Hoe (on)verantwoord is Waze? "De navigatie-app is fantastisch, maar onethisch"

Tijd besparen en files vermijden, dat is waarom zo’n kwart miljoen automobilisten in België Waze gebruiken. De gratis navigatieapp van Google verzamelt de gegevens van iedereen die de app in z’n auto gebruikt. Dat levert een berg interessante data op, legt VUB-datawetenschapper Tias Guns uit. “Het systeem weet over het hele wegennetwerk waar bestuurders rijden en hoe snel ze rijden, ze weten dus hoe snel er gereden wordt op welk stukje weg.”

Met die constante input van big data gaan de computeralgoritmes van Waze aan de slag en maken ze voorspellingen die handig zijn voor de gebruikers: op basis van de laatste verkeersinfo, worden de gebruikers langs de snelste route gestuurd en weten ze heel precies hoe lang hun reistijd zal zijn. Waze is dus een heel goed voorbeeld van artificiële intelligentie (AI), zegt, Guns.

De professor is enerzijds lovend over Waze: “Ik vind de technologie eigenlijk fantastisch. Waze is echt wel de beste: ze hebben de meest up-to-date kaarten dankzij de grote community en ze geven ook de beste voorspellingen qua reistijd.”

Anderzijds roept het gebruik van de technologie ook vragen op bij de professor. “Je hebt heel veel mensen die blij zijn, omdat ze de snelste route willen nemen, maar er zijn ook anderen - onder wie ik - die zich vaak niet op hun gemak voelen bij de aanbevelingen die Waze doet. Dat krijg je meer en meer met technologie waarin AI zit.”

Wat is dan precies het probleem? Door Waze te gebruiken, is er meer sluipverkeer op de Belgische wegen. Als er file staat op een snelweg, leidt Waze de gebruikers naar kleinere wegen, om de files te vermijden.

“De exacte werking van de technologie is spijtig genoeg niet gekend, maar de ervaring van veel gebruikers is dat Waze veel sneller dan andere apps voor kleinere wegen kiest”, stelt Guns vast. “En de vraag is: houdt het systeem ook voldoende rekening met die kleine wegen? Mijn ervaring is dat het daarin te ver gaat”, vindt professor Guns.

(Lees verder onder de tweet.)

Net als professor Guns houdt VRT-verkeersexpert Hajo Beeckman Waze mee verantwoordelijk voor het toenemende sluipverkeer. “In vakjargon heet dat gebiedsoneigen verkeer”, zegt Beeckman.

In het geval van Waze wordt doorgaand verkeer vaak langs wegen gestuurd die daar niet voor geschikt zijn. “Zo komt verkeer terecht op typische Belgische wegen die helemaal volgebouwd zijn met bedrijven en woningen. Dat is een negatieve trend”, vindt Beeckman.

Dat verkeer door Waze op allerlei kleinere wegen terechtkomt, heeft volgens Beeckman twee grote nadelen: meer luchtverontreiniging in woongebieden én extra onveilig verkeer. “Het verkeer gaat langs veel kleinere wegen rijden en doordat die in Vlaanderen veelal volgebouwd zijn, creëer je veel luchtvervuiling in woongebieden.”

“Daarnaast ontstaan er ook problemen met wat men verkeersleefbaarheid noemt”, vervolgt Beeckman. “Je krijgt doorgaand verkeer - zeker in de spitsuren - op plaatsen waar je heel veel voetgangers en fietsers hebt.

"En dat is misschien wel het belangrijkste aspect aan dat onethische van Waze: je creëert risico’s die er anders niet zouden zijn. De maatschappelijke kost van gebiedsoneigen verkeer, het omrijden, is vaak groter dan de individuele winst van diegene die de app gebruikt", concludeert Beeckman.

Stefaan Schroeyers van de Belgische Waze-community vindt de kritiek, dat Waze sluipverkeer zou veroorzaken, niet terecht. De community is een groep van vrijwilligers die erover waken dat de Belgische kaarten correct blijven.

