede in de topsport wellicht in de aanloop naar de Olympische Spelen van 2012 in Londen, al dan niet op uitgebreide schaal. Door de link met Oxford heeft de Britse sportwereld er wellicht veel eerder de vruchten van kunnen plukken dan andere sporters.  

Ketonen zijn lichaamseigen stoffen: we maken ze aan wanneer we vetten verbranden, bijvoorbeeld door te gaan vasten en geen directe brandstoffen als koolhydraten en suikers in te nemen. Of wanneer we inspanningen van lange duur gaan leveren: we hebben misschien wel een stevige spaghetti gegeten vooraf, maar na enige tijd komen we door onze voorraad glycogeen (onze energiereserves) heen te zitten. Dan gaat het lichaam vooral vetten verbranden, en bij dit proces komen ketonen vrij. Een soort vierde brandstof dus, naast koolhydraten, eiwitten en vetten. 

We kunnen die vierde brandstof dus ook gewoon als drankje innemen. Dubbele winst in dat geval, want we hoeven er niet voor te vasten of ons leeg te sporten. Hespel legt uit: “Als je een flesje van 25 gram drinkt, stijgt de waarde van ketonen in het bloed binnen de 30 minuten naar 3, 4 of zelfs 5 millimol per liter, afhankelijk van hoe snel je het als persoon opneemt. Daarvoor moet je normaal gezien ongeveer een week vasten. En met een ketogeen dieet, vetrijk maar met weinig koolhydraten of suikers waardoor ons lichaam van nature ketonen begint aan te maken, halen we nauwelijks 2 millimol (een millimol is een duizendste mol, met mol als graadmeter voor de hoeveelheid van een stof in ons bloed).

Kort samengevat: met het drinken van één flesje bereik je in een halfuur een even groot gehalte aan superbrandstof in je lichaam, als waar je anders een week voor zou vasten, en je verzwakte lichaam uit nood die ketonen moet aanmaken. Eén standaard dosis is 25 gram, een energieshot dat kan tellen maar dat door de meesten als niet echt lekker wordt bestempeld - wij deden de test en kunnen dit bevestigen, al kunnen smaken altijd verschillen natuurlijk. De vloeistof is ook vrij dik. 

Omdat het product prestatiebevorderend werkt, duwen sommigen het in de dopinghoek. Maar het is geen doping: het staat niet op de dopinglijst van het WADA, het Wereldantidopingagentschap. “Het gebruik van ketonen in de sportcontext is goedgekeurd door het WADA. Het ketonendossier werd er in detail doorgelicht, en men vond geen argumenten om het op de dopinglijst te zetten”, zegt Peter Hespel daarover.

Hij is categoriek: “Dat het innemen van ketonen de prestatie kan bevorderen is nogal evident. Maar dat is absoluut geen voldoende argument om iets als doping te bestempelen, want dan moeten we ook water en suiker op de lijst zetten. En al zeker cafeïne, dat nota bene in 2001 van de dopinglijst werd gehaald.” 

De vergelijking met epo vindt Hespel “absurd”: “Epo is een hormoon dat via orale inname geen enkel effect zou hebben. Het moet ingespoten worden, wat al indruist tegen de regels van het WADA. Bovendien is het gebruik ervan erg gevaarlijk. Voor ketonesters kan ik momenteel, buiten het feit dat ze slecht smaken, geen enkele schadelijke nevenwerking bij de aanbevolen doseringen bedenken. Integendeel, het is een energiestof die beschermend werkt in momenten van extreme fysieke belasting, al dan niet in combinatie met energietekort.”

Het onderzoek van KU Leuven naar ketonen werd mee gefinancierd door Sport Vlaanderen (“ik denk niet dat zij doping zouden willen sponsoren”) en werd mee goedgekeurd door de Ethische Commissie Onderzoek van de KU Leuven, benadrukt Hespel. 

Peter Van Eenoo, hoofd van het gerenommeerde Gentse dopinglab, bevestigt dat het product niet op de verboden lijst staat. Hij acht het niet uitgesloten dat het WADA de zaak zou herbekijken, maar voegt er meteen aan toe: "Ik zie dit niet direct gebeuren."

Van Eenoo praat wel met twee woorden: hij zegt dat het onderzoek eigenlijk nog in zijn kinderschoenen staat. "Voorlopig zijn er nog geen negatieve effecten aangetoond", benadrukt hij. Maar als op termijn blijkt dat er wel negatieve effecten kunnen zijn, dan kan dat een argument zijn om het op de dopinglijst te plaatsen. Hoe dan ook, mocht dit ooit gebeuren, dan kunnen atleten die nu ketonen gebruiken, daar nooit retro-actief voor gestraft worden, benadrukt Van Eenoo. Hij hoopt dat het taboe dat er heerst bij profatleten, snel kan verdwijnen, net als professor Hespel. "Er zijn steeds meer sportfysiologen die het adviseren."

Beluister hier het gesprek met Peter Van Eenoo in De Ochtend:

Het product heeft geen bekende schadelijke effecten, tenminste als je het in normale aanbevolen dosissen neemt, zeggen de Leuvense onderzoekers. Wel is bekend dat inname van de ketonester de bloedglucose verlaagt. Bij patiënten met type I diabetes of gevorderde type II diabetes kan dit dus mogelijk problemen veroorzaken in de glucosecontrole. 

