Primatoloog Frans de Waal (75) overleden, bekend van "meest bekeken dierenexperiment ooit"

Bioloog en primatoloog Frans de Waal is donderdag op 75-jarige leeftijd overleden in zijn woonplaats Atlanta in de VS. Dat bevestigt zijn familie aan NRC. De Nederlandse krant omschrijft hem als 'de man die mens en aap dichter bij elkaar bracht'. Hij overleed aan de gevolgen van uitgezaaide maagkanker.

Als primatoloog deed De Waal meer dan veertig jaar lang onderzoek bij primaten, dat zijn aapachtigen. Hij stelde in tal van onderzoeken vast dat gedrag dat als typisch menselijk beschouwd werd, ook bij apen voorkomt. Hij werkte onder meer mee aan een experiment waarbij onderzocht werd wat er gebeurt als apen ongelijk behandeld worden. "Het meest bekeken dierenexperiment ooit, geloof ik", zei hij daarover zelf zo'n twee jaar geleden in 'De afspraak'. 

De Waal werkte eerst in Nederland en later in de Verenigde Staten. Al van bij het begin van zijn carrière eind jaren 70 was hij geïnteresseerd in het sociale gedrag bij apen, iets wat tot dan toe nauwelijks werd bestudeerd. "Dieren waren een soort machines. We mochten helemaal niet spreken over denken, gevoelens en bewustzijn", zei hij daar later over.

Hij vergaarde in de jaren tachtig wereldwijde bekendheid met zijn boek 'Chimpanseepolitiek' (1982). Dat boek was gebaseerd op zijn observaties van een strijd om de macht in de chimpanseekolonie van Burgers' Zoo in Arnhem. Het boek bood een radicaal nieuwe kijk op leiderschap bij aapachtigen: niet grof geweld en directe machtsuitoefening, maar juist conflictbemiddeling en zorgvuldig beheer van bondgenootschappen tekenen het leven van een apenleider. De apenwereld werd daardoor ineens heel menselijk.

Niet alleen conflictbeheersing, maar ook verzoening, empathie en moraliteit bij apen waren thema's in het onderzoek van De Waal. Vijf jaar geleden publiceerde hij 'Mama's laatste omhelzing', over onderzoek naar emoties bij dieren en wat ze ons zeggen over onszelf.

Aantonen dat mensen veel meer lijken op apen dan vaak werd gedacht, was het levenswerk van De Waal. "We denken wel dat we iets anders zijn, maar wij zijn in feite aapachtigen. We kunnen niet fundamenteel anders zijn dan een dier", zei hij daarover in een Nederlands radioprogramma.

De Waal was hoogleraar primatologie en psychobiologie aan de Emory-universiteit in Atlanta in de Verenigde Staten. In 2007 nam het Amerikaanse Time Magazine De Waal op in de lijst met de honderd invloedrijkste mensen ter wereld.