“Sluipverkeer heeft altijd al bestaan”, merkt Schroeyers op. “De oorzaak ligt eerder bij de slechte ruimtelijke ordening, het stijgende aantal verplaatsingen met de wagen en het gebrek aan voorzieningen voor een goede doorstroming op onze hoofdwegen.”

Volgens Schroeyers is het dus eerder een politieke discussie waar Waze los van staat. “Wij volgen gewoon de wegcode. Waze maakt gewoon pijnlijk duidelijk waar de pijnpunten in het Belgische wegennet zitten.”

VRT-verkeersexpert Hajo Beeckman is het eens met die laatste opmerking. “Het is ook niet toevallig dat Waze zo populair is in België. En er is wel wat op te merken aan de infrastructuur, de bebouwing, de werking van verkeerslichten en het herinrichten van wegen. Dus is Waze bij ons populairder dan in de regio’s rondom ons.”

Ook professor Guns onderschrijft dat de kern van het probleem bij het verkeer ligt: “Er zijn heel veel auto’s, en heel veel mensen die op dezelfde momenten dezelfde richting uit willen. Dat is nog altijd de oorzaak van het probleem. Apps bieden dan misschien een tijdelijke oplossing door nieuwe routes aan te bieden, maar ook die alternatieve wegen zullen mettertijd dichtslibben”, voorspelt Guns.

Hajo Beeckman voorspelt dat de populariteit van Waze nòg zal toenemen, maar net als Tias Guns denkt hij dat het daardoor steeds minder zal lonen om de app te gebruiken. “Hoe populairder deze technologie zal worden, hoe minder de individuele winst zal zijn. Want als we allemaal massaal aan de Waze of Tomtom gaan, krijg je averse effecten waarbij verkeer op omleidingswegen en kleinere wegen even lang zal stilstaan als op de hoofdwegen.”

Het probleem van het sluipverkeer dat door Waze veroorzaakt wordt, kan volgens professor Guns opgelost worden. Hiervoor moeten de makers een hiërarchie in de app stoppen, zodat kleinere wegen ontzien kunnen worden.

Kan de Belgische community hier niet op aandringen, zodat Waze die weging inbouwt? Dat is niet vanzelfsprekend, want het unique selling point van de app is de snelste route suggereren van A naar B. Tegelijk is Waze ook internationaal actief: het is een Israëlische app die een kleine zes jaar geleden werd overgenomen door internetgigant Google.

De community heeft al gevraagd of “boerenwegen” in België op een andere manier op de kaarten aangeduid kunnen worden, maar de software die Waze aanstuurt werkt globaal. Die toespitsen op Belgische wegen, is daardoor niet vanzelfsprekend.

Hajo Beeckman voorspelt ten slotte ook dat de technologie waarop Waze draait in de toekomst door de overheid gebruikt zal worden om rekeningrijden in te voeren. “De kilometerheffing voor vrachtwagens werkt nu al met bakjes in de cabine; als we straks - in 2025-2030 of later - gaan rekeningrijden met personenauto’s, zal de overheid deze technologie kunnen gebruiken om het verkeer te sturen.”

“Zo zou rijden op drukke wegen tijdens de spits duurder kunnen worden terwijl kleinere wegen ook duurder gemaakt kunnen worden als we daar geen doorgaand verkeer meer willen hebben. Zo kan de overheid heel gericht gaan belasten en ongewenst - ook soms onveilig- gedrag gaan bannen. Je zou daarvoor kunnen betalen, maar dan zal je heel veel betalen”, besluit Beeckman.

Beluister het volledige gesprek met Tias Guns en Hajo Beeckman in "Bij Debecker":

Professor Tias Guns heeft ook een college gegeven over dit onderwerp, voor de Universiteit van Vlaanderen.

Bekijk de volledige lezing van professor Guns voor de Universiteit van Vlaanderen: