Saint-Louis in Senegal, stad die in de oceaan dreigt te verdwijnen?

Het is aangenaam kuieren in de straatjes van Saint-Louis, tussen de oude koloniale gebouwen, half in verval, de luidruchtige straatventers, de terrasjes langs de Senegalrivier, het haventje waar honderden kleurrijke vissersprauwen liggen aangemeerd en de drukke bedrijvigheid op de vismarkt.

Je merkt het pas als je erin rondloopt: een deel van de markthal is ingestort. Klauter je van daaruit over de brokstukken het smalle zandstrand op, dan zie je dat ook de moskee en de plaatselijke school zijn vernield. En zo goed als alle huizen langs de kustlijn. Alsof de oceaan er een grote hap uit heeft genomen.

Saint-Louis wordt sinds enkele jaren aangevallen door de Atlantische Oceaan. Om de paar weken komen de golven tot tegen de huizen. Urenlang beuken die dan in op de fundering, tot die het begeeft en door de oceaan wordt opgeslokt. Het is een extreme vorm van kusterosie, waarbij de golven zand stelen van het strand van Saint-Louis. De Senegalese overheid en de meeste bewoners zeggen dat dit fenomeen wordt versterkt door de stijging van de zeespiegel. Daarom is de kracht van de golven zo groot.

Ook Mahmoud Fall, lokaal milieubeambte en verantwoordelijk voor de natuurparken in de buurt van Saint-Louis, wijst naar de klimaatopwarming als één van de oorzaken voor de ellende.

Hij loopt met ons de kustlijn af als we worden aangeklampt door een plaatselijke bewoonster, Fatoulaye Seck. Ze is ten einde raad. De achtergevel van haar huisje is weggeslagen door de golven. Er hangen nu matten in de plaats. Ze heeft een nieuwe muur gebouwd vóór haar toilet, om pottenkijkers het zicht te belemmeren. Ze heeft nog geen hulp gekregen van de staat, zegt ze, en ze kan nergens heen. Telkens als de oceaan haar huisje aanvalt, schept ze met een emmer het zeewater weg.

Aan de rand van een stukje braakliggend terrein vol rommel, 5 kilometer landinwaarts, vinden we enkele honderden gezinnen. Ze wonen in tenten, in een ontheemdenkamp, in weinig benijdenswaardige omstandigheden. Al deze mensen zijn hun vissershuisje aan de zee kwijtgeraakt. Ze wonen hier al meer dan een jaar, en het ziet er niet naar uit dat ze snel een nieuw huis krijgen van de overheid, al is hen dat wel beloofd.

“Het is dan ook de verantwoordelijkheid van de overheid dat hun huizen zijn ingestort”, zegt Jean-Marie Dupart. Hij is een Franse Senegalees die hier al meer dan twintig jaar woont. Hij is ornitholoog, landbouwingenieur en heeft zich nu ook gespecialiseerd in kusterosie. Hij neemt ons mee met een prauw op de Senegalrivier om zijn gelijk aan te tonen.

Volgens hem is de kusterosie en de zware golfslag die tot tegen de huizen komt geen gevolg van de klimaatopwarming. "Het peil van de oceaan is nog niet in die mate gestegen dat hij op zo’n korte tijd zo veel schade kan aanrichten”, stelt hij kordaat. “Klimaatverandering heeft er misschien voor 5 procent mee te maken, meer niet.”

Zoals je op de kaart hieronder kunt zien, loopt de Senegalrivier door Saint-Louis, parallel met de kustlijn, om 30 kilometer verder in de oceaan uit te monden.

Toen het water van de rivier in 2003 zo hoog kwam te staan, door het plotse openzetten van twee dammen stroomopwaarts, dreigde er een overstroming in de stad. Om dat te vermijden beslisten enkele overheidsbeambten dat al dat water sneller moest worden afgevoerd. In 24 uur lieten ze een geul graven, een kanaaltje, op 5 kilometer van de stad. Vier meter breed.

