Rudi Vranckx blikt terug op 20 jaar oorlog in Irak: "Ik mocht het toen geen invasie noemen"

Vanaf de aanslagen van 11 september 2001 stond alles in teken van de "War on terror". Eind 2001 wierp het Amerikaanse leger het talibanregime in Afghanistan omver omdat zij een schuilplaats boden aan Al Qaeda-leider Osama Bin Laden. Na Afghanistan werden alle pijlen op Irak gericht. 

De zogenaamde neoconservatieve haviken, onder wie minister van Defensie Donald Rumsfeld en vicepresident Dick Cheney, stonden een agressieve buitenlandpolitiek voor om "de wereld te veranderen". Zij overtuigden zowel president George W. Bush als het publiek dat de Iraakse president Saddam Hoessein massavernietigingswapens in zijn bezit had. 

Het doel van de ‘neocons’ was om eerst Afghanistan binnen te vallen en vervolgens Irak en Iran. Het is nooit tot een invasie in Iran gekomen, omdat Irak zo’n catastrofe werd. 

Op 20 maart bombardeerden de Amerikanen de Iraakse hoofdstad Bagdad, en maandenlang waren ze op zoek naar massavernietigingswapens. Nooit hebben ze die gevonden. 

Later sprak ik met de stafchef van Colin Powell, de toenmalige minister van Buitenlandse Zaken en de man die de wereld in de VN-Veiligheidsraad overtuigde dat Saddam Hoessein wél beschikte over grote hoeveelheden massavernietigingswapens. Hij zei: "Ze gaven ons bewijzen die niet klopten, we werden bedrogen."

Wat was dan wel het motief om Irak binnen te vallen? Toen ik in Bagdad aankwam, merkte ik op dat het énige gebouw dat de Amerikanen met hun tanks beschermden, het ministerie van olie was. Daar werd alle informatie en knowhow over de oliebronnen in Irak verzameld. 

Tot de dag voor de Amerikaanse inval in Irak, was ik in Bagdad om er verslag uit te brengen. De Belgische regering en de VRT wilden niet dat ik daar nog bleef, dus ging ik naar Koeweit. Vervolgens ben ik clandestien toch in Irak binnen geraakt. 

We waren bewust niet embedded (red. ingekwartierd bij een legeronderdeel). We wilden met onze eigen ogen zien wat de gevolgen waren van die oorlog. De dingen die ik toen zag, waren verschrikkelijk. Honderden gewonden, plunderingen en ontelbare burgerdoden. 

In mijn verslagen sprak ik steevast over een invasie, George W. Bush en zijn aanhangers noemden het een "militaire operatie". Daardoor kreeg ik veel gedonder van mijn collega’s, vooral uit de Angelsaksische wereld. Ze wilden niet dat ik het over een invasie had. Alsof ik een verkeerde term gebruikte, terwijl het effectief een invasie was. Het woord komt van het Latijn "invadere", wat letterlijk binnenvallen betekent. 

De invasie is gelukt, Saddam Hoessein wordt afgezet, maar de oorlog daarentegen is compleet mislukt. De Verenigde Staten hebben nooit nagedacht over een exit-strategie noch over een manier om het land weer op te bouwen. Het Iraakse leger werd naar huis gestuurd en gedemobiliseerd. Ze ontmantelden Saddams seculiere Ba’ath-partij en alle hoogopgeleiden werden naar huis gestuurd. Zo was er niemand nog die wist hoe het land bestuurd moest worden. 

Door de val van de dictator barstte ook het al eeuwenlang etterende conflict tussen de twee geloofsgemeenschappen weer open: soennieten en sjiieten. 

Het verzet tegen de Amerikaanse bezetter werd gerecupereerd door religieuze extremisten zoals terreurgroep IS. De VS, noch de democratisch verkozen politici slaagden erin de geest terug in de fles te krijgen.

Saddam Hoessein was een wrede dictator. Dat kunnen we niet ontkennen. Wie het niet eens was met hem, werd vermoord. Hijzelf was een soenniet, maar andere religieuze en etnische groepen moesten het vaak ontgelden. Denk aan de gifgasaanval op de Koerdische opstandelingen in Halabja en de massagraven waarin honderdduizenden sjiieten terechtkwamen. Saddam Hoessein was daar verantwoordelijk voor. 

Toen de Amerikanen binnenvielen, zag je overal mensen op straat komen. De sjiieten waren gelukkig en droomden over vrijheid en democratie. Alle beeltenissen van hun president sloegen ze kapot. Zo diep zat de haat en zo groot was de hoop op verandering. 

Alleen: er kwam geen vrijheid of veiligheid. Er volgde chaos, corruptie en later ook een burgeroorlog met honderdduizenden burgerdoden tot gevolg. 

De Irakezen vertellen me dat ze beter af waren onder Saddam omdat er tenminste duidelijkheid en stabiliteit was. Ik sprak met de Iraakse bodybuilder Khadim Al-Jabouri die in 2003 met een voorhamer de sokkel van het standbeeld van Saddam te lijf ging. Onder de dictatuur was het leven vreselijk, voor iedereen, herinnerde hij zich. "Maar ik heb spijt dat ik het standbeeld heb neergehaald. Vandaag is Irak er slechter aan toe dan toen. We zijn gekatapulteerd naar de middeleeuwen."

De Amerikanen hebben niet nagedacht over de werkelijkheid op het terrein. Ze hielden geen rekening met de verschillende machtsverhoudingen en de bestaande breuklijnen. Wanneer je een oorlog begint, dan moet je een exit-strategie hebben.

Je moet eigen wensen niet voor werkelijkheid houden, maar altijd vanuit de realiteit vertrekken. En dat hebben ze in Irak niet gedaan. Daarom zijn de gevolgen van de oorlog vandaag de dag nog steeds voelbaar in Irak. Ook in de hele regio blijven de naschokken duren, van terreurgroep IS tot de burgeroorlog in Syrië toe.