26 februari tot 3 maart 1945: Amerikanen stoten door naar de Rijn

In deze reeks geven we elke week een overzicht van de belangrijkste gebeurtenissen in het laatste jaar van de Tweede Wereldoorlog. De geallieerden rukken op naar de Rijn aan het hele westelijke front tussen Luxemburg en het zuiden van Nederland. In Den Haag vallen meer dan 500 doden bij een geallieerd bombardement. En op de Filipijnen hebben de Amerikanen Manilla en Corregidor nu helemaal in handen. 

Uitzonderlijk behandelt dit weekoverzicht maar zes dagen. Februari is dit jaar een schrikkelmaand met 29 dagen, maar in 1945 telde februari maar 28 dagen.

In de ochtend van 2 maart hebben eenheden van het Negende Amerikaanse Leger de stad Neuss aan de Rijn bereikt. Vlakbij, aan de overkant van de rivier, ligt Düsseldorf, een van de belangrijkste industriële centra van het Rijnland.

Nadat ze vorige week de Roer hadden overgestoken, zaten de Amerikanen de Duitse troepen op de hielen die zich steeds verder moesten terugtrekken.

Op 1 maart was één Amerikaans infanterieregiment voldoende om de industriestad Mönchengladbach te veroveren. Er is dan ook nauwelijks gevochten. De Amerikaanse tanks zijn er niet gestopt, maar zetten de achtervolging voort. Mönchengladbach is de grootste Duitse stad aan het Westfront die in geallieerde handen valt sinds Aken, vijf maanden geleden.

Een Amerikaanse Sherman tank steekt een antitankgracht over, op weg naar de Rijn. De tank, die voorzien is van een groot schepblad, heeft de gracht eerst gevuld (NARA).
Bevrijde Sovjetvrouwen met kinderen, die als dwangarbeidsters  opgesloten zaten in een kamp bij Mönchengladbach, krijgen voor het eerst in lang veel te eten (NARA).

Meteen nadat ze de Rijn bereikt hadden, hebben de Amerikanen gepoogd ze over te steken naar Düsseldorf. Daarvoor moesten ze de brug van Oberkassel bij verrassing veroveren.

In de duisternis volgde een pantsercolonne met Duitssprekende gidsen een groep Duitse vluchtelingen die, zoals zovelen, de andere Rijnoever wilden bereiken. De colonne was tot vlak bij de brug genaderd, toen een van de vluchtelingen de Amerikanen opmerkte en alarm sloeg. De Duitse bewakers schoten in actie en enkele ogen­blikken later vloog de brug de lucht in.

Die eerste poging is dus mislukt. Hitler wil dat de bruggen over de Rijn pas op het allerlaatste moment worden opgeblazen. Maar wie een brug onbeschadigd aan de vijand overlevert, wordt gefusilleerd.

De vernielde brug over de Rijn in Oberkassel, Düsseldorf.

Duitsers ook elders naar de Rijn teruggedreven

Het hele westelijke front tussen Luxemburg en het zuiden van Nederland is nu in beweging.

Terwijl het Negende Amerikaanse leger van generaal Simpson de Rijn bij Düsseldorf bereikt heeft, voert het Eerste Amerikaanse Leger onder generaal Hodges een offensief door de Eifel (Operatie Lumberjack) in de richting van de Rijn bij Keulen en Bonn. 

Ten zuiden daarvan heeft het Derde Amerikaanse Leger onder generaal Patton de Duits-Luxemburgse grens overschreden. 

In Krefeld doopt een G.I. de Adolf Hitlerstrasse om tot Roosevelt Boulevard (NARA).

Nadat hij op 27 februari Bitburg had veroverd, vroeg en kreeg Patton van zijn onmiddellijke chef, generaal Bradley, toestemming om twee divisies naar de oude stad Trier te sturen. Een geïmproviseerde eenheid van 3.000 Duitsers bood maar weinig tegenstand en in de nacht van 1 op 2 maart trokken de Amerikanen Trier binnen via de oude Romeinse Brug over de Moezel, die de Duitsers niet hadden opgeblazen.

Patton, een groot kenner van de veldtochten van Julius Caesar, was gefascineerd om deze stad met zijn Romeins verleden te veroveren. Meteen na de inname kreeg hij een order van het geallieerde hoofdkwartier: “Omzeil Trier. Het zal vier divisies kosten om in te nemen.” Patton seinde terug: “Heb Trier ingenomen met twee divisies. Wat wilt u dat ik doe? Het teruggeven?” 

