Op reis met Vlaamse meesters: er was een vrouw nodig om de esthetiek van het schoolleven te ontdekken

Elke week leiden Jos Vandervelden en fotograaf Alexander Dumarey je naar een plek in Vlaanderen of Brussel waar onze grootste schilders hun schildersezel opstelden.  Ooit vonden schilders het de volmaakte plekken om verzinnelijkt te worden op het canvas. Vaak zijn ze het nu nog. Soms zijn ze het niet meer. Het schilderij van toen en het beeld van nu.

Vandaag: "De kleuterschool te Deurle" van Jenny Montigny of hoe een bewaarschool een warme plek in de Vlaamse kunstgeschiedenis kreeg.

Mudel (Museum van Deinze en de Leiestreek), www.lukasweb.be – Art in Flanders, foto Dominique Provost

Wie kan vijf vrouwelijke kunstenaars opsommen van voor de wereldoorlogen? Vrouwen in de kunst zijn eeuwenlang de stiefdochter van de muze gebleven. Musea waren niet happig op hun werk, academies al evenmin naar hun lidmaatschap. Ze  mochten geen naakten schilderen, geen mannen schilderen of ze kregen andere onverbiddelijke regels opgelegd. Sommigen schilderden dan maar onder de naam van een man of schonken hun ideeën aan mannen.

Als vrouwelijke kunstenaars het dan toch maakten, waren ze meestal vrouw of dochter van een kunstenaar. Of ze vonden een leermeester die tegelijk minnaar werd. Het was rond de eeuwwende in België niet anders, getuige de geschiedenis van Jenny Montigny en luminist Emile Claus. Zonder meer was het een bravourestuk hoe Montigny een plek veroverde in de gevestigde kunstwereld van die tijd.

Moederliefde en kindervreugde

De in Gent geboren Montigny maakte naam met vrouwelijke thema's als moederliefde en kindervreugde. Was het omdat huiselijke thema's acceptabeler waren van de hand van een vrouw? Of schilderden vrouwen een wereld waar de meeste mannelijke kunstenaars weinig mee hadden?

Jenny Montigny vluchtte tijdens de eerste wereldoorlog naar London. Bij haar terugkeer kwam ze helemaal in bekoring van het schoolleven in het kleine Deurle bij Gent. Het leven rond de Sint-Jozefsschool portretteerde ze in alle schakeringen: "De speelplaats in Deurle", "De klas te Deurle","Kinderen op het schoolplein te Deurle", "Kinderen met kloosterzuster in de school te Deurle", "Het verlaten van de school in de winter" en "Boomgaard in bloei met schoolkinderen". Montigny woonde op geen kilometer van het dorpsschooltje en ging er vaak "en plein air" schilderen. Heel wat opgroeiende kinderen heeft ze meermaals geschilderd. Oudere dorpsbewoners uit Deurle hebben zich later herkend in de opgewekte kinderen van toen.

De Sint-Jozefsschool werd in 1865 onder patronaat van Sint-Jozef gebouwd samen met een klooster in een opvallende gedistingeerde villastijl. Katholiek onderwijs werd er gegeven door de kloosterzusters van de Orde van Sint-Vincentius à Paulo. In Deurle waren ze bekend als de Zusters van Liefde. Montigny schilderde ze met hun typische klederdracht van habijt en indrukwekkende kap.

De esthetiek van het schoolleven

Jenny Montigny creëerde de wereld van de Sint-Jozefsschool op een moment dat de leerplicht voor kinderen van 6 tot 12 jaar net was ingevoerd. Veel armere kinderen gingen nu wel naar school. De kleine klasruimten waren vaak overbevolkt. De wet was er gekomen om "de zedelijke ontwikkelingen" van alle kinderen te verbeteren. Kleuterscholen werden nog "bewaarscholen" genoemd. Op de schilderijen van Montigny zijn vooral meisjes te zien omdat er nog een strikte scheiding was met jongens op de leeftijd van 6 tot 12 jaar. De schoolproblemen van toen, de armoede en de overbevolking waren geen thema voor Latemse impressionisten als Montigny. De esthetiek in het schoolleven was dat wel.

Vandaag heet het schooltje van Montigny de Vrije Basisschool Sint-Jozef en ligt aan de Philippe de Denterghemlaan, de straat die werd vernoemd naar de oprichter van de school in de negentiende eeuw. De school is meermaals verbouwd en de speelplaats is verhard. Het oude kloostergebouw is echter authentiek gebleven en het beeld van Sint-Jozef kijkt nog streng toe. Aan de straatkant staan nog steeds imposante lindebomen en het gewoel van spelende kinderen klinkt vandaag niet anders dan toen.

Villa Rustoord

Jenny Montigny is zelf altijd kinderloos gebleven. Inspiratie vond ze bij de kinderen van haar meid en de vlakbij gelegen kleuterschool van Deurle. Kenmerkend voor haar stijl was de manier waarop ze beweging en interactie wilde vangen in het ultieme moment. Ze wilde de kijker de illusie geven van midden in de beleving te staan. Zoals de meeste impressionisten schilderde Montigny een harmonieuze wereld met veel zon, licht en lente. Montigny zal altijd beschouwd blijven als een volgelinge van Emile Claus. Toch had haar spel met licht en kleur veel meer intimiteit en gevoel dan de meer afstandelijke Claus.

Montigny was op latere leeftijd nog een verhouding begonnen met de 26 jaar oudere Emile Claus, de man bij wie ze voor haar twintigste in de openlucht had leren schilderen en in wiens atelier ze vaak cursussen had gevolgd. Montigny was nog geen dertig toen ze het het klaarspeelde om waardering te krijgen op de expo's van de Parijse Société des Beaux-Arts en deel uit te maken van de eigentijdse kunstwereld rond "Vie et Lumière". In 1904 vestigde ze zich definitief in de Latemse kunstwereld. In Deurle liet ze "Villa Rustoord" optrekken, een riant gebouw in cottagestijl met een ruim atelier.

Tijdens de eerste wereldoorlog vluchtte ze naar London, waar ze bleef schilderen. De oorlog en de bescheiden opbrengsten van haar schilderwerk dwongen Montigny om "Villa Rustoord" te verkopen en haar intrek te nemen in een kleiner huis in de Pontstraat in Deurle. Door de tanende interesse in het impressionisme verdween ze geleidelijk uit het contemporaine kunstleven. 'Villa Rustoord" staat nog altijd te pronken in Deurle. Wijlen Maarten Van Severen, grootheid van het Belgisch design, renoveerde de cottage die nu bewoond wordt door de sterrenchefs Boxy.

"De kleuterschool te Deurle" van Jenny Montigny hangt in het Museum van Deinze en de Leiestreek (Mudel) in Deinze

Meest gelezen