Ze hadden niet verwacht dat de oevers van dat kanaaltje nooit op zouden kunnen tegen de kracht van het water. De stad overstroomde niet, maar de geul werd breder en breder. Vandaag is ze al zes kilometer breed. De rivier had een nieuwe monding, de oude monding verzandde.

De kapitein van de prauw waarmee we over de nieuwe riviermonding varen is de huidige burgemeester van één van de dorpen die door die kapitale fout onder water verdwenen. Hij en zijn vader, de toenmalige burgemeester, bleven tot het allerlaatste moment in hun dorp.

We varen er letterlijk over. Alleen de bovenste takken van de boom op de speelplaats van de school steken nog boven het water uit.

De dorpelingen hebben een nieuwe woonplaats langs de Senegalrivier gekregen. 't Is te zeggen: een stukje bouwgrond. Hun huis moesten ze er zelf op bouwen.

Maar wat heeft het graven van dat kanaal nu te maken met de kusterosie in Saint-Louis, dat toch 5 kilometer noordelijker ligt?

"Dat is een natuurlijk fenomeen dat alle hydrologen kennen", legt Jean-Marie Dupart uit. "Het komt ondermeer voor in de haven van Bayonne, in Frankrijk. Als er ergens langs de kustlijn te weinig zand is –en dat is het geval in die veel te brede, nieuwe riviermonding– zal de oceaan zand zoeken in het noorden, eerst in buurland Mauritanië. Wat ze dan nog te kort komt, haalt ze vijf kilometer ten noorden van de monding. En dat is dus Saint-Louis."

"Elke dag worden door de oceaan 200.000 vrachtwagens vol zand afgezet in de riviermonding. Daar ontstaan nu zandbanken waar de vissers met hun prauwen op vastlopen en kapseizen”, aldus Dupart. Er zijn zo al meer dan 300 vissers omgekomen.

Tegelijk is de riviermonding zich aan het verplaatsen naar het zuiden. "Binnen 30 tot 40 jaar zal de riviermonding weer op exact dezelfde plek liggen als vroeger. De natuur herstelt de fouten van de mens". Het staat dus vast dat er de komende jaren nóg huizen in Saint-Louis in zee zullen verdwijnen.

De regering blijft intussen hameren op klimaatverandering en de stijging van het zeeniveau als enkele van de oorzaken. Ze erkent dat er ze niet goed heeft ingeschat dat de oevers van de geul het zouden begeven, maar de kapotte huizen aan het strand van Saint-Louis hebben toch eerder met het klimaat te maken, zo lijkt ze te willen zeggen.

Volgens Jean-Marie Dupart probeert de overheid de schuld af te schuiven op de westerse landen die door hun historische uitstoot van broeikasgassen verantwoordelijk zijn voor de klimaatopwarming. "De overheid probeert zo schadeclaims te vermijden en heeft een goed argument om hulp te vragen aan de westerse landen."

Mahmoud Fall, de lokale milieubeambte, is niet mals voor zijn baas, de staat. "De problemen zijn begonnen na het graven van dat kanaal. De staat moet deze mensen een nieuw onderkomen geven", zegt hij in het halve huisje van Fatoulaye Seck.

De regering heeft in de aanloop naar de verkiezingen een oplossing beloofd: ze gaan de rivier uitbaggeren, zodat de zee meer plaats krijgt, en ze gaan nieuwe dijken bouwen.

President Macron is vorig jaar zelf gaan kijken naar de situatie en beloofde prompt enkele miljoenen. Mahmoud Fall hoopt dat dát Saint-Louis zal redden. Jean-Marie Dupart gelooft daar niets van. Er zit niets anders op dat al die mensen die aan de kustlijn wonen te hervestigen, enkele honderden meter landinwaarts. 

Hij heeft daar een goeie reden voor: als het zeeniveau binnen enkele tientallen jaren écht gevaarlijk zal beginnen te stijgen, wordt Saint-Louis wel degelijk bedreigd door de klimaatopwarming. "De regering kan beter deze kans grijpen en zich daar nu al tegen wapenen. Dat zal veel minder geld kosten dan het aanleggen en onderhouden van dijken en het jaarlijks uitbaggeren van de rivier."

Bekijk hieronder de reportage van "Terzake":