Amerikaanse soldaten en krijgsgevangen genomen leden van de Duitse Volksstürm in Trier. Op de achtergrond de Porta Nigra, een stadspoort uit de Romeinse tijd.

In het gebied tussen de Nederlandse grens en de Rijn zijn Britten en Canadezen bij Kalkar doorgebroken. De vijftien Duitse divisies die in dat ge­bied standhielden zijn zowat tegen de Rijn gedreven.

De Duitse legers ten westen van de Rijn en de Moezel zitten in de val. Ze zijn niet in staat nog op een geordende wijze weerstand te bieden. Veldmaarschalk von Rundstedt, die in het westen het bevel voert, heeft gevraagd zijn troepen achter de Rijn terug te trekken. Alleen zo kunnen ze zich hergroeperen. Maar Hitler wil daar niets van weten. Dat zou de catastrofe alleen maar verplaatsen, vindt hij.

Intussen proberen bij Kalkar duizenden Duitse soldaten te ontkomen door de stroom over te steken. Hun uitrusting moeten ze achterlaten. Enkel bij Wesel hebben de Duitsers zich ingegraven om op de Linker-Rijnoever stand te houden.

Deze Duitse soldaat wordt krijgsgevangen gemaakt maar tezelfdertijd ook bevrijd uit zijn benarde positie in een ingestorte loopgraaf (NARA).

Toestand in Nederland catastrofaal

In het nog bezette deel van Nederland leidt het tekort aan voedsel en brand­stof bij de burgerbevolking tot drama­tische toestanden.

De burgemeester van Den Haag heeft laten weten dat er zal worden geschoten op wie nog houtblokken weghaalt uit de bestrating. Bomen zijn er in de grote steden gewoon niet meer. Het openbaar leven ligt grotendeels stil. Scholen zijn dicht. Doden worden bij tientallen tegelijk begraven.

Deze Amsterdammers hebben net een zware tak van een boom afgezaagd en maken zich klaar om die weg te voeren (Collectie NIMH).

Wel is er begonnen met het uitdelen van het voedsel dat enkele weken geleden werd aangevoerd uit het neutrale Zweden. Maar dat is onvoldoende voor de hele hongerende bevolking.

Tot overmaat van ramp is Den Haag zwaar getroffen door een zwaar Brits bombardement. De bommenwerpers wilden eigenlijk de V2-lanceerinstallaties in een naburig bos treffen, maar vergisten zich en de bommen kwamen vooral neer op de woonwijk Bezuidenhout. Er vielen 550 doden en meer dan 300 zwaargewonden, terwijl duizenden mensen dakloos zijn. 

Rookpluimen boven Bezuidenhout tijdens het geallieerde bombardement (Collectie Haags Gemeentearchief).
Slachtoffers van het bombardement in het Zuidwal-ziekenhuis (Collectie Haags Gemeentearchief).

De schade door het bombardement is des te groter omdat de Haagse brandweer niet goed meer functioneert. De Duitsers hebben brandweermateriaal in beslag genomen. Bovendien is een deel van de brandweerlui naar Duitsland gedeporteerd, een ander deel is ondergedoken om daaraan te ontsnappen en nog anderen zijn door de honger te zwak om nog in actie te komen.

Een straat in de Bezuidenhout-wijk na het bombardement.
Menno Huizinga / Nederlands Fotomuseum NIOD via Wikimedia Commons

Toch is er ook goed nieuws voor Nederland. Door het offensief aan de Roer hebben de geallieerden de steden Roermond en Venlo in Nederlands-Limburg bevrijd. Heel Nederland ten zuiden van het rivierencomplex van Maas en Rijn is nu van de Duitsers verlost. Maar ten noorden daarvan is de bezetting zwaarder dan ooit. 

Deze luchtfoto van de wijk in Den Haag toont hoe zwaar de schade wel was (Collectie Haags gemeentearchief).

Strijd om Manilla is gestreden

De Filipijnse hoofdstad Manilla is opnieuw helemaal in Amerikaanse handen. Op 3 maart werd de laatste Japanse tegen­stand vernietigd, na zware straatgevechten in het oude stadscentrum. De Japanners hielden nog een tijd stand aan de stadsmuren en regeringsgebouwen.