Ketonen zijn zuren die bij inname in de aanbevolen doseringen licht doen verzuren. Maar eigenlijk kan je er niet in de problemen mee komen als je geen gekke dingen doet: “Neem nooit hogere doseringen dan wetenschappelijk getest – in het geval van het onderzoek door KU Leuven was dat drie dosissen van 20 à 30 gram per dag, red. Wij zagen bij drie dosissen per dag enkel positieve effecten. Maar wat het effect zou zijn als je zes tot tien flesjes (van 25 gram) drinkt? Wij hebben dit niet getest, maar het is niet noodzakelijk zo dat het positieve effect dan nog toeneemt. Zo eenvoudig is het niet”, zegt Hespel, die afraadt om meer in te nemen dan getest is, en al zeker geen hoge dosissen.

Andere bronnen wijzen ons erop dat het product mogelijk een impact kan hebben op de darmflora, en dat we daar nog geen zicht hebben op de lange termijn. 

Geen doping, maar misschien kan het tot ongelijkheid leiden (geleid hebben) omdat bepaalde atleten er toegang toe hebben, met de juiste begeleiding, en anderen minder of niet? Ketonen zijn immers niet gratis, en veelvuldig gebruik en onderzoek voor een goede know-how kosten geld.

Maar het element van ongelijkheid wordt door Peter Hespel alvast van tafel geveegd. “In topsport is enkel de competitie voor iedereen gelijk, de te leveren prestatie en de reglementen. De weg naar de prestatie is geplaveid met ongelijkheid,” stelt Hespel. “Iedere atleet heeft te maken met omgevingsfactoren die positief of negatief kunnen zijn voor de ontwikkeling, de kwaliteit van de trainers en begeleiders, het materiaal enz. Hoe beter je als atleet wordt, hoe meer de ongelijkheid ook in je voordeel kantelt, logisch toch?"

"Innovatie is inherent aan topsport. Als men innovatie gaat afstraffen, dan kan men beter de topsport afschaffen. En innovatie gebeurt op allerlei vlakken, in dit geval op vlak van voeding.” Kijk naar de Formule 1: als Stoffel Vandoorne een topbolide had gehad, had hij het wellicht ook verder geschopt vorig seizoen, besluit Hespel. 

Toch zal het bij sommigen de schijn van oneerlijkheid wekken, omdat het product wellicht door bepaalde duuratleten sneller is ontdekt en frequenter/efficiënter gebruikt dan door anderen, zodat die een voorsprong hadden. "Dat is net topsport, of zo hoort het althans te zijn: met gewettigde middelen een voorsprong proberen te verwerven op je concurrenten, en proberen om die voorsprong verder uit te bouwen of op z'n minst te behouden. Daar is toch niks verkeerds aan?" vraagt Hespel zich af.  

Ketonen kan je makkelijk bestellen via het internet, maar alles heeft zijn prijs. Momenteel kosten flesjes met het pure product van HVMN op het internet 99 dollar voor 3 flesjes. Als je er rekening mee houdt dat je, om een goed effect te hebben, het best ook in de aanloop naar een prestatie inneemt, kan dat snel oplopen tot honderden euro's voor een kuur van enkele weken (zie artikel: hoe gebruik ik ketonen als recreant?) 

Immers, één flesje is één in te nemen dosis, het is dus na één keer op. Peter Hespel denkt dat op termijn de prijs zou kunnen dalen naar 10 euro per flesje. Hoe dan ook kleeft aan het product het aura van een soort wondermiddel: “Als het op de markt zou zijn voor een prijs die tien keer lager ligt en als het beter zou smaken, dan zou het wellicht wereldwijd massaal verspreid zijn en gebruikt worden”, zegt hij. 

Belangrijk: we spreken hier dus over het echte, onversneden product, en geen van de vele producten die zich (vooral) verkopen als ketonen, maar er eigenlijk maar een bepaald (klein) percentage of helemaal geen van bevatten, en die je overal vindt op allerhande websites, die zelfs niet gespecialiseerd zijn. 

Het cognitieve effect, de werking voor de hersenen, werd in het rapport dat nu uit is niet onderzocht. Volgens Hespel is dit helemaal niet spectaculair, tenzij je bloedsuiker erg laag zou staan Er zou wel sprake zijn van cognitieve winst tijdens het sporten, waardoor atleten of duursporters in the heat of the moment alerter kunnen reageren en makkelijker de juiste beslissingen kunnen nemen, maar dus niet in rust. 

Bekijk de video: "Geen aanwijzing voor meerwaarde als je aan je bureau zit" (lees voort onder de video)

Professor Hespel: “Ik denk dat studenten meer gediend zijn met cafeïne in koffie dan met ketonen in ketonsupplementen. Bovendien heb je de slechte smaak, en er is geen enkele aanwijzing dat als je ketonen inneemt wanneer je rustig aan je bureau zit – dan ben je misschien mentaal uitgeput maar niet fysiek – dat er ook maar enige meerwaarde zou zijn naar concentratievermogen, alertheid, geheugen of analoge dingen., tenzij je urenlang vergeet te eten en je bloedsuiker daalt (…) Ik heb geen weet van studies in die zin die al gebeurd zouden zijn, maar ik verwacht daar geen spectaculaire resultaten van.”  

Bekijk hier de video: "Juiste beslissingen nemen in situatie van totale uitputting"