De strijd om Manilla heeft een maand geduurd en was een veel zwaardere en bloedigere klus dan de Amerikanen hadden gedacht. 

Na de strijd is Manilla zwaar beschadigd; links het bijna volledig verwoest stadhuis van de stad (NARA).

Van een Japanse overgave is geen sprake. De zowat 16.000 Japanners die zich verdedigden, overwegend marinetroepen, zijn vrijwel tot de laatste man gesneuveld. Sommigen, zoals hun bevelhebber admiraal Iwabuchi, hebben rituele zelfmoord gepleegd.

De Amerikaanse troepen tellen een duizendtal doden. Maar meer dan 100.000 burgers van de stad zijn omgekomen, deels door de gevechten en bombardementen, maar voor een groot deel door massamoorden die de Japanners hebben aangericht. Nog op het einde doodden de Japanners een duizendtal burgers die ze als gijzelaars hielden.

De Amerikanen zijn nu de baas in het grootste deel van het Filipijnse hoofdeiland Luzon. De Japanners controleren nog wel een groot deel van het bergachtige noorden van het eiland.

Een van de zeldzame Japanse officieren, die zich heeft overgegeven, overhandigt zijn zwaard als hij krijgsgevangen wordt genomen (NARA).

Ook Corregidor heroverd

Vijf dagen voor het einde van de strijd in Manilla is ook het eilandje Corregidor in de Baai van Manilla volledig in Amerikaanse handen. Daarmee is de toegang tot de baai opnieuw vrij voor de Amerikaanse vloot.  

De Amerikaanse opperbevelhebber generaal McArthur wil van Corregidor opnieuw zijn hoofdkwartier maken. Dat was eerder het geval totdat de Japanners drie jaar geleden na zware gevechten de rots veroverden. Het zwaar versterkte eiland wordt wel eens het “Gibraltar van het oosten” genoemd.  

De Amerikaanse opperbevelhebber generaal MacArthur zet op 7 maart 1945 voet aan land op Corregidor (NARA).

Twee dagen na hun landing op Corregidor waren de Amerikanen de situatie al meester. Maar de Japanners boden in hun ondergrondse gangen hardnekkig weerstand. Soms bliezen ze hun eigen schuilplaatsen op.

Van de 5.000 Japanners op het eiland zijn er welgeteld 19 levend in Amerikaanse handen gevallen. De Ameri­kanen tellen duizend doden en gewonden.

Amerikaanse militairen hebben benzine in een gang gegoten en in brand gestoken, en hopen zo de Japanners uit te roken (NARA). Tot begin 1946 bleven kleine groepjes Japanners zich schuil houden op het eiland.

Finland formeel in oorlog met Duitsland

Als laatste van Hitlers vroegere bondgenoten heeft Finland op 3 maart de oorlog aan Duitsland verklaard. Eerder hadden al Italië, Roemenië en Bulgarije van kamp gewisseld, net als de anti-Duitse regering die de Sovjets in Hongarije geïnstalleerd hebben.

Toen Finland in september 1944 een wapenstilstand met de geallieerden sloot, had de Finse president Mannerheim in een brief aan Hitler beloofd dat hij nooit de wapens “die u zo welwillend aan ons hebt geleverd” tegen Duitsers zou gebruiken. Pure retoriek, want al snel kwam het tot gevechten tussen het Finse leger en de 200.000 Duitse troepen die in het noorden van Finland gelegerd waren. 

Door de Duitsers ergens in Lapland achtergelaten bord: "Dank voor de niet waargemaakte wapenbroederschap"

Omdat de Finse strijdkrachten moesten demobiliseren en de Duitsers zich steeds meer richting Noorwegen terugtrokken, verminderden de gevechten snel. Door de winter is deze “Lapland-oorlog” vrijwel stilgevallen. Intussen hebben de Duitsers zich bijna helemaal uit Finland teruggetrokken. Ze houden nu nog alleen het dorp Karigasniemi in het uiterste noordwesten in handen. Daar loopt een verdedigingslinie over de Noorse grens. Een Duitse onderzeeër heeft in januari nog een Fins oorlogsschip tot zinken gebracht.

Op 28 februari heeft ook Saoedi-Arabië een oorlogsverklaring naar Berlijn gestuurd. Syrië en Libanon deden dat twee dagen eerder. 

Meest gelezen